نقش شبکه های اجتماعی در ایجاد و مهار بحران ها

رسانه های ارتباط جمعی و تأثیر آن در روابط اجتماعی

در جهان امـروزی، وسـایل ارتباط جمعی از مهم ترین ارکان اطلاع رسانی و فرهنگ سازی هرجامعه به شمار می آید. این ابزار به افراد جامعه کمک می کند تا در مسیر و خط مشی معین خود موفق تر و با آگاهی و اطلاعات بیشتری حرکت کـنند.وسـایل ارتباط جمعی در چگونگی تعامل متقابل شهروندان تأثیر می گذارد و کنش ها و واکنش ها را جهت دار و متناسب با دیگر ابعاد جامعه می سازد؛ همچنان که نهادهای اجتماعی را برجسته ساخته و گسترش می دهد و میان افراد احساسات عاطفی و روانـی مـشترکی برقرار می سازد.

بدون شک، رسانه های همگانی دارای کارکردهای متفاوت و متعدد، در دو بعد مثبت و منفی هستند. این ابزار می تواند به افراد کمک کند تا در مسیر درست و صحیح حرکت کنند و بستر پیدایش هـنجارها و ارزشـ های تـازه اجتماعی و تغییر در شیوه رفتار افـراد را فـراهم نـمایند. رسانه ها در پیدایش عادات تازه،شکل گیری فرهنگ های جدید منطقه ای و جهانی و تغییر در رفتار و خلق و خوی انسان نیز سهمی بزرگی بر عهده دارند.

ایـنترنت، یـکی از رسـانه های مهم و امروزی است که نقش مهمی در ارتباطات جـمعی و فـرامنطقه ای ایفا می کند. این پدیده مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و با سرعت زیاد در اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات و ایجاد حلقه های ارتباطی ایفای نقش مـی کند.

اگـر در گـذشته های نه چندان دور، بسیاری از افراد برای تصمیم گیری های خود از جمله انـتخاب شغل یا خانه مناسب و...از افراد صاحب نظر کمک می گرفتند،امروزه به مدد ورود فناوری ای به نام اینترنت این تـصمیم گیری ها دسـتخوش تـغییرات اساسی شده است.بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده از سوی شرکت آمـریکایی«پیـو»[1]که در زمینه اینترنت و زندگی تحقیق می کند، 54 درصد آمریکایی ها برای یافتن نیازهای خویش به اینترنت رجوع مـی کنند.[2] هـدف از ایـن تحقیق یافتن پاسخی برای این سؤال بود که آیا اینترنت و پست الکـترونیکی مـوجب تـحکیم روابط اجتماعی می شوند؟به نظر می رسد که پاسخ به این سؤال مثبت است؛ خصوصا هنگام بـحران ها و زمـانی کـه مردم از اینترنت برای گرد هم آوردن یک نیروی اجتماعی از گروه هایی که با آنها در ارتباطاند،بـهره مـی گیرند. پیش از این،تصور می شد اینترنت و پست الکترونیکی ممکن است میزان روابط واقعی انـسان ها را تـقلیل دهـند؛ اما در گزارش مؤسسه تحقیقاتی پیو که با عنوان«قدرت روابط اینترنتی»تهیه شده،آمـده اسـت پست الکترونیکی به جای تقلیل روابط و دوستی های عادی، آنها را تحکیم می بخشد.یکی از نـویسندگان گـزارش گـفته است: «هرچه گسترده روابط اجتماعی یک نفر در اینترنت بزرگ تر و متنوع تر باشد نامه های الکترونیکی اش مهم تر هـستند.غـالبا این گونه است که نمی توان با همه دوستان و آشنایان تماس تلفنی داشـت یـا مـلاقات شان کرد؛ اما می توان به آسانی و با چند کلیک برای همه شان یک نامه الکترونیکی ارسال کـرد.»[3]

یـکی از مـدیران تحقیقاتی پروژه شرکت پیو در این زمینه می گوید:«این روزها اگر به کـمک نـیاز دارید، لزومی ندارد شیپور بزنید؛کافی است یک فهرست بلند بالا از پست الکترونیکی داشته باشید.»[4]

