غدیر و مسئله جامعه ‌سازی اسلامی

حضرت آیت الله خامنه ای درباره ی عید غدیر فرمودند: «معنای این حرکت که در روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجرت اتفاق افتاد، این است که اسلام به مسأله ی مدیریت جامعه به چشم اهمیت نگاه میکند. این طور نیست که امر مدیریت در نظام اسلامی و جامعه ی اسلامی، رها و بی اعتنا باشد». 83/11/10

یکی از دغدغه های رهبر انقلاب رمزگشایی از واقعه ی غدیرخم و کنکاش در زوایای مختلف آن است. در اینجا به بازخوانی برخی از مهم ترین ابعاد عید غدیر در جامعه سازی اسلامی براساس بیانات رهبرانقلاب می پردازد.

تعیین خط حکومت و ولایت در اسلام

با بررسی کیفیت ابلاغ و اجرای دستور الهی توسط پیامبر در روز غدیرخم به روشنی میتوان دریافت که منطق الهی بر استمرار حکومت نبوی در قالب امامت است. رهبر انقلاب اسلامی یکی از ابعاد مهم و اساسی واقعه غدیر را همین امر خطیر می دانند که باید با دقت به آن نگریست. «اگر با چشم تحقیق مسلمین به این حادثه نگاه کنند، همه این معنا را تصدیق خواهند کرد که این حرکت عظیم پیغمبر در میانه ی راه حج، برگشت از حج، در وسط بیابان، در سال آخر عمر، با آن مقدمات، با آن مؤخرات، نام بردن از امیرالمؤمنین، معرفی کردن امیرالمؤمنین به اینکه «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، هیچ معنائی جز تعیین خط حکومت و ولایت در اسلام بعد از رحلت پیغمبر اکرم ندارد».

اهمیت دادن اسلام به کیفیت مدیریت جامعه

مدیریت جامعه طبق آموزه های قرآنی باید در اختیار حاکمان صالح و مصلح باشد که بستر مناسب برای تحقق جامعه آرمانی و توحیدی را برای بشر فراهم نمایند. در واقعه ی غدیرخم برای اهمیت دادن به این نکته است که مدیریت جامعه از اولویت های اولیه و از تأثیرگذارترین امور در هدایت و ضلالت مردم شمرده می شود. علاوه بر اهمیت داشتن مدیریت جامعه، مصداقی که این مسئولیت را برعهده هم بگیرد باید تطبیق کامل با معیارهای الهی در این زمینه را داشته باشد.

حضرت آیت الله خامنه ای این جهت را یکی دیگر از ابعاد غدیرخم برشمرده اند: «مسأله ی غدیر و تعیین امیرالمؤمنین (علیه الصّلاةوالسّلام) به عنوان ولی امر امت اسلامی از سوی پیامبر مکرم اسلام (صلّی الله علیه واله وسلّم) یک حادثه ی بسیار بزرگ و پُرمعناست؛ در حقیقت دخالت نبی مکرم در امر مدیریت جامعه است. معنای این حرکت که در روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجرت اتفاق افتاد، این است که اسلام به مسأله ی مدیریت جامعه به چشم اهمیت نگاه می کند. این طور نیست که امر مدیریت در نظام اسلامی و جامعه ی اسلامی، رها و بی اعتنا باشد».

دخالت مردم در امر حکومت

نقش بی بدیل دخالت مردم در جامعه و تعیین سرنوشت خویش بُعد دیگری است که در غدیرخم به وضوح آن را می بینیم. حضرت آیت الله خامنه ای نفی بی اعتنایی به سرنوشت جامعه و مسئولیت پذیری و مشارکت حداکثری را بُعد دیگر از غدیرخم معرفی کرده اند: «در نظام اسلامی، هر کس متدیّن به عقیده و شریعت اسلام است، در امر حکومت دارای مسؤولیت است. هیچ کس نمیتواند خود را از موضوع حکومت کنار بکشد. هیچ کس نمیتواند بگوید: «کاری انجام میگیرد؛ به من چه!؟» در موضوع حکومت و مسائل سیاسی و مسائل عمومی جامعه در نظام اسلامی، «به من چه» نداریم! مردم برکنار نیستند. بزرگترین مظهر دخالت مردم در امور حکومت، غدیر است. خودِ غدیر این را به ما آموخت و لذاست که عید غدیر، عید ولایت است، عید سیاست است، عید دخالت مردم در امر حکومت است».

