پل گاومیشان دره شهر ؛ سازه تاریخی از مردمان دوره ساسانی

تاریخ گذشته ایران پر است از رمز و راز، پر است از بناهایی که دیدن آن ها هر تاریخ دوستی را به وجد می آورد؛ هر ایرانی را به ذوق می آورد که این بناها زبانی گویاست از تاریخ ایران و هر ایرانی.یکی از این بناهای بی نظیر پل گاومیشان ایلام است؛ این پل یادگاری از دوره ساسانیان برای آیندگان است. با لمس جای جای این پل، با استشمام عطر گِل آن که با خیس شدنش بلند می شود حس غرور و سر بلندی به انسان منتقل می شود. با هم نگاهی به تاریخ و سازه ی پل گاومیشان دره شهر گویا بپردازیم.

وصف پل گاومیشان ایلام و رودخانه سیمره

سازه و جاذبه پل گاومیشان ایلام ، سازه ای باستانی از دوره ساسانیان( آخرین پادشاهی ایرانیان پیش از ظهور اسلام از سال 224 تا 651 میلادی) می باشد. این پل روی رودخانه سیمره پس از تلاقی با رودخانه کشکان، بنا شده است. رودخانه سیمره از سرشاخه های اصلی کرخه در غرب ایران می باشد، که سرچشمه اصلی آن گاماسیاب و از دامنه های غربی الوند از منطقه نهاوند می باشد و در سمت شرق به غرب پس از گذشتن از از کنگاور و صحنه و بیستون به کرمانشاه می رسد. سیمره از شهرهای دره شهر، سیروان و چرداول در محل جاذبه گاومیشان می گذرد و سپس به رودخانه کشکان می پیوندد و کرخه را به وجود می آورد و به خوزستان می رود.

یکی از مورخان تاریخ با نام سر هنری راولینسون در وصف این جاذبه تاریخی می نویسد که: پلی که هم اکنون بر روی رودخانه سیمره قرار دارد یکی از بهترین پل های ایران است.به اعتقاد مورخان این پل در سال 1334 بر اثر زلزله تا حد زیادی آسیب دیده و از بین رفته است.

علت نام گذاری سازه به نام گاومیشان ایلام

بعضی از اهل فن وجه تسمیه نام این بنای تاریخی را برگرفته از گومیشه یعنی محل پرورش گاو می دانند. بعضی افسانه ها از این داستان حکایت می کند که در گذشته هایی دور گاومیش نر جفت خود را گم می کند و برای یافتن آن تمام غارها و دشت ها را جست و جو می کند و سرانجام جفتش را در غاری در نزدیکی این مکان می یابد؛ به همین دلیل این مکان را با این نام می خوانند. از طرفی بعضی از محققین مانند سراورل استین نام این پل را گاماسا می نامند؛ گاماسا از دو کلمه گا به معنای گاو و ماس به معنای ماهی می باشد.

موقعیت جغرافیایی پل گاومیشان ایلام

پل گاومیشان دره شهر در 30 کیلومتری دره شهر، در مرز بین دو استان لرستان و ایلام قرار دارد. بیش از 90 درصد این سازه در استان لرستان قرار دارد. مردم شهرستان دره شهر جاذبه بی نظیر پل گاومیشان ایلام را متعلق به این شهرستان می دانند؛ در حالی که وب سایت رسمی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران موقعیت این سازه را در پل دختر اعلام کرده است؛ اما به دلیل اینکه این پل در مرز بین استان لرستان و ایلام قرار دارد این اثر تاریخی از جاذبه های استان ایلام نیز محسوب می شود.

معماری سازه پل گاومیشان دره شهر

این سازه بسیار فنی و پیچیده می باشد به طوری که از نظر مهندسی رقیبی بسیار جدی برای پل های دیگر محسوب می شود. پل گاو میشان دارای ویژگی های خاص پل سازی می باشد و سازه شباهت بسیاری به پل شادروان در شوشتر دارد که آن هم در دوران ساسانیان ساخته شده است. طول این پل حدود 175 متر و عرض گذر سطح پل نزدیک به 8 متر و 20 سانتی متر است؛ پایه ها و تکیه گاههای اصلی این جاذبه تاریخی، مدور و قطور و از سنگ های مکعبی بزرگ و تراشیده می باشد؛ این سنگ ها در ابعاد تقریبا مساوی و به صورت رگ چین بر روی هم چیده شده اند و پایه های اصلی سازه را به وجود آورده اند. داخل این پایه ها با قلوه سنگ و ملاط گچ پر شده است. در حال حاضر این سازه تاریخی دارای 6 چشمه طاق می باشد؛ پهنای پاتاق ها، یا حد فاصل چشمه از 5/2 تا 25 متر متغیر می باشد. عرض چشمه اصلی این اثر تاریخی زنده و گویا حدود 33 متر و 70 سانتی متر، و دهانه پل گاومیشان دره شهر با بیش از 50 متر عرض بزرگترین دهانه را بین پل های کشور دارا می باشد. یکی از این دهانه ها بعد از حمله اعراب به ایران پس از عقب نشینی ایرانیان تخریب شد. پس خاص ترین ویژگی پل عرض دهانه یکی از طاق های آن است که در معماری دوران باستان، جزء عریض ترین دهانه ها محسوب می شود. طاق های جناغی، دالان ها و راهرو ها همگی از آجر هایی با ابعاد 20 در 25 سانتی متر ساخته شده و نمای داخلی پل به وسیله ملات گچ مزین شده است. این سازه تاریخی طاقچه هایی مسدود، باز و موج شکن هایی دارد که به وسیله راهرو ها با چند پله به هم متصل می شوند؛ وجود پله ها در میان دالان ستون میانی بیانگر این امر می باشد که در گذشته این پل فقط جنبه ارتباطی نداشته است و با توجه به راهروها، پلکان و ... می توان به این امر دست یافت که از این پل به عنوان سرپناه هم استفاده می شده است.