نـتایج ایـن تحقیقات مشابه آن، ثابت کرده است که اینترنت یک پدیده تازه اجتماعی خـلق کـرده است.یک شبکه اجتماعی که مرزهای جـغرافیایی را درمـی نوردد و گـستره ای نامحدود را در بر می گیرد.در این گونه شبکه ها و اجـتماعات مـشخصه ها و تعریف تازه ای برای مفهوم اجتماع خلق شده است. مردم به جای تکیه بـر تـنها یک گروه خاص برای پاسـخگویی بـه نیازهای اجـتماعی خـود، فـعالانه به دنبال یافتن مجموعه متنوعی از افـراد و مـنابع برای شرایط و موقعیت های گوناگون می گردند.

جایگاه شبکه های اجتماعی در اینترنت

شکل گیری شبکه های اجـتماعی،از مـصادیق بارز پدیده اجتماع آفرین اینترنت است. البـته فضای حاکم بر شـبکه جـهانی اینترنت همواره دستخوش اتفاقات و ظـهور و پا گـرفتن و رشد و افول فناوری هایی است که روز به روز به واسطه ایده های تازه و با پدید آمـدن نـیازهای جدید و تلاش برای پاسخگویی بـه آن نـیازها از عـنصر ماندگاری بهره مند بـاشد؛ مـگر اینکه همواره با پیـ گیری نـیازها و خواسته های کاربران و مسیر حرکت رو به رشد فضای وب،خود را با پیشرفت ها و دستاوردهای نو هماهنگ کـرده بـاشد. شبکه های اجتماعی نیز از این دست فـناوری ها اسـت؛ فناوری ای کـه بـه جـرأت می توان آن را شکل بلوغ یافته وب 2 دانـست.

اهمیت شبکه های اجتماعی را نمی توان تنها منحصر در استقبال روزافزون کاربران اینترنتی از شبکه های اجتماعی و جا گذاشتن رقـبا در رتـبه های جهانی توسط شبکه های اجتماعی دانست؛ بـلکه بـاید از زوایـه های دیـگر هـمچون: استفاده از شبکه های اجـتماعی بـرای رساندن پیام و الغای تفکرات به کاربران، اطلاع رسانی در شرایط بحرانی،تبدیل حوادث عادی به یک بحران،در کـنار جـذابییت ها و هـمچنین اثرات شگرفی که این جوامع مجازی بـر روی زنـدگی واقـعی جـوامع مـی گذارد، جـستجو نمود.

در ابتدای شکل گیری اینترنت-که پایه های آن در وزارت دفاع آمریکا و جهت ارتباط مراکز نظامی و دولتی و سپس دانشگاهی این کشور نهاده شد -شاید هرگز تصور نمی شد که بسیاری از روابط اجـتماعی و یا ایجاد و راهبری اهداف سیاسی را بتوان در قالب آن پی گیری کرد.با شروع توسعه کمی و کیفی اینترنت که از روند تجاری سازی آن در اوایل دهه 0991 م ناشی می شود،ما هر روز شاهد ایجاد انواع محیط های جمعی ایـنترنتی بـوده ایم.

شبکه های اجتماعی طی سال های گذشته با اقبال بسیار خوبی روبه رو بوده اند و آن چنان که از آمار برمی آید،محبوبیت آنها همچنان رو به افزایش است.تنها در ایالات متحده آمریکا این روزها ترافیک صفحات فـیس بـوک بیش از گوگل دات کام بوده است. مطابق آمار اعلام شده توسط شرکت تحقیقاتی«هیت ویزا»[5]شبکه اجتماعی فیس بوک به تنهایی،70,7 درصد از ترافیک آنلاین وب در سـراسر ایـالات متحده آمریکا را در اختیار دارد و این در حـالی اسـت که سهم صفحه آغازین گوگل از این ترافیک به 40,7 درصد کاهش پیدا کرده است. باید گفت فیس بوک روند رو به رشد چشم گیری داشته است و کـاربران ایـن پایگاه از 200 میلیون نفر در آوریـل 9002(فـروردین 8831)به حدود 004 میلیون نفر در فوریه 0102(بهمن 8831)افزایش پیدا کرده اند.[6] این تحقیق نشان می دهد که در ماه پایانی سال 9002(آذر و دی ماه 8831)شهروندان مجازی به طور متوسط بیش از 5,5 ساعت از وقت شان را در شبکه های اجتماعی گذرانده اند.ایـن رقـم مطابق اعلام شرکت تحقیقاتی«نیلسن»[7]نسبت به سال 8002 بیش از 28 درصد افزایش داشته است.بد نیست این نکته را هم بدانید که کاربران آمریکایی حدودا یک ساعت بیش از این میانگین در شبکه های اجـتماعی حـضور داشته اند.[8]