نفی نگاه سکولار به اسلام

رهبر انقلاب اسلامی یکی دیگر از ابعاد غدیر را نفی نگاه سکولار به دین بیان نموده و حقیقت واقعه غدیرخم را پیوند دیانت و سیاست و حضور دین در متن جامعه می دانند: «آن کسانی که سعی کردند اسلام را از مسائل اجتماعی و از مسائل سیاسی برکنار بدارند و آن را منحصر کنند به مسائل شخصی و مسائل خصوصی زندگی افراد - و در واقع نگاه سکولار به اسلام داشته باشند که تبلیغات دشمنان و دستهای دشمنان هم این بینش را در بین مسلمانان در طول سالیان دراز ترویج کرده است - جوابشان مسئله ی غدیر است... نصب امیرالمؤمنین، فقط به معنای نصب جنبه های معنوی نبود، بلکه میشود گفت که مسئله ی جنبه های معنوی قابل نصب نیست؛ آنچه قابل نصب است عبارت است از: حکومت، کشورداری، سیاست، مدیریّت جامعه ی اسلامی؛ این را پیغمبر اکرم به مردم توصیه کرد».

مظهر جامعیت اسلام

حضرت آیت الله خامنه ای تک بعدی بودن واقعه غدیرخم را نفی نموده و آن را نشانه جامعیت اسلام معرفی نموده اند. ایشان این رویداد را مانع از رخنه کردن دوباره تعصبات جاهلیت و کم فروغ شدن مشعل برافراشته اسلام معرفی نموده اند که اگر این تدبیر الهی نبود کار پیامبر ناتمام می ماند: «رسوبات تعصبات جاهلی به قدری عمیق بود که شاید برای زدودن آنها سالهای بسیار طولانی نیاز بود... برای پاک کردن رسوبات جاهلی از اعماق این جامعه و مستقیم نگه داشتن خط هدایت اسلامی بعد از ده سالِ زمان پیغمبر، یک تدبیری لازم بود. اگر این تدبیر انجام نمی شد، کار ناتمام بود. این که در آیه ی مبارکه ی سوره ی مائده میفرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی»، تصریح به همین معناست که این نعمت - نعمت اسلام، نعمت هدایت، نعمت نشان دادن صراط مستقیم به جامعه ی بشریت - آن وقتی تمام و کامل میشد که نقشه ی راه برای بعد از پیغمبر هم معین باشد؛ این یک امر طبیعی است... این هم فکر پیغمبر نبود، این هدایت الهی بود، دستور الهی بود، نصب الهی بود؛ مثل بقیه ی سخنان و هدایتهای نبی مکرم که همه، الهام الهی بود... مسئله ی غدیر این است؛ یعنی نشان دهنده ی جامعیت اسلام و نگاه به آینده و آن چیزی که در هدایت و زعامت امت اسلامی شرط است».

وسیله ی ائتلاف و برادری مسلمان ها

مسأله ی غدیرخم اگر درست تبیین شود همان طور که حضرت آیت الله خامنه ای فرموده اند می تواند به عنوان یکی از مشترکات مذهبی و وسیله ی ائتلاف و برادری امت اسلامی قلمداد شود. «دشمن می خواهد مسئله ی غدیر را یک مایه ی برادرکشی و جنگ و خونریزی قرار بدهد؛ در حالی که غدیر می تواند وسیله ی ائتلاف و برادری مسلمان ها با هم باشد. مرحوم شهید مطهری (رضوان اللَّه علیه) ثابت کردند که الغدیر علامه ی امینی، وسیله ی وحدت مسلمین است. بعضی خیال می کردند کتاب الغدیر ممکن است مایه ی افتراق بشود. ایشان می گوید اگر درست فکر کنیم، درست عمل کنیم، کتاب الغدیر مایه ی وحدت دنیای اسلام است. برادران اهل سنت ما هم می توانند در یک محیط خالی از پیش داوری به منابع غدیر مراجعه کنند؛ یا می پذیرند، یا نمی پذیرند. در هر دو صورت، قضیه ی غدیر هیچ گونه جنگ و دعوای بین پذیرنده و نپذیرنده به وجود نمی آورد».

