نظری به آثار شهید دستغیب

معمولا بنای تاریخ بر این بوده که بسیاری از شخصیت های فداکار و فدا شده در راه آرمانهای الهی و انسانی، در زمان خویش شناخته نشوند و متأسفانه تا دم مرگ از دلها پنهان بمانند و چون مردند آنگاه، نقاب از چهره شان کنار رفته و به حد ادراک نسل های آینده شناخته گردند.

حضرت آیت الله شهید دستغیب، از انسانهای عالم و متعهدی بود که در زمان حیات پربهای خود اندکی شناسانده شد اما بعد از شهادت ایشان شاهد بودیم که سیل اقبال عمومی به کتابهایشان تا چه اندازه اوج گرفت. به طوری که بعضی از آنها در تیراژهای وسیع از مرز یک میلیون هم گذشت و در هر کوی و برزن و خانه و کاشانه، مدرسه و مسجد، جبهه و پشت جبهه دست به دست گذشت و در بسیاری کلاسها و بحث ها، مطرح گردید در سالروز شهادت این روحانی مجاهد و ربانی گذری مختصر و سریع داریم بر زندگانی سراسر جهاد و خودسازی ایشان و نیز طرح سیر مطالعاتی مختصری از کتابهای آن عارف بالله. امید است صاحب نظران با دقتی تمام به تفصیل بر روی آثار آن شهید بزرگوار کار کرده و هر چه بیشتر در تبلیغ و نشر درسهای انسان سازشان در جامعۀ اسلامی بکوشند.

شهید دستغیب از سلاله ای پاک، در خانوادۀ هشتصد سالۀ روحانی، زاده شد. دوران کودکی را با یتیمی و در حالی که سن کمی داشت و مسئولیت خانواده با او بود، پست سر گذاشت و و از همان آغاز با عشق و علاقه به اسلام و روحانیت، در سلک روحانیت درآمد و مدارج علمی را در فارس و قم و نجف طی نمود و بعد از اقامت در نجف، بنا بر ضرورتی که در شیراز به وجود ایشان بود، به فارس بازگشت. شهید بزرگوار علم را با تزکیه نفس به هم آمیخت و با ریاضتهای شرعی، مراحل کمال را به تدریج پشت سر گذارد.

«... چه روزهای دراز و گرم تابستان را که به روزه گذرانید و چه شبهای سرد و طولانی زمستان را که به عبادت به صبح رسانید. خوراکش از یک چهارم یک نان خشکیده جوین بود که آن را آب می زد و با مقداری پیاز و نمک و گاهی مختصری پنیر و روغن زیتون را با نان جو می آیخت و مختصری به اندازۀ خوراک یک بچۀ دو سه ساله یا کمتر می خورد و به خصوص از خوردن گوشت حتی الامکان پرهیز می کرد.»[1]

و چنین بود که می توانست در دیگران اثر بگذارد و انسانها را متمول سازد. در این باره فرزند گرامی شهید می گوید:

«مجالس وعظ و اخلاقش، هدایت کننده بود و بسیاری را مست از عشق الهی می کرد.

با این که کودکی خردسال بودم، اما سبکی تازه ای در روح خودم از سخنانش احساس می کردم. وقتی همراهش به خانه برمی گشتم، راستی عوض شده بودم. میلی به بازی نداشتم، دلم می خواست گوشه ای بنشینم و با خدای خودم رازونیاز کنم. مگر نه پدرم می گفت: «دل غافل چون پارچۀ پوسیده است و با کمتر وسوسه شیطان از هم می پاشد. دلتان را به یاد خدا زنده نگهدارید و با غفلت، وسیلۀ پیروزی شیطان را آماده نکنید. «چه بسیار جوانهایی که دیندار، متهجد و هدایت شدند و چه پیرها که از گذشته های خود تائب گشتند. چه سحر بیانی داشت که این طور دگرگون می- ساخت، نه، سحر بیان نبود، آن روح صاف و ملکوتی بود که از لابلای سخنانش جان می داد. می شنیدم بعضی از جوانها پس از بیرون آمدن از مجلس اخلاقش در کوچه ها تلوتلو می خوردند، یعنی تمادلشان را چون مستها از دست می دادند، اما مست یاد خدا و عشق به الله بودند.»[2]