نـقش شبکه های اجتماعی در ایجاد تحولات و بحران های اجتماعی

از میان همه تأثیرات و نقش های مثبت و منفی شبکه های اجتماعی بر افراد و جـوامع جدید و فارغ از همه آنها، مسأله ای که اهمیت بسیاری در بحث شبکه های اجـتماعی داشـته اسـت،نوعی سیطره پنهان است که روابط انسانی را مسخر خویش ساخته است. حقیقت این است که جوامع امـروزی، خـواسته یا ناخواسته از مجموعه ای از شبکه های اجتماعی واقعی شکل گرفته اند که مجموعه آن در اصطلاح«جامعه»مـعرفی شـده اسـت؛ اما انتقال این فضا به محیط و فضای مجازی باعث می شود که سیطره و کنترل کامل تری بـر روابط اجتماعی صورت گیرد. از این رو، سردمداران و مدعیان حاکمیت استعماری در دنیا، برای کنترل هـرچه بیشتر افکار عمومی جـوامع، عـلاوه بر گسترش رسانه ها، به تعاریف جدیدی از روابط انسانی نیز دست یافته اند تا سیطره خویش را تکمیل سازند. در واقع، به وضوح می توان این اهداف را در شکل گیری و توسعه روزافزون این اجتماعات اینترنتی مشاهده کرد. تـقریبا می توان گفت که بیشتر شبکه های اجتماعی مطرح در دنیا، از سوی مؤسسات مطرح و وابسته به ایالات متحده آمریکا تأسیس و حمایت شده اند و سهم دیگر کشورها در ایجاد و توسعه جهانی شبکه های اینترنتی بسیار کم بوده اسـت؛ بـه طوری که کاربران در اقصی نقاط دنیا، رغبتی برای عضویت و فعالیت در شبکه های اجتاعی داخلی نداشته اند. به دلیل استقبال بی نظیر و گسترده از این شبکه ها و بازدید دائمی هریک از آنان از صفحه های خود در شبکه ها، اجتماع آنـان تـوانسته است نقش بسیار مؤثر و گسترده ای را در ایجاد اجتماعات، تحولات و بحران ها با اغراض صحیح یا ناصحیح ایجاد کند؛ همچنان که اطلاع رسانی خوب و مناسب از همین طریق توانسته است در جلوگیری از بروز بحران ها و حوادث مـؤثر افـتد. سرعت زیاد در تبادل اطلاعات و اخبار و عدم وابستگی به آداب و قواعد دست و پاگیر اطلاع رسانی و اخبار، از جمله ویژگی های مهم در این چرخه بوده است.

نمونه هایی از تأثیرگذاری شبکه های مجازی بر جامعه

شناخته شدن جـوامع مـجازی بـه عنوان پایگاه های تأثیرگذار در زندگی فـیزیکی، عـامل مـؤثر و تعیین کننده ای است که آنها را به صورت ابزاری برای اعمال قدرت،ایجاد تحرک،فشار سیاسی و اقتصادی و حتی راه اندازی انقلاب درآورده است. تنها در صـدر قـرار گـرفتن پایگاه های شبکه های اجتماعی و مراجعات چند صد میلیونی کـاربران بـه آنها نیست که سرمایه داران را به سرمایه گذاری روی این شبکه ها تشویق می نماید، بلکه برد بسیار بالا و نقش آفرینی و ایجاد حرکت های راهـبردی و دارای مـنافع سـیاسی، اقتصادی،اجتماعی و تبلیغاتی این گونه از پایگاه های وب دویی است که دسـت اندرکاران را به سوی خود می کشاند. نمونه های فراوانی از تأثیرگذاری شبکه های اجتماعی در جامعه امروز در دست است که شنیدن برخی از آنها مـوجبات تـحیر و اعـجاب شنوندگان را به وجود می آورد، از جمله:

*سندیکاهای کارگری در لیتوانی از طریق پایگاه تـوییتر بـا هم یک صدا شدند و طی چند دقیق بیش از 40 هزار نفر را در اعتراض به تصویب قانونی که مطابق بـا خـواسته آنـان نبود،در جلوی ساختمان مجلس جمع نمودند.

*چندی پیش، دانشجویی به نام سـئونگ هـوی چـو،در ساعت هفت صبح،دو قبضه اسلحه نیمه خودکار را با خود به محوطه دانشگاه صنعتی ویـرجینیا بـرد و در مـسیر راه خود ده ها نفر از دانشجویان و استادان را کشت.در ساعت ده صبح همه چیز تمام شده بود؛ چون دانـشجوی قـاتل،اسلحه را به سوی خود گرفت و با یک شلیک خودش را هم کشت. در ساعت های بـعد از آنـ، در حـالی که دانشگاه هیچ بیانیه رسمی به غیر از اطلاعیه تعداد کشته شدگان صادر نکرده بود، نـجات یـافتگان و وابستگان دانشگاهیان همچنان در بی خبری به سر می بردند و نمی دانستند که کدام یک از دوستانشان زنـده مـانده اند و کـدام یک از دست رفته اند. تا اینکه آنها به بهترین منبع خبری که در اختیار داشتند،یعنی ایـنترنت و شـبکه اجتماعی فیس بوک روی آوردند؛ چرا که یادداشت های شاهدان عینی ماجرا به سـرعت در صـفحه های شـخصی کارران در شبکه فیس بوک ظاهر شدند و اسامی تلفات احتمال منتشر شد. یک روز بعد،دانشگاه ویـرجینیا در حـالی نـام قربانیان را اعلام کرد که برای جامعه آنلاین،این خبر دیگر کهنه شـده بـود؛ چون تا آن لحظه نام 23 نفر از مقتولان حادثه در شبکه های اجتماعی اینترنت منتشر شده بود.[9]

*در سال 2007، بـیشتر از بـیست مورد آتش سوزی،محدوده ای از سانتا باربارای آمریکا[10] تا توابع سن دیگو[11]در جنوب کـالیفرنیا را فـراگرفت و تقریبا 20 هزار هکتار از جنگ های آن مناطق طعمه حـریق شـد و بـیش از 1500خانه نیز تخریب گردید؛ به حدی کـه صـدها خانواده را مجبور به تخلیه منازل خود کرد.وب سایت های خبری محلی و تالارهای گفتگوی آنـلاین از جـمله: کریگ اسلایت، فیس بوک، تـوییتر و فـلیکر، از جمله اولیـن و مـهم ترین مـنابعی بودند که اخبار دقیق تر همراه بـا فـیلم ها و تصاویر آتش سوزی را در اختیار دیگران قرار دادند. یکی از کسانی کـه از منطقه فرار کرده بـود،چـنین نوشته بود: وب سایت های خبری مـلی کـاملا بی ارزش اند؛ چون آنها همه چیز را به جز آتش سوزی کم اهمیت منطقه مالیبو نادیده گرفتند، صـرفا بـه این دلیل که در آنجا خـانه تـعدادی از افـراد مشهور و محبوب رسـانه ها قـرار داشت. در این حادثه بـا وجـود اینکه ارتباطات دولتی رسمی در بعضی موارد سودمند بود،اما نمی شد به آنها اعتماد کـرد. در عـوض، خیلی از مردم به پایگاه هایی روی آوردند کـه تـوسط رسانه های مـحلی هـدایت مـی شدند، مانند: ایستگاه رادیویی مـحلی KPBS که در سن دیگو قرار داشت یا شبکه های اجتماعی. هرفرد محلی که اطلاعاتی برای به اشـتراک گـذاشتن در اختیار داشت و به اینترنت هم دسـترسی داشـت،بـه ایـن پایـگاه های مراجعه می کرد و در نـتیجه، اطـلاعات جدید همیشه در این پایگاه ها به دست می آمد. بعضی نیز نقشه گوگل مپ را در دسترس قرار داده بودند و کـاربران مـی توانستند روی انـها اطلاعاتی مانند محل وقوع آتش سوزی ها را قرار دهـند.دیـگر وب سـایت ها نـیز تـالارهای گـفتگو[12] ترتیب داده بودند که در آنها کسانی که خانه خود را ترک نکرده بودند و افراد دیگری که به خانه های خود برگشته بودند، آنچه را که می دیدند، با هم به اشتراک مـی گذاشتند.[13]