تعیین قاعده امامت برای جامعه اسلامی

ضابطه و قاعده ای که در غدیرخم برای امت اسلام رونمایی شد، قاعده امامت و ولایت بود. رهبر انقلاب اسلامی، امامت و ولایت را وجه تمایز بین حکومت های الهی و غیر الهی می دانند. «جوامع بشری از دیرباز حکومت داشتند؛ بشر انواع و اقسام حکومت ها را تجربه کرده است؛ اسلام این حکومت ها را، این نوع قدرتمندی ها و قدرت مداری ها را قبول ندارد؛ امامت را قبول دارد. این قاعده ی اسلام است؛ غدیر این را بیان می کند...تا آخر دنیا هرجا مسلمان ها بخواهند و همّت کنند و هدایت شوند از سوی خدا به اینکه اسلام را تحقّق ببخشند و جامعه ی اسلامی را تحقّق ببخشند، ضابطه و قاعده اش این است: باید امامت را احیا کنند».

توجه به مصالح عمومی جامعه اسلامی

بدون تردید امیرالمومنین علیه السلام بزرگ ترین الگو و آموزگار وحدت بین مسلمین است. نوع مواجهه حضرت هنگامی که به نصب الهی پیامبر عمل نشد درسی بزرگ برای امت اسلامی است. حضرت آیت الله خامنه ای این ویژگی امیرالمؤمنین را بُعد دیگری از حقیقت غدیرخم می دانند. «یک بُعد دیگر این است که توجه داشته باشیم امیرالمؤمنین با این موقعیت، با این وضوحِ معنای امامت آن بزرگوار که منصوب پیغمبر و منصوب الهی است، آن وقتی که ملاحظه کرد و دید که جامعه ی اسلامی آسیب پذیر است و اگر او بخواهد دنباله ی این حق را بگیرد و مطالبه کند، ممکن است اسلام به خطر بیفتد، کنار نشست. این هم یک مسئله ی مهمی است. نه فقط کنار نشست - یعنی ادعا را مطرح نکرد که اختلاف و شق عصای مسلمین نشود - بلکه همکاری کرد با کسانی که به نظر امیرالمؤمنین صاحبان منصب حق نبودند - که بر جامعه ی اسلامی حکومت میکردند - چون دید که امروز اسلام به این احتیاج دارد؛ فداکاری. این هم یک درس دیگر است برای ما. این هم درس غدیر است، درس علوی است».

حکومت علوی؛ الگوی جوامع اسلامی

عیارسنجش حکومت های مبتنی بر اسلام الگوپذیری از حکومت علوی است. غدیر خم در صدد معرفی بهترین الگو در زمینه فردی و حاکمیتی است. حضرت آیت الله خامنه ای فاصله گرفتن از الگوی معرفی شده در غدیر خم و دلبستگی به الگوهای معرفی شده غربی را بزرگترین خطر برای جامعه اسلامی می دانند. «بزرگ ترین خطر برای نظام و حکومتی مثل نظام و حکومت ما که با نام اسلام به وجود آمده، این است که ما فراموش کنیم الگوی حکومت ما، امیرالمؤمنین است؛ به الگوهای رایج دنیا و تاریخ نگاه کنیم و خود را با آنها مقایسه کنیم؛ به روش حکومتهای منحرفی که در طول تاریخ روزبه روز به بشریّت ضربه زدند، نگاه کنیم که اگر یک جنبه از زندگی انسان را رونقی بخشیدند، جنبه دیگری را دچار ضایعات جبران ناشدنی کردند. همّت جمهوری اسلامی باید این باشد که خود را به آن الگویی که در غدیر معرفی شد و در دوران پنج ساله حکومت امیرالمؤمنین، نمونه آن نشان داده شد، نزدیک کند».