بعد سیاسی

حساسیت شهید دستغیب نسبت به مسائل سیاسی از سال 42، به طور مشخص هویداست. اما مامت در همان سال از شهید بزرگوار تقاضای همکاری می کنند و ایشان در جواب می گویند: «کاملا و دربست در اختیار اسلام هستم»[3] و در این مبارزه نه تنها خود به طور فعال شرکت کرد، بلکه به خانۀ علما رفته و بقیه را راضی به شرکت در مبارزات علیه رژیم نمود. در این رابطه و روابط بسیار دیگری، مورد ضرب وشتم قرار گرفت و به زندان و تبعید رفت. بارها خانۀ ایشان در محاصرۀ رژیم درآمده و حتی اهل منزل مورد آزار ساواک قرار گرفت.

از جمله مبارزات دیگر ایشان، انتقاد صریح و قاطع به دولت شاه و برنامه ای تحت عنوان«خوکها»در شیراز بود. این برنامه هر ساله به مناسبت جشن هنر شیراز برگزار می- شد؛ در چنین ایامی شهید دستغیب تهدید صریح می کند و به دولت آن وقت حجت می کند که: «اگر یک بار دیگر این ماجرا تکرار شد، وظیفۀ مردم است که خودشان بریزند و بساطشان را به هم بزنند. هرچه هم شد به عهدۀ دولت است و سببش را مأمورین فراهم کرده اند. از هم اکنون من مجرم را معرفی می کنم، خود مقامات حکومتی مجرمند که مردم را این گونه تحریک می نمایند و باعث آشوب و ناامنی می شوند.»[4]

این سخنرانی موجب شد تا آن برنامۀ کذایی به تعطیلی منجر شود.

فراز دیگر مبارزۀ آن شهید، سخنرانی شب مبعث بود که یک سال قبل از انقلاب ایراد شد و این سخنرانی اثر کوبنده ای بر رژیم پوسیده شاه داشت. در این سخنرانی تاریخ شاهنشاهی، تاریخ کبری و غیر اسلامی و حرام شمرده شد و در نتیجه مردم به شعار دادن پرداختند، اثر سخنرانی آن چنان برق آسا بود که نظامیان با گاز اشک آور به مسجد حمله کرده، عده ای را زخمی و مجروح ساختند. ولی فردای آن روز، مردم با میخ و چکش به پاک کردن تاریخ شاهنشاهی از روی سنگهای قبر مشغول شدند!

بعد از انقلاب، شهید دستغیب تنها روحانی برجسته شیراز بود که نه تنها در رتق وفتق امور نقش عمده ای داشت، بلکه یک مربی روحانی برای آن سازمان محسوب می شد. نمازهای جمعۀ ایشان هم تربیت بود و هم سیاست. هم از قیامت سخن می - گفت و هم خط بنی صدر و منافقین را افشاء می کرد و این سخنها، همچون داغی بود که بنی صدرها همیشه از آن در رنج بودند و عاقبت هم پیکر شهید را پاره پاره کردند غافل از آن که به طور قطع خون دستغیب ها است که چهرۀ خائنین را افشاء می کند و به مردم امید و تلاش و حرکت می دهد و این سنت خداست که گردونۀ انقلاب متوقف نشود و نور خدا خاموش نگردد. یادش و راهش گرامی باد.

آثار شهید:

حاصل تلاشهای شبانه روزی شهید دستغیب در اصلاح نفوس جامعه -سخنرانیها یا نگارش-کتابهای بسیاری است که هر کدام در تیراژهای وسیع، بارها تجدید چاپ شده است. به طور مثال «کتاب معاد» بنا به گفتۀ فرزندشان بیش از یک میلیون تیراژ داشته است. و امروزه در مدارس، خانه ها و کتابخانه ها و در سنگر رزمندگان انیسی پربها و محرک محسوب می شود. لذا مناسب دیدیم مقداری در مورد روش مطالعه آثار ایشان و سیری که می تواند دنبال شود، بحثی مختصر داشته باشیم.

با نگاهی مختصر به آثار شهید دستغیب، روال بحثها را روالی اخلاقی و موعظه ای می بینیم. علت این امر، می تواند چند چیز باشد: اول آنکه، چون شهید دستغیب با تودۀ مردمی که در آنها همه تیپ و از هر قشری؛ دانشگاهی، کارگر، کشاورز، کارمند و... بوده است، برخورد داشته است، لذا بحثی را انتخاب کرد که برای همگان نفع داشته باشد.