*در تحقیقی پژوهشگران دانشگاه مریلند، تمایل همگانی را برای به اشتراک گذاری اطلاعات در روزهای بعد از وقوع زمین لرزه سیچوآن 41در 21 می سال 2008، بررسی کردند. آنها می گویند: زمین لرزه در ساعت... اتفاق افتاد و کمتر از یک دقیقه بعد، یـک پیـام در تالار گفتگوی تیانا[14] قرار گرفت.

تیانا یکی از محبوب ترین پایگاه ها در چین است؛ پایگاهی که بیش از 20 میلیون کاربر ثبت شده دارد.در کمتر از ده دقیقه، 65 نظر ثبت شد که نشان می داد زمین لرزه در 22 شهر دیگر نـیز احـساس شده است. پژوهشگران، هزاران نظر ثبت شده در آن پایگاه را که در روزهای بعد از زلزله ارسال شده بود،خواندند و دسته بندی کردند. آنها دریافتند که شهروندان چینی از این پایـگاه بـه همان دلیلی استفاده کردند کـه مـردم کالیفرنیا در زمان آتش سوزی از پایگاه های اینترنتی استفاده می کردند؛ مسائلی مانند: جستجوی اطلاعات در مورد خانه،شهر و خانواده شان؛ و یا هماهنگی فعالیت ها برای کمک به قربانیان حادثه.[15]

*مـدتی قـبل، یک دانشجوی زن در اخبار دیـده بـود که ارتش کشورش در یافتن محلی برای فرود هلیکوپتر در نزدیکی روستایی تخریب شده در حاشیه کوه با مشکل مواجه شده است.آن زن که در همان منطقه بزرگ شده بود، اطلاعاتی تفصیلی را از جایی که هلیکوپتر مـی توانست در آنـ فرود بیاید،در یک شبکه اجتماعی منتشر کرد و از کاربران تقاضا کرد که آن را به گوش مسئولان برسانند. در نهایت، این خبر به گوش مسئولان مربوط به ارتش رسید و آنها یک هلیکوپتر را به جـای کـه او گفته بـود، فرستاندند که توانست با موفقیت فرود بیاید.[16]

*در اواخر اردیبهشت سال 9831 یک گروه در شبکه اجتماعی فیس بوک صـفحه ای را برای قرار دادن کاریکاتورها و نقاشی هایی از پیامبر اسلام-صلی اللّه علیه و آله-ایجاد کرد و کـاربران خـود را تـشویق کرد تا کاریکاتورهای موهن به ساحت پیامبر اسلام را بر روی این صفحه قرار دهند. برخی از کاربران متعصب نـیز عـضو آن گروه شدند،البته پس از آن، موج اعتراض علیه برگزاری این طرح اهانت آمیز به ساحت پیـامبر عـظیم الشان اسـلام سرتاسر پاکستان را فراگرفت و بحران پدید آمده را خاموش کرد.[17]

*شبکه تلویزیونی ماهواره ای الجزیره، وب سایتی آزمایشی را راهـ اندازی کرده است که پیام های متنی، گزارش هیا تلفنی و موبایلی واطلاعات توییتر را در مورد بحران در نـوار غزه، روی یک نقشه مـجازی زمـین که توسط مایکروسافت درست شده بود،به نمایش می گذارد.[18]

