د‌کتر سید‌ضیاءالدین مظهری : متخصص تغذیه و رژیم د‌رمانی - نائب‌رئیس انجمن علمی پیشگیری و د‌رمان چاقی
تحریریه زندگی آنلاین : در مطالب قبلی به بررسی خطرات قندهای پنهان مصرفی پرداختیم و اشاره شد که از نظر محققان، منشأ بسیاری از بیماری‌های غیر واگیر، مصرف بیش از حد مواد قندی است که یکی از بیماری‌هایی که زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات سلامتی امروز بشر است، سندرم متابولیک می‌باشد که در اثر مصرف بی‌رویه ترکیبات قندی رخ می‌دهد. همچنین از گرسنگی پنهان، به عنوان پی‌آمد مصرف بی‌رویه قندها یاد شد. در این شماره نیز با کبد چرب و پیری سلولی که نتیجه مصرف زیاد قندها می‌باشند، آشنا می‌شوید.
آیا افزایش کاربرد شیرین کننده‌های جایگزین قندها در حذف قند و شکر تاثیرگذار بوده است؟
متاسفانه جواب منفی می‌باشد. گرچه به ظاهر گرایش به مصرف نوشیدنی‌های رژیمی و تولیدات تفننی فاقد قندهای تصفیه شده به طور سرانگشتی این تصور را نشان می‌دهد، ولی در قبال این صرفه‌جویی‌ها به مقدار قابل توجه‌تری فرآوری‌های صنایع غذایی با گشاده دستی تمام از طریق تولیدات متنوع و پر مصرف خود، دو قندی‌های زیان بار و بیماری زا را با استفاده از انواع نان‌های اشتها برانگیز، فرآورده‌های پرطرفدار مثل غذاهای آسان دسترس (فست فودها)، سوسیس و کالباس، کباب و سس‌های گوناگون خوش طعم، کچاپ، رب‌های مختلف، کرن فلکس، موسلی و ... و همچنین غذاهای کنسروی خاص، در سطح وسیعی در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌دهند تا بیماری کبد چرب و پیری سلول‌های بدن سریع‌تر رخ بدهد.
بیشتر بخوانید:
چگونگی عملکرد کبد در فراهم سازی امکانات انتقال چربی‌های خود
این غده فعال و خستگی ناپذیر و بسیار نجیب، به منظور تقسیم و توزیع چربی‌های مازاد بر نیازش جهت استفاده بهینه از توان حفاظتی و توزیع انرژی‌های حامل شان در محل مورد نیاز بدن، با یک نظم و نظام معینی به بقچه بندی چربی‌ها در اندازه و مقادیر متفاوتی که قابل انتقال از طریق جریان خون باشند، اقدام می‌نماید، چرا که چربی و آب غیر قابل اختلاط بوده و با ترفند بقچه بندی چربی‌ها در قالب لیپوپروتئین‌های با اندازه‌های مختلف و وزن مخصوص‌های خیلی کم، کم، متوسط و بالا تحت نام‌های کلسترول (HDL، LDL، VLDL)، به حالت شناور در جریان خون رها می‌سازد.
کبد چرب و پیری سلولی
فراوانی دریافت قندهای دوقلو (دوقندی‌ها) نه تنها عامل ایجاد اضافه وزن و چاقی تلقی می‌گردد، بلکه زمینه ساز بیماری‌های متعددی نیز می‌باشد. زمانی که دو قندی‌ها یا ساکاروز در مراحل هضم و جذب، به دو ملکول گلوکز و فروکتوز مستقل از هم تبدیل می‌گردند، مسیر متفاوتی را در چرخه‌های زیست شیمیایی و سوخت و سازی بدن در پیش می‌گیرند. فروکتوز به سوی کبد راه پیدا می‌کند. با انباشت فروکتوز، ژن‌هایی خاص فعال می‌گردند که امکان تبدیل آن را به چربی فراهم می‌نمایند. چربی‌های تولید شده در کبد انباشته شده و سلول‌های کبد تغییر ماهیت می‌دهند، یعنی حساسیت و عکس العمل سلول‌های کبدی را نسبت به عملکرد انسولین کاهش می‌دهند، در نتیجه پانکراس به تولید مقدار بیشتر انسولین می‌پردازد. انباشت زیادتر از حد نیاز واقعی انسولین در جریان خون، زمینه بروز عوارض متعددی را فراهم می‌سازد که ساده ترین آنها (با یک روند خزنده و مداوم)، افزایش وزن و بروز چاقی‌ها و خطرناک ترین آنها، انواع سرطان‌ها می‌باشد. اصولا کبد وظیفه ای برای انباشت و ذخیره چربی در حالت نرمال و عادی ندارد و در جهت تامین انرژی مورد نیاز ارگان‌های بدن از قند یا اسیدهای چرب استفاده می‌نماید. در آغاز کبد سعی می‌کند چربی‌های مازاد به نیاز خود را به سایر قسمت‌های بدن منتقل نماید تا به صورت انرژی به کار برده شوند.
