جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ کلیساهای تاریخی

ایران درمیانه ی خود شهری دارد که نصف جهان لقب گرفته است. به هر گوشه اش که سر بزنیم پر است از بناهایی متفاوت که هر یک سهمی در تاریخ این شهر دارند و قصه ای را در قلب خود پنهان کرده اند. هر دوره ی تاریخی بنا بر ویژگی های خاص خود ردپایی از معماری خاص خود را در شهر به جا گذاشته است.

در این میان مذهب نیز نقشی را در شکل گیری بناهای این شهر، بازی کرده است و در هر محله بسته به اعتقادات ساکنانش سازه هایی زیبا دیده می شوند. اصفهان شهری است که مردمانی از مذاهب گوناگون در طول تاریخ در آن زندگی کرده اند و هر یک بناهایی را در شهر دارند. در محله هایی مساجد تاریخی حضور مسلملنان را نشان می دهند و در جاهایی اماکن مقدس اقلیت ها شکل گرفته اند.

هموطنان ارامنه در زمان شاه عباس صفوی برای جلوگیری از غارت و تاخت‌ و تاز ترکان عثمانی به پایتخت این سلسله یعنی اصفهان کوچانده شدند. این ارامنه پیشتر در جلفا سکونت داشتند و با ورود به اصفهان با اجازه از شاه صفوی کلیساهای بسیاری را بنا کردند. این کلیساها با الهام از معماری ایرانی ساخته شدند و نسبت به کلیساهای ارمنی تفاوت هایی در تزیینات بیرونی داشتند.

کلیساها مکانی برای عبادت مسحیان به شمار می روند و نزد آنها از قداست خاصی برخوردار هستند. در این میان کلیساهای تاریخی علاوه بر ارزش مذهبی دارای ارزش تاریخی نیز هستند. امروز به سراغ کلیساهای تاریخی اصفهان می رویم و آنها را به شما معرفی می کنیم اما قبل از آن بد نیست که سری هم به راهنمای سفر به اصفهان بزنید.

با کارناوال همراه باشید…

1- کلیسای وانک

#کلیسای وانک از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان می باشد که زمان ساخت آن به زمان شاه عباس دوم باز می گردد. وانک در زبان ارمنی به معنای صومعه به کار می رود. این کلیسا در میان هموطنان ارامنه به آمنا پرکیچ به معنی  کلیسای نجات دهنده مقدس شهرت دارد و نام خود را ازکلیسای “سورپ آمنا پرکیچ وانک” جوغا در نخجوان گرفته است. 

کلیسای وانک 8731 متر مربع وسعت دارد که 3857 مترمربع آن را ساختمان اشغال کرده است و مابقی مربوط به فضای سبز و باغ وانک می باشد. در بالای در ورودی برج ناقوس در سه طبقه قرار دارد که در طبقه ی دوم آن ساعتی به وزن سیصد کیلوگرم  دیده می شود. این برج ناقوس و ساعت آن مربوط به سال 1931 میلادی و هدیه ای از سوی شخصی به نام ماردیروس هوردانانیان می باشد.

برخی ویژگی های وانک سبب تمایز آن از سایر کلیساهای کهن ارمنی شده است:

* بر خلاف سایر کلیساها که سنگ از مصالح اصلی آنهاست کلیسای وانک را با خشت خام بنا کرده اند.

* گنبد کلیساها عمدتا مخروطی شکل هستند ولی گنبد کلیسای وانک شبیه گنبد مساجد ایرانی عصر صفوی طراحی و ساخته شده است.

* کاربرد طلاکاری و تذهیب در این کلیسا بسیار متفاوت تر از کلیساهای دیگر می باشد.

تمامی دیوارها و زوایای درونی کلیسابا نقاشی هایی با مضمون انجیل مقدس و تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح، روز رستاخیز و بهشت و دوزخ مزین هستند. این آثار توسط استادان ارمنی به نام های خلیفه هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس و با هزینه ی شخصی خواجه آودیک استپانوس خلق شده اند.

کلیسای وانک از تاریخ 15 دی ماه سال 130 با شماره ی 85 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

هزینه ورودی: نفری 3٫000 تومان

آدرس: جلفا، چهارراه حکیم نظامی، خیابان نظر میانی، خیابان کلیسا

2- مجموعه کلیساهای مریم و هاکوپ

مجموعه کلیسای مریم و هاکوپ مقدس دو کلیسای تاریخی اصفهان هستند که ساخت آنها به دوره ی صفوی باز می گردد. کلیسای هاکوپ که به نام کلیسای یعقوب مقدس نیز شهرت دارد، قدیمی ترین کلیسای شهر اصفهان و در سال 1607 میلادی می باشد. در ابتدا این کلیسا به صورت یک صلیب ساخته شد اما با تخریب بازوی جنوبی آن در سال 1843 میلادی به شکل مستطیلی با ابعاد 2٫12 در 9٫3 در آمد. مصالح به کار رفته در ساختمان خشت و آجر است و دیوارهای داخلی با گچ و دیوارهای خارجی با کاهگل پوشانده شده اند.

