شنبه خبر آمد که یکی از عناصر اصلی «نسل‌کشی روآندا» که می‌توان آن را یکی از تاریک‌ترین نقاط در تاریخ بشر دانست، پس از 26 سال فرار با هویت جعلی در پاریس دستگیر شد.
در طول «نسل‌کشی روآندا» در سال 1994 اعضای قوم «هوتو» در شرق روآندا، در طول حدود 100 روز، قریب به 800 هزار نفر را که بیشترشان از اقلیت «توتسی» بودند، به قتل رساندند.
این واقعه‌ی هولناک به دست ناسیونالیست‌های هوتو در شهر «کیگالی»، پایتخت روآندا آغاز شد، اما با بی‌رحمی و سرعتی سرسام‌آور در کل کشور گسترش پیدا کرد؛ بطوری که هر شهروند عادی با پشتوانه‌ی مقامات محلی و نفوذ هوتو‌ها در دولت علیه همسایه‌ی خود سلاح به دست گرفت.
استعمار و پیشینه‌ی تنش‌های قومی در روآندا
اوایل دهه 1990 روآندا به عنوان کشوری کوچک با اقتصادی بشدت وابسته به کشاورزی، یکی از بالاترین تراکم‌های جمعیتی را در آفریقا داشت. حدود 85 درصد از جمعت این کشور را قوم هوتو تشکیل می‌داد و الباقی قوم توتسی؛ بعلاوه‌ی عده‌ی کمی از قوم «توا» که ساکنان اصلی روآندا بودند.
روآندا که از سال 1897 تا 1918 بخشی از «آفریقای شرقیِ آلمان» (مستعمرات امپراتوری آلمان در آفریقا) بود، بعد از جنگ جهانی اول با موافقت «جامعه‌ی ملل» به بلژیک واگذار شد.
دوره‌ی استعماری روآندا که طی آن بلژیکی‌ها بیشتر طرفدار اقلیت توتسی بودند تا هوتو، تمایل افراد اقلیت برای ظلم و ستم بر اکثریت را تشدید کرد و میراثی از تنش بر جای گذاشت که حتی پیش از استقلال روآندا بشکل خشونت فوران کرد.
انقلاب هوتو‌ها در سال 1959 حدود 330 هزار نفر از توتسی‌ها را مجبور به فرار از کشور و اقلیت آن‌ها را کوچک‌تر از پیش کرد. اوایل 1961 هوتو‌های پیروز، سلطان روآندا را تبعید و حکومت «جمهوری» اعلام کردند. پس از رفراندوم سازمان ملل در همان سال، بلژیک یک سال بعد استقلال روآندا را به رسمیت شناخت.
خشونت‌های قومی در سال‌های بعد از استقلال هم ادامه یافت تا در سال 1973 یک گروه نظامی ژنرال «جوونال هبیاریمانا» که یک هوتوی معتدل بود را بر مسند قدرت نشاند. هبیاریمانا، تنها رهبر روآندا در دو دهه‌ی بعد از آن بود و حزب جدیدی به نام «جنبش انقلابی ملی برای توسعه» را پایه‌گذاری کرد.
بر اساس قانون اساسی جدید روآندا مصوب سال 1978، او به عنوان رئیس جمهوری، منصوب و در سال‌های 1983 و 1988 درحالی که تنها نامزد این مقام بود مجدداً انتخاب شد.
در سال 1990 نیرو‌های جبهه‌ی ملی روآندا که بیشتر شامل پناهندگان توتسی بود، از اوگاندا به روآندا حمله کردند. هیبیاریمانا شهروندان توتسی را به همدستی با جبهه‌ی ملی متهم و صد‌ها نفر از آنان را دستگیر کرد.
بین سال‌های 1990 تا 1993 مقامات دولتی با کشتن صد‌ها نفر، قتل‌عام توتسی‌ها را پیش بردند تا اینکه آتش‌بس موقت در سال 1992 منجر به مذاکره بین دولت و جبهه‌ی ملی روآندا شد و در آگوست سال 1993 رئیس جمهوری روآندا در تانزانیا توافق‌نامه‌ای را امضا کرد و خواستار تشکیل دولت انتقالی شد که شامل نیرو‌های جبهه‌ی ملی نیز باشد.
اما این توافق تقسیم قدرت، افراطیون هوتو را عصبانی کرد و منجر به این شد که بسرعت اقدامات وحشتناکی را برای جلوگیری از آن در پیش بگیرند.
نسل‌کشی روآندا آغاز می‌شود
ششم آوریل 1994 هواپیمای حامل رؤسای جمهوری روآندا و بروندی بر فراز پایتخت روآندا هدف قرار می‌گیرد. هیچ‌کس جان سالم در نمی‌برد و عاملان حادثه نیز هرگز شناسایی نمی‌شوند؛ برخی افراطی‌ها هوتو و برخی دیگر جبهه‌ی ملی روآندا را مقصر می‌دانند.
حدود یک ساعت پس از سقوط هواپیما، گارد ریاست جمهوری روآندا به همراه اعضای نیرو‌های مسلح و شبه‌نظامیان هوتو با مسدود کردن راه‌ها و جاده‌ها، با داشتن مصونیت از مجازات، به کشتار توتسی‌ها و هوتو‌های میانه‌رو دست می‌زنند.
نخست‌وزیر روآندا که یک هوتوی میانه‌رو بود و همچنین 10 صلح‌بان بلژیکی در میان اولین قربانیان این نسل‌کشی بودند. این خشونت یک خلاء سیاسی ایجاد کرد که در آن دولت موقت هوتو‌های افراطی به رهبری مقامات عالی‌رتبه‌ی نظامی به میدان آمد.