*یادداشت یک سرباز اسرائیلی در صفحه خودش در شبکه اجتماعی فیس بوک و افشای خبر حمله یگانش به کرانه باختری رود اردن،موجب شد که ارتش اسـرائیل، عملیات مورد نظر خود را لغو کند.این سرباز با استفاده از تلفن همراهش پیغامی را به این مضمون در صفحه شخصی خود در فیس بوک فرستاده بود:«چهارشنبه این روستا را تخریب می کنیم و پنجشنبه به خـانه هایمان بـرمی گردیم.» جزئیات یگان این سرباز، به همراه زمان دقیق و محل عملیات در فیس بوک این سرباز آمده بود.سربازان دیگر این پیغام را در صفحه شخصی وی خواندند و آن را به فرمانده یگان خود گزارش کـردند. در پی ایـن رخداد،ارتش اسرائیل عملیات مورد نظر را به جهت نگرانی از باخبر شدن نیروهای فلسطینی لغو کرد و سرباز را به ده روز زندان و محرومیت از شرکت در عملیات رزمی محکوم نمود.[19]

نقش شبکه های اجتماعی در تحولات سـیاسی ایـران

همان طور که گذشت،شبکه اجتماعی مفهومی است که پیش از طرح در عرصه فضای مجازی، در فضای واقعی جوامع نیز دارای مفهوم است. اما مسأله ای که باعث مطرح شدن چنین مفهومی در فـضای جـامعه ایـران در ماه های اخیر شده است، نـقش ویـژه ای اسـت که شبکه های اجتماعی اینترنتی در تحولات سیاسی یک سال اخیر ایفا کرده اند؛ به طوری که با یک جستجوی بسیار ساده در اینترنت مـتوجه خـواهید شـد که مقالات متعدد علمی و پژوهشی در زمینه تأثیر شـبکه های اجـتماعی و به طور خاص از سوی پایگاه: توییتر، فیس بوک و یوتیوب در تحولات سیاسی و فرهنگی ایران منتشر گشته است. البته گرایش های مـتفاوتی در ایـن پژوهـش ها مشاهده می شود؛ از طرفی بعضی از محققان به تمجید از آثار مثبت ایـن گونه شبکه ها در اجرای پروژه استعماری«گسترش دموکراسی»پرداخته اند و از سوی دیگر، شاهد مطالب متعدد و متنوعی در زمینه آثار زیان بار اجتماعی و فـرهنگی ایـن بـه اصطلاح خدمات مجازی در جوامع -حتی جوامع غربی-هستیم؛ به طوری کـه در روزهـای اخیر از آثار زیان بخش فیس بوک به عنوان مطرح ترین شبکه اجتماعی اینترنتی در ایجاد فضای غیر بهداشتی در روابـط جـنسی در انـگلستان نیز سخن به میان آمده است؛ هرچند بیشتر انتقاداتی که علیه شـبکه های اجـتماعی سـازمان یافته، صورت می گیرد، متوجه عملکرد آنها در ارائه اطلاعات شخصی و تجاوز به حریم خصوصی افراد است.

یـکی از دغـدغه هایی کـه در سال 88 همه شئونات نظام مقدس جمهوری اسلامی را تحت تأثیر خویش قرار داد، هجمه برنامه ریزی شـده و پرحـجم نظام سلطه و راه انداختن جنگی تمام عیار برای بر هم ریختن فضای امنیت ملی و هـمچنان فـضای فـکری حاکم بر جامعه، به وسیله ابزارهایی همچون شبکه های اجتماعی بود؛ جنگی که مقام مـعظم از آن بـه «جنگ نرم» تعبیر نمودند.  مقام معظم رهبری در فرمایشان خود در تارخی 4 آذر 88 در جمع بسیجیان سـراسر کـشور فـرمودند: «اولویت استکبار در مواجهه با نظام اسلامی، آن چیزی است که امروز به آن می گویند جـنگ نـرم؛ یعنی جنگ به وسیله ابزارهای فرهنگی،به وسیله نفوذ،به وسیله دروغ،بـه وسـیله شـایعه پراکنی، با ابزارهای پیشرفته ای که امروز وجود دارد. ابزارهای ارتباطی ای که ده سال قبل و پانزده سال قبل و سـی سـال قـبل نبود،امروز گسترش پیدا کرده. جنگ نرم،یعنی ایجاد تردید در دل ها و ذهـن های مـردم.»[20]