در سال 1613 میلادی در اطراف این کلیسا، کلیسای دیگری ساختند و نامش را  کلیسای مریم مقدس نهادند. کلیسای مریم مقدس دومین کلیسای قدیمی شهر اصفهان محسوب می گردد و در سال 1613 میلادی توسط تاجری به نام آوِدیک باباکیان بنا گردیده است.

کلیسا به صورت مستطیل و از نوع تالارهای گنبددار در معماری ارمنی می باشد و از خشت و آجر در ساخت آن استفاده کرده اند. در دیوارهای داخلی نقاشی هایی با موضوعاتی از کتاب مقدس و بر سطح خارجی قوس های بیرونی، کاشی‌های لعابدار به رنگهای مختلف دیده می شود.

امروزه کلیسای هاکوپ در داخل حیاط کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد و مجموعه ای را تشکیل می دهند که در تاریخ 17 اسفند 1381 با شماره ی 7647 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: محله جلفا، خیابان نظر شرقی، میدان بزرگ ، مجاور خیابان توحید

تصاویری از کلیسای مریم مقدس

تصاویری از کلیسای هاکوپ مقدس

3- کلیسای بیت لحم

کلیسای بیت لحم یکی از کلیساهای بزرگ اصفهان به شمار می رود که در شمال کلیسای هاکوپ و کلیسای مریم مقدس قرار دارد و با نام کلیسای بدخِهم یا بتقِحِم یا بتلهم مقدس نیز شناخته می شود. این کلیسا در زمان حکومت صفویه و توسط بازرگان معروف آن دوران به نام خواجه پطرس ولیجانیان بنا گردید. آرامگاه وی و چند تن از اعضای خانواده اش در حیاط کلیسا قرار دارد و به احترام وی یکی از خیابان های محله جلفای اصفهان هم به نام خواجه پطرس نام‌گذاری شده است.

بیت لحم بزرگترین گنبد در میان کلیساهای جلفای اصفهان دارا می باشد و از خشت و آجر ساخته شده است. نام این کلیسا از تاریخ 17 اسفند 1381 با شماره ی 7643  در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان نظرِ شرقی، میدان بزرگ جلفا

4- کلیسای گئورک مقدس

کلیسای گئورگ مقدس از کلیساهای تاریخی اصفهان است که به علت وجود سنگ های مقدس در آن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. این سنگ ها به فرمان شاه عباص صفوی به این مکان انتقال پیدا کردند.

بر اساس سنگ نوشته های نصب شده در جلوی محراب کلیسا، ساخت آن به دست بازرگان معروف جلفا، خواجه نظر و در سال 1611 میلادی صورت گرفته است. در آن زمان پادشاه صفوی در تلاش بود تا سکونت مسیحیان در اصفهان را حفظ کند. وی با شناخت از اعتقادات مذهبی آنها دستور تخریب کلیسای اچمیادزین مقدس و انتقال سنگ های آن به اصفهان را صادر کرد. اما از آنجا که این کار ممکن نبود تنها پانزده قطعه سنگ از محراب و نقاط مختلف آن کلیسا به محل کلیسای گئورک آورده شد.

سه قطعه از این سنگ‌ها با حجاری صلیب در جلوی محراب و بقیه ی آنها در صحن شمالی کلیسای گئورگ مقدس قرار گرفتند و به دلیل تقدس سنگ‌ها برای ارمنیان کلیسای گئورگ مقدس به صورت زیارتگاهی برای ارمنیان درآمد.

آدرس: محله جلفا، خیابان حکیم نظامی

5- کلیسای کاتارینه

کلیسای کاتارینه در سال 1623 میلادی همزمان با سلطنت صفویان به عنوان یک صومعه برای خواهران راهبه ساخته شد و با نام دیر کاترین مقدس شهرت یافت. این بنا توسط خواجه یغیازار لازاریان از بازرگانان ثروتمند جلفا  ساخته شده و شامل کتابخانه، کلاسهای درس، حجره هایی برای سکونت راهبه ها، سالن نهارخوری و آشپزخانه بوده است.