کشتن صلح‌بانان بلژیکی منجر به عقب‌نشینی نیرو‌های بلژیکی شد و سازمان ملل به صلح‌بانان دستور داد تا از آن به بعد تنها به دفاع از خود بپردازند.
کشتار در سراسر روآندا گسترش می‌یابد
کشتار جمعی بسرعت از پایتخت روآندا به شهر‌های دیگر گسترش یافت. در دو هفته‌ی اول مسئولان محلی در مرکز و جنوب روآندا که توتسی‌ها بیشتر در آن مناطق ساکن بودند، مقاومت کردند. مدتی بعد مقامات ملی مقاومت‌کنندگان را برکنار و عده‌ای از آنان را اعدام کردند.
با این کار سایر مخالفان یا ساکت شدند یا خود دست به کار کشتن شدند. مقامات به قاتلان غذا، نوشیدنی، مواد و پول پاداش می‌دادند. رادیوی دولتی شروع به فراخوان شهروندان عادی برای کشتن همسایگانشان کرد. در عرض سه ماه 800 هزار نفر سلاخی شدند.
در همین حال جبهه‌ی ملی روآندا مبارزه را از سر گرفت و در کنار نسل‌کشی، جنگ داخلی هم به راه افتاد. کمتر از چهار ماه بعد جبهه‌ی ملی روآندا کنترل بیشتر مناطق کشور از جمله پایتخت را به دست گرفت و از سوی دیگر بیش از دو میلیون نفر یعنی تقریباً تمام هوتو‌ها از کشور گریختند و به اردوگاه آوارگان در کنگو و سایر کشور‌های همسایه رفتند.
اما این تنها جنایتی نبود که در این ابعاد عظیم از دست بشر ساخته باشد؛ دیده‌بان حقوق بشر در گزارش سال 1996 خود درباره‌ی روآندا اظهار کرد که طی فجایعی که در این کشور رخ داده چیزی بین 250 تا 500 هزار زن مورد تجاوز قرار گرفته‌اند.
جبهه‌ی ملی روآندا پس از پیروزی، دولتی ائتلافی مشابه همان چیزی که رئیس جمهوری پیشین توافق کرده بود، تشکیل داد که «پاستور بیزیمونگو» از قوم هوتو رئیس آن بود و «پل کاگامه» از قوم توتسی معاون اول و وزیر دفاع آن.
حزب جنبش انقلابی ملی برای توسعه که رئیس جمهوری متوفی آن را پایه‌گذاری کرده بود و نقشی کلیدی در سازماندهی این نسل‌کشی داشت، غیرقانونی اعلام شد و قانون اساسی جدیدی که در سال 2003 تصویب شد ملاک قومیت را کنار گذاشت.
گرچه این پایان «نسل‌کشی روآندا» بود، اما هرگز پایان نفرت و خشونت نبود. حدود دو سال بعد دولت تحت رهبری جبهه‌ی ملی روآندا به کنگو که محل تبعید رهبران دولت سابق و افراد زیادی از قوم هوتو بود حمله کرد که باعث آغاز جنگ اول کنگو و کشتار دست‌کم 200 هزار نفر دیگر شد.
محاکمه؛ نوشدارو بعد از مرگپس از پایان غائله، بسیاری از چهره‌های برجسته‌ی بین‌المللی نسبت به نادیده‌انگاری این نسل‌کشی و انفعال جهان در جلوگیری از این فاجعه گلایه کردند. همچنان که بطرس بطرس‌غالی دبیرکل اسبق سازمان ملل گفته بود: «شکست روآندا ده‌برابر بدتر از شگست یوگوسلاوی بود؛ چراکه در یوگوسلاوی جامعه‌ی بین‌الملل توجه و مداخله داشت. در روآندا هیچ‌کس توجهی نکرد.»
در ماه‌های پایانی سال 1994 «دادگاه جنایی بین‌المللی برای روآندا» در تانزانیا تشکیل شد که دنباله‌ای بر دادگاه جنایی یوگوسلاوی سابق بود؛ اولین دادگاه جنایی بین‌المللی پس از «دادگاه نورنبرگ» و اولین نهادی که حکم به پیگرد جنایت «نسل‌کشی» داد.
در سال 1995 این دادگاه برخی افراد رده‌بالا را به جرم نقش داشتن در نسل‌کشی روآندا، متهم کرد. روند دادگاه سخت‌تر شد چرا که مکان بسیاری از متهمان نامشخص بود. در سال 1998 این دادگاه اولین محکومیت مربوط به نسل‌کشی را صادر کرد که طی آن «ژان-پل آکایِسو» شهردار «تابا» به جرم دخالت و مباشرت در این جنایت گناهکار شناخته شد.
این دادگاه همچنان فعال است و در 26 سال گذشته بار‌ها عوامل این نسل‌کشی را پای میز محاکمه کشانده است. در سال 2016 دولت روآندا اعلام کرد حکم دستگیری 600 نفر دیگر را که هنوز زنده و در کشور‌های مختلف جهانند، با اتهام دست داشتن در این نسل‌کشی صادر کرده است.
روز شنبه بود که وزارت دادگستری فرانسه اعلام کرد یکی از اصلی‌ترین متهمان نسل‌کشی روآندا به نام «فلیسین کابوگا» که از هوتو‌های ثروتمند بوده و متهم است که در تأمین مالی شبه‌نظامیان در جریان نسل‌کشی نقش داشته است، پس از 26 سال فرار در اطراف پاریس دستگیر شده است.