ایشان در جایی دیگر درباره وظیفه داشتن بخش های فرهنگی در شرکت فعال در این جنگ و ضرورت جدی گرفتن ایـن جـنگ و پرداختن به آن می فرمایند: «همینی که حالا معمول شده که در بیان ها و در تلویزیون و توی تبلیغات و توی دادگـاه و تـوی زبـان همه،می گویند: جنگ نرم؛راست است، ایـن یـک واقعیت است؛ یعنی الان جنگ است. همیشه این را گفته ام،بارها و بارها.علت این اسـت کـه من صحنه را می بینم؛ چه بـکنم اگـر کسی نمی بیند؟! چـه کـار کـند انسان؟! من دارم می بینم صحنه را،می بینم تجهیز را،مـی بینم صـف آرایی ها را،می بینم دهان های با حقد و غضب گشوده شده و دندان های با غیظ به هـم فـشرده شده،علیه انقلاب و علیه امام و عـلیه همه این آرمان ها و عـلیه هـمه آن کسانی که به این حـرکت دل بـسته اند را؛ اینها را انسان دارد می بیند.خب چه کار کند؟این تمام نشده.چون تمام نشده، همه وظـیفه داریـم. وظیفه مجموعه فرهنگی و ادبی و هـنری هـم وظـیفه مشخصی است»[21] ایـشان در جـایی دیگر با اشاره بـه تـصویب بودجه 54 میلیون دلاری مجلس ایالات متحده آمریکا برای مقابله اینترنتی با انقلاب اسلامی می فرمایند: «دوبـاره مـی نشینند چهل و پنج میلیون دلار بودجه تصویب مـی کنند؛بـرای اینکه جـمهوری اسـلامی را شـکست بدهند!بودجه تصویب مـی کند که از طریق اینترنت،انقلاب ایران را از بین ببرند؛ جمهوری اسلامی را سرنگون کنند!خوب،شما چند ده«چـهل و پنـج میلیون دلار»را تا حالا مصرف کرده اید؟چقدر شما بـرای شـکست دادن جـمهوری اسـلامی کـار دیپلماسی کردید، تـحریم اقـتصادی کردید، انواع و اقسام توطئه ها را کردید،جاسوس فرستادید،جاسوس تربیت کردید؟ چه فایده ای کردید که حالا باز می خواهید از ایـن طـریق وارد شـوید و ملت ایران را به خیال خودتان از انقلاب جـدا کنید؟»[22]  در هـمان ایـام بـود کـه در خـبرها آمد: وزیر خارجه آمریکا از تلاش های کشورش برای اطمینان از دسترسی معترضان ایرانی به شبکه اجتماعی توییتر دفاع کرد. عصر ایران به نقل از لس آنجلس تایمز نقل می کند:«در شـرایطی که مقامات ایرانی، واشنگتن را به مداخله در امور انتخاباتی این کشور متهم کرده اند،هیلاری کلینتون از تلاش های اخیر آمریکا برای اطمینان از اینکه توییتر همچنان در دسترس معترضان ایرانی قرار دارد،حمایت کرد.»[23] کلینتون در دیـداری بـا آویگدور لیبرمن،وزیر خارجه اسرائیل گفت: «توییتر، ابزاری مهم است که به معترضان ایرانی به ویژه جوانان اجازه می دهد در جریان حوادث اخیر انتخابات ریاست جمهوری با یکدیگر در تماس بـاشند.»[24] ایـن اظهارات کلینتون پس از آن عنوان شد که روزنامه نیویورک تایمز گزارش داد: «وزارت خارجه آمریکا با ارسال ایمیلی از شبکه اجتماعی توییتر درخواست کرده به جهت کاربران ایـرانی، قـطعی شبکه خود را به تعویق بـیندازد.»[25] شـبکه خبری فاکس نیوز هم که متعلق به دولت آمریکا است، با تأیید این خبر می نویسد: «واکنش های گروه های گوناگون ایرانی به نتیجه انتخابات،یک جنگ الکـترونیکی را در مـحیط اینترنت پدید آورده است. بـسیاری از کـاربران ایرانی اینترنت برای آگاه شدن از اوضاع اخیر ایران به شبکه های اجتماعی همچون: فلیکر، فیس بوک و یوتیوب مراجعه می کنند تا با بهره گیری از این پایگاه ها که اصالتا پایگاه هایی اجتماعی و نه سیاسی هـستند، بـتوانند گزارش ها و فیلم هایی از ایران ببینند.»[26]