تصویر نخستین راهبه های این دیر به نامهای رویسانا، تاگوهی و هریپسیمه که همزمان با کوچ ارامنه در زمان شاه عباس به اصفهان آمدند بر دیوار داخل کلیسا مشاهده می شود. این دیر در سال 1702 میلادی دارای 33 راهبه بوده که در طول چهار قرن فعالیت  این عدد به حدود 200 رسیده است. در سال 1333 با فوت آخرین راهبه ی دیر مادر الیزابت اسرائیلیان، این بنا تبدیل به کلیسایی برای مسیحیان شد. بعدها با کوشش خلیفه باگرات وارتازاریان به جای حجره های راهبه ها ساختمان جدیدی به عنوان پرورشگاه برای کودکان و نوجوانان بی سرپرست بنا شد.  در زمان تعریض خیابان مجاور آن در سال 1349 شمسی بخش بزرگی از حیاط بنا تخریب گردید. این اثر تاریخی در تاریخ 10 خرداد 1382 با شماره ی  9090 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: محله جلفا، محله چهارسو، خیابان خاقانی، کوچه رامین 

6- کلیسای سرکیس مقدس

کلیسای سرکیس مقدس بنایی مربوط به دوران صفوی و سال 1659 میلادی است. این کلیسا در ابتدا آمِناپرکیچ مقدس نام داشت اما با ویرانی کلیسای سرکیس مقدس در 1850 میلادی و انتقال وسایل آن به این کلیسا نامش عوض شد. مصالح به کار رفته در ساخت بنا خشت و آجر است و دیوارهای خارجی دارای قاب بندیهایی با نمای آجری می باشند. دیوار های داخلی دارای نقاشی های زیبایی بودند اما با گذر زمان و در نتیجه ی آسیب هایی که به کلیسا وارد آمد از بین رفتند.

این اثر در تاریخ 17 اسفند 1381 با شماره ی ثبت 7645 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: محله جلفا، محله ایروان، خیابان خاقانی، کوچه نماز خانه ایروان

7- کلیسای گریگور( لوساووریچ مقدس )

کلیسای گریگور که با نام لوساووریچ مقدس نیز شهرت دارد بنایی مربوط به دوره صفوی و ساخته شده از خشت و آجر درسال 1633 میلادی است. بنای کلیسا مستطیلی به ابعاد 17 در 5٫7 متر را شامل می شود که دیوارهای داخلی آنها مزین به نقاشی هایی می باشند. این نقاشی ها در گذشته تمامی سطح دیوار را می پوشاندند اما امروزه از بین رفته و تنها بخش هایی از آنها باقی مانده است.
در کنار کلیسا نمازخانه‌ای کوچک قرار دارد که ساخت آن به سال 1714 میلادی باز می گردد. نام این اثر از تاریخ 17 اسفند 1381 با شماره ی 7648 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس: محله جلفا، خیابان خاقانی، کوچه میدان کوچک

8- کلیسای نرسس مقدس

کلیسای نرسس مقدس که با عنوان کلیسای سورپ نرسس نیز شهرت دارد در دوره ی صفوی و سده ی 17 میلادی توسط آوتیک دیلانیان ساخته شده است. بر اساس کتیبه های موجود در کلیسا تاریخ دقیق ساخت بنا به سال 1661 تا 1666 باز می گردد. این کلیسا در طی قرنها مرمت و بازسازی گردیده و به شکل امروزی خود درآمده است. نام این کلیسا در ابتدا به نام سازنده ی آن گذاشته شد اما با اهدای اشیای منسوب به نرسس مقدس نام کلیسا تغییر یافت.

دیواره های داخلی این کلیسا برخلاف سایر کلیساها فاقد نقاشی است و فضاهای داخلی بسیار ساده و بی پیرایه اند. به دلیل همین فقدان تزیینات کلیسای سورپ نورسس در مقایسه با کلیساهای جلفا بسیار ساده و محقر به نظر می رسد. این اثر در تاریخ 10 خرداد 1382 با شماره ی ثبت 9080 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: جلفا، محله سنگتراش‌ها، کوچه سنگتراش‌ها

9- کلیسای میناس مقدس

کلیسای میناس مقدس در سال 1655 تا 1659 میلادی توسط ارمنی هایی که به دستور شاه عباس دوم از محله شمس‌آباد ( اصفهان ) به این محله آورده شدند بنا گردید.در ابتدا به یاد کلیسایی که در محله قبلی آنها بود، نام این کلیسا را نیز مریم مقدس نهادند اما این نام بعدها به میناس مقدس تغییر یافت. در ساخت کلیسا از آجر و خشت استفاده شده و بر روی دیوارهای خارجی آن قاب بندیهایی زیبا با نمای آجری نمایان است. دیوارهای داخلی تنها با گچ پوشانده شده انددر قسمت هایی همچون گنبد و محراب نقاشی هایی دیده می شود.

در قسمت جنوبی کلیسا ساختمانی مربوط به سال 1713 میلادی به عنوان یک نمازخانه ی کوچک قرار دارد که نامش مریم مقدس است. نام این اثر از تاریخ 10 خرداد 1382 با شماره ی 9078 در فهرست آثار ملی ایران به چشم می خورد.