سبک معماری و ساخت

معماری پاتاق ها به سبک معماری ساسانی(اشاره به سبکی از معماری ایرانی دارد که در دوره ساسانی به اوج خود رسید) می باشد، اما در چشمه طاق ها آثار مرمت از دوره های صفوی و قاجار به چشم می خورد؛ در دوره قاجار این جاذبه توسط والیان پشتکوه مرمت و بازسازی شد؛ همچنین قوس های جناغی آجری و سایر تعمیرات سنگی نمای فعلی پل، نشانگر این موضوع می باشد که این سازه تاریخی در دوره های بعد بخصوص در دوران اتابک لر کوچک مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. با این حال پایه های پلی که مربوط به دوران ساسانیان است در جنوب این پل به چشم می خورد؛ ولی سازه و جاذبه ای که در حال حاضر دیده می شود بیشتر بازسازی شده و مربوط به اوایل اسلام می باشد. رودخانه زیر این سازه از پنج چشمه تشکیل شده است که در حال حاضر فقط یک چشمه سالم می باشد. ارتباط چشمه ها با مسیر حرکت آب و طغیان آن کاملا مشخص می باشد.جاذبه ای که هم اکنون روی رودخانه همیشه خروشان سیمره وجود دارد، یکی از بهترین پل های ایران قلمداد می شود و آن را حسین خان بزرگ والی معروف ایلام و لرستان در سال 1008 هجری قمری تعمیر نمود و طول آن 165 گام می باشد.

ثبت ملی

این جاذبه تاریخی بی نظیر در تاریخ 3 اسفند 1377 با شماره ثبت 2222 با عنوان یکی از آثار ملی ایران در محدوده استان ایلام، به ثبت رسیده است؛ با این عمل رسیدگی و نگهداری از این پل هر چه بهتر و بیشتر انجام می شود.

بازسازی و مرمت سازه گاومیشان

هر اثر تاریخی با گذشت زمان دچار فرسودگی و تخریب می شود که نیاز به مرمت و تاریخی دارد؛ این خود نیاز به عظم و فعالیت قابل ملاحظه مسئولان دارد. اختلاف بر سر تملک سازه تاریخی پل گاومیشان بین استان ایلام و لرستان باعث شد که در سال 1384 مرمت این جاذبه بی نظیر متوقف شده و نیمه کاره بماند. تخریب در پل گاومیشان بحدی می باشد که فقط یک مرمت اضطراری می توانست این جاذبه را نجات داده و به گذشتگان منتقل کند. در اواخر سال 1384 پنجاه میلیون تومان از محل اعتبارات ملی برای بازسازی و مرمت پل تاریخی گاومیشان در استان ایلام در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری این استان قرار گرفت. نخستین فصل مرمت پل گاومیشان در سال 1387 به پایان رسید. در حال حاضر مرمت کامل این جاذبه و این سازه تاریخی و تعیین حریم و عرصه پل انجام شده است و طبق گفته مسئولان می تواند پذیرای گردشگران باشد؛ با این حال بهتر است به هنگام عبور از این پل به صورت دسته ای روی آن حرکت نکنید تا سازه متحمل وزن زیاد نشود و بیش از پیش آسیب نبیند.

طبیعت خوش آب و هوا

صدای خروش رودخانه،صدای پرندگان و طبیعت بکر این مکان انسان را به وجد می آورد. این سازهبی نظیر این جاذبه تاریخی حق دارد اگر کمی از ما دلگیر باشد، زیرا با تمام تلاشی که برای در کنار ما بودن داشته است مورد بی مهری و کم لطفی ما قرار می گیرد و نهایت مراقبت و حفظ آن از جانب ما صورت نمی گیرد.

طبیعت زیباو فوق العاده

طبیعت زیبا و چشم انداز بی نظیر این جاذبه تاریخی پل گاومیشان دره شهر، همینطور آب و هوای بی نظیرش این مکان را به ییلاقی دوست داشتنی برای مردم آن ناحیه تبدیل کرده است و هر ساله باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی به این مکان می شود. فصل بهار بهترین زمان برای سفر به این تکه از بهشت، به این جاذبه تاریخی و به این سازه بی نظیر می باشد.