ولایت استمرار و اوج خط رسالت های الهی

رهبر انقلاب اسلامی ولایت را استمرار نبوت و جلوه دیگر از حاکمیت الهی برای هدایت بشر می دانند و غدیرخم در حقیقت اتصال و استمرار ولایت به نبوت است. «در باب غدیر، انسان از ابعاد گوناگونی می تواند نظر بیندازد و بهره ی معنوی و فکری بگیرد؛ یکی، اصل و موضوع «ولایت»، به عنوانِ استمرار نبوّت است». «در حقیقت، روز غدیر امتداد خطّ همه رسالت های الهی و اوج این خطّ روشن و نورانی در طول تاریخ است. اگر به مضمون رسالت های الهی نگاه کنیم، میبینیم که در طول تاریخ نبّوت ها و رسالت ها، این خطّ روشن دست به دست گشته، تا به نبی مکرم خاتم رسیده و در پایان حیات آن بزرگوار، تجسّم و تبلور آن به شکل حادثه غدیر خود را نشان داده است».

ولایت؛ علاج ضعف و کاستی های امت اسلامی

ولایت را باید بهترین مدل حکومتی برای علاج مشکلات عمومی جامعه اسلامی معرفی کرد که برای همه جوامع اسلامی راهگشاست. «اگر حکومت اسلامی به معنای حقیقی - یعنی همان ولایت- به عنوان شعار برای مسلمانان مطرح شود، علاج ضعف را هم می کند؛ علاج اقتصاد را هم می کند؛ علاج دست نشاندگی را هم میکند؛ علاج دیکتاتوری را هم میکند. بنابراین، پرچم ولایت، یک پرچم اسلامی است. من از همه برادران شیعه و سنی در کشور خودمان دعوت می کنم که به مسأله غدیر با این چشم نگاه کنند و این بخش از حدیث غدیر و مسأله غدیر را مورد توجه قرار دهند. برادران سنی ما هم مثل ما روز غدیر را عید بگیرند؛ عید ولایت. برای این که اصل تولد مسأله ولایت، اهمیتش بسیار زیاد است؛ مثل اهمیت ولایت امیرالمؤمنین علیه الصلاةوالسلام که این دیگر بین ما و برادران سنی مشترک است».

جامع و افضل بودن امیرالمؤمنین

حضرت آیت الله خامنه ای یکی دیگر از ابعاد بسیار مهم واقعه غدیرخم را شخصیت معنوی، جامع و افضل «ولی» و «وصی» برگزیده شده در این واقعه بیان می کنند. شخصیت بی بدیل امیرالمومنین علیه السلام جامع تمام صفات و کمالات انسانی است که حتی برای دیگرحضرات معصومین هم به عنوان الگوی تمام عیار مطرح بوده است. «آن کسی که سرچشمه را باید به او سپرد تا طول تاریخ اسلام از این سرچشمه سیراب شود، او باید کسی باشد در تراز امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السّلام)؛ او نمیتواند یک انسانی معمولی باشد. سرچشمه در اختیار اوست؛ لذاست همه ی ائمه ی ما (علیهم السّلام) که خودشان هم صاحب همین منصب بودند - اگر چه فرصت حکومت به آنها داده نشد - همه به امیرالمؤمنین با چشم عظمت نگاه می کردند. ائمه (علیهم السّلام) همه، علی بن ابی طالب را مثل یک خورشیدی در آسمان امامت می دیدند که بقیه ی ائمه مثل ستارگان آن آسمانند. امیرالمؤمنین افضل از آنها بود...بنابراین همه ی صفات کمالی که ما برای برگزیدگان خدا قائلیم، این در امیرالمؤمنین (علیه السّلام) باید وجود میداشت تا پیغمبر به امر پروردگار او را منصوب کند به این مقام».

«امیرالمؤمنین علیه الصّلاة والسّلام، به واسطه غدیر به شخصیت والای خود نرسید. غدیر چیزی نبود که گوهر نایاب امیرالمؤمنین علیه الصّلاة والسّلام را شکل دهد. غدیر، نتیجه فضایل، مزایا و کمالات آن حضرت بود. البته افتخار برخورداری از فرمان الهی، از نصب پیغمبر و از بیعت مؤمنین و صحابه، افتخار بزرگی است».