آدرس: محله جلفا، محله تبریزی ها، کوچه تبریزی ها

10- کلیسای نیکوغایوس مقدس

کلیسای نیکوغایوس مقدس بنایی مربوط به دوره صفوی می باشد که در سال 1630 میلادی ساخته شده است. خشت و آجر مصالح به کار رفته در آن را تشکیل می دهند و دیوارهای داخلی بنا پوشیده شده از گچ و دارای خطوط هندسی در برخی قسمت ها می باشد. فضای داخلی کلیسا پلانی مستطیلی دارد و توسط ستون هایی به سه بخش مرتبط با یکدیگر تقسیم شده است. در بخش غربی و بر روی سقف، ناقوس خانه و در بخش شرقی نیز محراب با دو اتاقک چهارگوش در دو سوی آن قرار دارد.

در شمال شرقی بنا، نمازخانه استپانوس مقدس مربوط به سال 1774 میلادی قرار دارد و مدفن خواجه میناس که به دستور نادرشاه کشته شد نیز در حیاط دیده می شود. این اثر در تاریخ 10 خرداد 1382 با شماره ی 9071 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: محله جلفا، محله قاراکل، کوچه خواجه عابد

11- کلیسای یوحنا

یوحنا نام کلیسایی در محله ی جلفای اصفهان است که مربوط به دوره ی صفوی می باشد و تاریخ ساخت آن به سال 1621 میلادی باز می گردد. دیوارهای داخلی این بنا با گچ پوشانده شده اند و در قسمت محراب نقاشی هایی دیده می شود. این اثر در تاریخ 10 خرداد 1382 با شماره ی 9077 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس: جلفا، خیابان خاقانی، کوچه چهارسو

12- کلیسای هوانس مگردیچ مقدس

کلیسای هوانس مگردیج مقدس بنایی متعلق به سال 1621 میلادی می باشد که در جهت شرقی – غربی ساخته شده است. مصالح به کار رفته در ساختمان بنا خشت و آجر می باشد و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده اند. در قسمت شرقی، محراب کلیسا با اتاقک هایی در دو سوی آن مشاهده می شود. قسمت زیر گنبد و محراب کلیسا مزین نقاشی هایی با موضوعاتی از کتاب مقدس هستند اما دیوارهای خارجی به شکلی ساده با کاهگل پوشانده شده اند. در کنار ضلع شمالی کلیسا نمازخانه ی کوچکی مربوط به سال 1774 قرار دارد.

آدرس: محله چهارسو

13- کلیسای کاتولیک ها

 کلیسای کاتولیک ها که با نام روزاریای مقدس نیز شناخته می شود بنایی ساخته شده در 1705 همزمان با سلطنت صفوی ها در ایران است. بنای اولیه ی کلیسایی به نام مریم مقدس در سال 1681 میلادی به دست اسقف ارمنیان کاتولیک، قوگاس آبارانی، ساخته شده بود اما با بنا شدن کلیسای اصلی، نامش به دومینیگوس مقدس یا روزاریای مقدس تغییر یافت.

این کلیسا تا زمان ساخت  کلیسای گریگور مقدس در تهران به عنوان کلیسای جامع ارمنیان کاتولیک ایران به شمار می رفت. نقاشی هایی با مضامین مذهبی و تصاویری از دومنیگوس و فرانچیگوس مقدس بر دیوارهای داخلی بنا دیده می شود. این اثر در تاریخ 10 خرداد 1382 با شماره ی9020 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: محله سنگ تراشان

متاسفانه به دلیل عدم وجود عکسی از این کلیسا، تصویری از کلیسای وانک را در این قسمت مشاهده می کنید.

14- کلیسای استپانُس مقدس

کلیسای استپانس مقدس در سال 1614 میلادی ساخته شده و با ابعاد 17 در 34متر عنوان بزرگ­ترین کلیسای اصفهان را به خود اختصاص داده است. در قسمت شرقی بنا محراب کلیسا  با دو اتاقک چهار گوش در دو سمت آن و یک گنبد قوسی شکل کوچک قرار دارد. خشت و آجر مصالح به کار رفته در ساخت آن هستند و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده ­اند. با وجود نقاشی های بسیار کم بر روی دیوار، چلیپاسنگ­ هایی در دیوارهای داخلی و خارجی کلیسا به چشم می خورد. در حیاط جنوبی کلیسا نمازخانه ی کوچکی به نام مریم مقدس وجود دارد.

آدرس: محله ­ی هاکوپجان، جنوب خیابان خواجه نظر غربی

سخن آخر

از سفر به کلیساهای تاریخی اصفهان لذت بردید؟

تا به حال به اصفهان سفر کرده اید؟

کدیم یک از این کلیساها را از نزدیک دیده اید؟

بی صبرانه منتظر نظرات، پیشنهادات و تجربیات شما هستیم.