دوم این که، علاقه و استعدادی که شهید دستغیب در شرح مباحث اخلاقی داشته است، موجب شده تا محور بحثهای ایشان، اخلاق باشد و حتی عقاید را هم با شیوه ای اخلاقی بحث کند.

بنابراین شهید بزرگوار علیرغم تسلطش بر فلسفه و فقه، اخلاق را برگزید و معلمی و مربی گری را با یکدیگر آمیخت.

کتابها

کتابهای شهید دستغیب به دو قسمت عمده تقسیم می شوند:

1-کتابهایی که نگارش خود ایشان است و در صورت امکان می- بایست آنها را با استاد خواند. این کتابها عبارتند از دو جلد کتاب گناهان کبیره و کتاب قلب سلیم.

2-کتابهایی که سخنرانیهای ایشان می باشد و افراد با کمی دقت می توانند آن را بخوانند. نکته ای که در این کتابها وجود دارد، تکرار و تذکر مطالب است. از آنجا که مباحث اخلاقی همراه با تذکر و تکرار مطالب است، لذا یک مطلب به تناسب در چندین کتاب آمده است.

قلب سلیم و گناهان کبیره

رابطه روح و قلب با افعال، رابطه ای مستقیم است. چنانچه اعمال انسان، بروز خارجی خواطر و نیات قلبی است. مگر اعمالی که از روی ریا باشد. بنابراین اگر برای تزکیه دو مرحلۀ قلب و افعال در نظر گرفته شود. و برای هر کدام رذائل و فضائلی باشد، چاره ای نیست جز آنکه نخست رذائل قلبی را تزکیه و پاک نمود و سپس با گناهان خارجی مبارزه کرد. اما تا زمانی که قلب و دل ناپاک و آلوده است، امکان تصحیح اعمال فراهم نخواهد شد.

دو کتاب قلب سلیم و گناهان کبیره که به تعبیر شهید«حاصل عمرش محسوب می شود»[5] چنین رسالت عظیمی را بر عهده دارد و با آنکه کتاب قلب سلیم تتمه کتاب گناهان کبیره است و بعد از آن نگارش یافته، اما خوانندۀ گرامی بهتر است قبل از کتاب گناهان کبیره، آن را بخواند.

سیر مطالعاتی

با توضیح بالا، چنین به نظر می رسد که بیاد دو کتاب قلب سلیم و گناهان کبیره در اخلاق به عنوان کتاب متن انتخاب شود و حتی المقدور با استاد مطالعه گردد و بقیۀ کتابها به مناسبت موضوع مورد بحث آن دو کتاب، در کنار استفاده شود.

1-توحید

کتاب توحی6: این کتاب که از جمله نعمتهای بزرگ معنوی جامعه ماست، راهنمای تمسک به عروة الوثقی و آشنایی با اسم و فعل و صفت خدا و یاد نعمتهای بی پایان اوست.

2-نبوت

کتاب نبوت: این کتاب که حاصل یازده مجلس سخنرانی است، پیرامون مسائل متعدد نبوت بحث می کند. از آن جمله نیاز بشر به انبیاء و جعل قانون، عصمت، معجزه، خبرهای غیبی در قرآن، هدف انبیاء و مطالب بسیار دیگر که خواندن هر قسمتی از آن، پرده هایی از جهل را در مقابل دیدگان خواننده برمی دارد. در کنار مطالعۀ کتاب نبوت، می توان کتاب معراج به عنوان معجزۀ پیامبر اکرم(ص)و کتاب آدابی از قرآن را که پیرامون شخصیت رسول اکرم(ص)بحث شده است مطالعه کرد.

3-معاد

کتاب معاد، سفر آخرت را با شیرین ترین عبارات از مرگ شروع و اتسام مرگ را برای نیکان و بدان برمی شمارد و سپس وارد عالم برزخ گردیده و بعد از آن از مقدمات برپایی قیامت و دلیلهای معاد از آیات و اخبار، به طور فشرده و کاملا ساده سخن می- گوید. به دنبال کتاب معاد، کتاب «حقایقی از قرآن»که تتمه کتاب معاد است و بعد از آن دو کتاب«بهشت جاودان»و«سرای دیگر»را که هر دو در احوالات قیامت و عوالم بهشت و دوزخ بحث شده، می توان مورد مطالعه قرار داد.