چند نکته پایانی

فارغ از بحث های متعددی که این روزها درباره شبکه های اجتماعی صورت گرفته است،به نظر می رسد که نکات ذیل در آثار این شبکه ها در فضای ایـران قـابل تأمل بـاشد:

1.این روزها خبرهای متعددی از وابستگی شبکه های اجتماعی به سازمان ها و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی کشورهای متخاصم به گوش مـی رسد؛ به طوری که در بعضی از موارد، شرکت های ارائه دهنده خدمات اجتماعات اینترنتی بـه صـراحت اعـلام کرده اند که اطلاعات شخصی کاربران را در اختیار نهادهای اطلاعاتی و جاسوسی قرار می دهند.به طور خاص، منابع امنیتی آمـریکا و اسـرائیل از شبکه هایی مانند فیس بوک و مای اسپیس 92برای شناسایی افرادی جهت سپردن فعالیت های جـاسوسی اسـتفاده مـی کنند و به شناسایی استعدادهایی که به طور رایگان اطلاعات لازم را در اختیار آنان قرار می دهند، می پردازند. مـتأسفانه، برخی کاربران ایرانی از این امر مستثنا نبوده و در این گونه شبکه ها تأمین کننده خواسته های اسـتکبار جهانی محسوب می شوند.

2.کـاربران ایـنترنتی در سراسر دنیا، در واع سرآمدان و نخبگان یک ملت محسوب می شوند.حقیقت این است که داشتن سواد کافی و آشنایی حداقلی با زبان خارجی، از ملزومات استفاده از خدمات اینترنتی است.از یک سو، حضور مؤثر در شبکه های اجـتماعی اینترنتی نیز معلومات، توانایی و استعداد فراوانی را می طلبد که تنها می توان آن را در قشر تحصیل کرده یافت و از سوی دیگر، استفاده از خدمات رایانه ای،محدود به نسل های جوان و جدید است. این مسأله در غرب نیز شایع اسـت؛ بـه طوری که قسمت عمده ای از کاربران را جوانان تشکیل می دهند.البته این مسأله درایران مضاعف است. بنابراین، جوانان دانشجو، مهم ترین قشر درگیر در ماجرا هستند.

3.استفاده از اینترنت، مستلزم هزینه ها و امکاناتی است که در اخـتیار تـمامی اقشار نیست. حقیقت مسأله این است که اقشار پردرآمدتر و البته با وقت و زمان کافی، می توانند فعالیت بسیاری در شبکه های اجتماعی داشته باشند. بنابراین، با توجه به گرانی اینترنت در ایران، شـاهد حـضور طبقات پر درآمدتر در آن خواهیم بود؛ به طوری که فعالیت های گروه ها در شبکه های اجتماعی، بیشتر به طبقات مرفه جامعه اختصاص می یابد.

4.همان گونه که شبکه های اجتماعی در ایجاد بحران ها و اجتماعات و حرکت های مردمی نـقش مـؤثری دارد،در جـلوگیری از بحران ها و اطلاع رسانی صحیح و سریع و تـبدیل نـاهنجاری ها بـه یک هنجار و ایجاد فضای مثبت و سالم نیز می تواند مؤثر بیفتد؛ البته به شرط آنکه به خوبی و درستی از آن استفاده گردد.

پی نوشت ها