بیشتر بخوانید:
کلسترول VLDL بعد از تحویل چربی خود به سلول‌های بافت‌های مختلف بدن در مسیرهای تعیین شده خود، به طور چشم گیری کوچک تر شده، از حجم آن کاسته و به وزن مخصوص آن افزوده شده، تبدیل به کلسترول LDL می‌شود که ما ترک VLDL تلقی می‌شود و اما کلسترول HDL با وزن مخصوص فوق سنگین خود وسیله جمع آوری و انتقال کلسترول‌های مصرف نشده و مازاد بافت‌ها و ارگان‌های مختلف بدن و انتقال آنها از مسیر جریان خون به کبد بوده و هرچه مقدار HDL کلسترول بالاتر باشد، برای سلامتی فرد بهتر و اثرگذارتر بوده و برعکس هر چه مقدار LDL افزون تر شود، امکان تجمع و رسوب آنها در دیواره رگ‌های خون‌رسان و اکسیداسیون و التهاب تحت تاثیر رادیکال‌های آزاد مهاجم محتمل تر می‌شود و ریسک تنگی و بسته شدن رگ‌ها را افزون تر می‌نماید و احتمال این رخداد زمانی فراهم تر می‌شود که در کوتاه زمانی کبد فرد تحت تاثیر تهاجم فروکتوز ناشی از تجزیه کربوهیدرات‌های سریع الهضم قرار گرفته و به مقدار زیادی تری‌گلیسیرید فراهم می‌شود که به صورت VLDL بسته‌بندی و توسط جریان خون شبکه شاهرگ‌ها و رگ‌ها و مویرگ‌های خون به طور خزنده ای تخریب و صدمات جبران ناپذیری را به ارگان‌های حیات بخش بدن آغاز می‌نماید و خطرات مرگ آور بهره گیری مداوم از کربوهیدرات‌ها را عینیت می‌بخشد و در این راستا تحقیقاتی با مشارکت دانشگاه هاروارد نشان داده اند افرادی که بین 10 تا بیست و پنج درصد انرژی مصرفی را به صورت قند و شکر از طریق نوشیدنی‌های مختلف، دسرهای گوناگون، آبمیوه‌های شیرین شده و تنقلات هله هوله و غیره تامین می‌سازند، 30 درصد احتمال مرگ و میرشان به علت سکته‌های قلبی و مغزی افزایش می‌یابد. اگر میزان تولید انرژی دریافتی از کربوهیدرات‌های گفته شده فراتر از بیست و پنج درصد افزایش یابد، این احتمال به سه برابر می‌رسد.
بیشتر بخوانید:
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
1- استفاده مداوم از غذاهای غنی از قند و شکر موجبات کبد چرب را فراهم می‌سازد.
2- به موازات افزایش میزان چربی کبد، حساسیت کبد به انسولین کمتر می‌شود و میزان انسولین در جریان خون افزایش می‌یابد.
3- کبد سعی می‌کند چربی‌های مازاد بر نیازش را از خود براند، لذا تری‌گلیسیریدهای تجمع یافته‌اش را همراه چربی به صورت بقچه‌بندی LDLی به طرف عضلات راه اندازی نموده و چربی بافت عضلات را افزایش می‌دهد و با این عمل، سبب مقاوم شدن گیرنده‌های انسولین سلول‌های عضلانی می‌گردد.
4- تحت تاثیر مقاوم شدن عضلات و کبد به عملکرد انسولین، پانکراس به تولید بیشتر انسولین و رهاسازی در جریان خون می‌پردازد.
5- پیامدهای افزایش میزان سطح انسولین در جریان خون، افزودن احتمال خطر چاقی‌ها و انواع سرطان‌ها می‌باشد.
6- چربی‌های تولید شده در ناحیه شکم انباشته شده و شروع به تولید ترکیبات التهابی زیان‌بخش و تشدید مقاومت به انسولین و فراخوانی پیری سلول‌ها و بافت‌ها می‌شود.