4-امامت

در کتاب امامت، شهید محراب به مسائل و بحثهای پیرامون لزوم امامت و عصمت به عنوان ویژگی بارز امام و سپس دربارۀ نصب خلیفه به دست پیامبر و در بخش دیگر وظیفۀ امام با دهها مطالب جالب دیگر را به بحث گذاشته شده است.

5-عدل

در کتاب عدل، از جبر، و تفویض و قضاوقدر و شبهات و اشکالات در زمینۀ عدل الهی سخن گفته شده و به مناسبت اشکالات، پاسخهای مناسب داده می شود.

6-اصول عقاید در قران

کتاب«قلب قرآن»که تفسیر سورۀ«یس»است، یک دوره اصول عقاید در قرآن است.

7-آفات عقاید صحیح الهی

در قسمت عقاید کتاب قلب سلیم، به شناسایی امراض قلبی که منجر به آفاتی در زمینۀ شناسایی و اعتقاد به حق، نبوت رسول، معاد، عدل و امامت می شود، پرداخته شده و شهید بزرگوار راههای درمان آن را متذکر ساخته اند.

8-پاسخ به سؤالات اصول عقاید

قسمتی از کتاب«82 پرسش» پیرامون اشکالات و سؤالات مطروحه اصول دین است که به هر کدام پاسخهای کافی و وافی داده شده است.

قبل از مطالعه بخش اخلاق کتاب قلب سلیم، می بایست جایگاه بحث و موضوعات و فوائد آن را فهمید.

لذا برای پیدا کردن چنین آمادگیهایی، کتابهای زیر، از شهید بزرگوار به این مسئله کمک می کند:

1-اخلاق اسلامی: خواندن این کتاب، خواننده را با چارچوب بحثهای اخلاقی آشنا می سازد و هدف از تخلق به اخلاق اسلامی را مطرح می کند.

2-ایمان: با خواندن کتاب سودمند ایمان، رابطۀ عقاید و جهان بینی با اعمال مشخص می شود. خواننده پی می برد که تفکر اسلامی اگر به صورت عقیده و ایمانی محکم درنیاید، سودی نخواهد داشت. در ضمن راه کسب ایمان و آفاتی که در سر راه مؤمن است، در این کتاب با شرح مبسوط آمده است.

3-نفس مطمئنه: در این کتاب به شرح مراحل نفس پرداخته شده است چه روشن است تا انسان معرفت به نفس و خود پیدا نکند، آن طور که باید و شاید در مبارزه با رذائل اخلاقی موفق نخواهد شد.

4-استعاذه: شناخت دشمن در مبارزه، جزء لاینفک و اساسی رسیدن به هدف است. بنابراین برای پیدا کردن نفس مطمئنه، شناخت شیطان و راه- های مبارزه با او که به تعبیر قرآن «دشمن آشکار»انسان محسوب می- شود، ضروری است. در کتاب استعاذه همۀ این مسائل بیان شده است.

بعد از پیدا کردن آمادگیهای فوق، بحثهای اخلاقی کتاب قلب سلیم مطالعه می شود. همراه با بحث ریاء از مباحث اخلاق کتاب قلب سلیم، قسمت اول کتاب گناهان کبیره را نیز می - توان مطالعه کرد. همچنین در بحث کبر، قسمت 33 از گناهان کبیره آغاز می شود. لازم به تذکر است که گناهان کبیره حتی الامکان باید با استاد خوانده شود. علاوه بر آن، می توان کتابهای جنبی زیر را مطالعه کرد:

داستانهای شگفت، بندگی راز آفرینش، قیام حسینی، سید الشهداء (ع)، فاطمه زهرا علیه السلام و زینب کبری علیها السلام. لازم به یادآوری است، کتابهای متعددی که حاصل سخنرانیهای ایشان بوده، در دست چاپ و انتشار می باشد.

امید است، آثار آن شهید بزرگوار گامی اساسی در پرورش و تربیت نسل حاضر و نسلهای آینده باشد.