دکتر پروانه صفایی مقدم
اختلال دو قطبی که به آن شیدایی افسردگی هم گفته می‌شود نوعی بیماری روانی است که مشتمل بر یک یا چند بخش از شیدایی (جنون) و افسرده‌حالی شدید است. این بیماری سبب می‌شود که خلق‌وخوی انسان از حالت بی‌نهایت «سرخوشی» و با تحریک‌پذیری و تند‌مزاجی به اندوهباری و ناامیدی بدل گردد و در این میان، دوره‌هایی هم هست که شامل خلق‌وخوی عادی و بهنجار است. اختلال دو قطبی درمان شدنی بوده و بهبود پذیر است.
عامل اختلال دو قطبی
هر چند هنوز حلقه توارثی ویژه‌ای برای حالت روانی مورد نظر یافت نشده است ولی پژوهش‌ها حاکی از آن است که 80 تا 90درصد کسانی که از اختلال دو قطبی رنجورند، خویشاوندانی را دارند که به گونه‌ای افسرده دلی دچارند. بروز اختلال دو قطبی نشانگر عدم تعادل زیست شیمیایی است که خلق آدمی را دگرگون می‌سازد، تصور می‌رود که این ناهمترازی ناشی از تولید نامرتب هورمون بوده و یا اینکه برخی مواد سیاه فهمی مغز موسوم به «انتقال دهنده عصبی» که نقش پیام رسانی به یافته‌ها «سلول‌ها» را به عهده دارنده، دچار اشکال گردیده است.
نشانه‌های اختلال دو قطبی
شناخت و تشخیص اختلال دو قطبی غالباً دشوار است. این عارضه سبب می‌شود شخص نیرومندتر شده، اندیشه‌ها و نظرات به طرز باور نکردنی بلند پروازانه در سر بپروراند و کرداری براساس انگیزه ناگهانی و بی‌محابا در پیش گیرد. این علائم که ممکن است به انکار این موضوع که اصولاً مشکلی در پیش هست بینجامد. که احتمالاً برای آدمی خوشایندند. دلیل دیگری که تشخیص اختلال مورد بحث را دشوار می‌سازد، این است که امکان دارد علامت‌های آن بخشی از مرض دیگری را نشان بدهد و یا نمایانگر سایر ناراحتی‌ها همچون سوء مصرف مواد مخدر، وضع تحصیلی نامطلوب و یادگیری محل کار باشد اختلال دو قطبی نوعاً در نوجوانی یا اویل دوران بلوغ شروع می‌شود و در برخی موارد در دوران کودکی ظاهر گشته و در سراسر عمر ادامه می‌یابد. بیشتر اوقات به عنوان مرض شناخته نمی‌شود و مبتلایان به آن احتمالاً سال‌ها بی‌جهت گرفتارش می‌گردند.
نشانه‌های دوره مانیا یا جنون
در طی این مرحله بیمار تمایل به سرخوشی دارد و باور دارد که می‌تواند تمام کار‌ها را انجام دهد. این احساس می‌تواند در نتیجه افزایش اعتماد به نفس، اضطراب، کاهش نیاز به خواب، پر حرف بودن، به راحتی پریشان شدن و داشتن افکار رقابتی به وجود آید. رفتارهای بی‌پروا در این بیماران شامل وقت زیادی را به شوخی گذراندن، بی‌احتیاطی در روابط جنسی، سریع رانندگی کردن و مصرف مواد می‌باشد. تقریباً دارا بودن سه یا بیشتر این علائم هر روز به مدت یک هفته می‌تواند نشان‌دهنده علائم شیدایی ... این افراد نیاز کمی به خواب دارند و پیش فعالاند. افراد مبتلا به اختلال دو قطبی دارای یک مرحله افسردگی شدید و یک مرحله سرخوشی بیش از حد در زندگی خود هستند.
اختلال دو قطبی نوع یک و دو
دو نوع اختلال دو قطبی وجود دارد. در اختلالات دو قطبی نوع یک بیمار تنها دوره‌های شیدایی را تجربه می‌کند. در اختلالات دو قطبی نوع دو بیمار دوره‌هایی را از شیدایی خفیف را به همراه دوره‌هایی از افسردگی شدید تجربه می‌کند بیماران ممکن است زندگی را خیلی جذاب و شوخ طبع بدانند.
اختلال خلق ادواری یا سیکلوتایمی
در این نوع شدت نوسان خلق به انداره اختلال قطبی نیست، اما می‌تواند زمان طولانی‌تری ادامه پیدا کند. این حالت می‌تواند منجر به اختلال دو قطبی شود.
هنوز علت دقیق این اختلال پیدا نشده است. یک نظریه بیان می‌کند در این بیماری، مواد شیمیایی موجود در مغز در حال نوسان غیر عادی می‌باشند. هنگامی که مقدار یک ماده شیمیایی بالا می‌رود، بیمار وارد مرحله شیدایی می‌شود. هنگامی که مقدار یک ماده شیمایی پایین می‌آید، بیمار وارد مرحله افسردگی می‌شود.
افراد در معرض خطر اختلال دوقطبی
به طور مساوی هم مردان هم زنان می‌توانند دچار این اختلال گردند. در بیشتر موارد، علائم در سنین 15 تا 30 سالگی نمایان می‌شود. اگر فامیل شما دچار این علائم باشد شما در معرض خطری بیشتری قرار دارید. اما پزشکان باور ندارند که تنها براساس ژنتیک رخ می‌دهد. وقایع استرس‌زا، مصرف مواد مخدر و یا دیگر عوامل ممکن است باعث این بیماری شوند.
نکته: عفونت مغز و یا دیگر ناراحتی‌های عصبی، مصرف مواد مخدر، مشکلات تیروئید، ایدز، اختلال بیش‌فعالی، عوارض جانبی بعضی از داروها و اختلالات روانی همه ممکن است نوسانات قطبی را ایجاد کند. هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد.
درمان اختلال دو قطبی
اختلال دو قطبی یک ناراحتی با شیوع زیاد است و افراد زیادی را در تمام دنیا از جمله ایران رنج می‌دهد. آسیبی که این بیماری در زندگی انسان بر پیکره جسمی و اجتماعی - فرهنگی او وارد می‌کند بسیار شدیدتر از بیماری‌های جسمی دیگر است، اختلال دو قطبی در مراحل مختلف عوارض مختلفی در بر دارد: در مرحله افسردگی این اختلال بی‌انگیزگی و بی‌علاقگی و خلق تنگ باعث می‌شود که فرد اشتغال و... خود را از دست بدهد و بسیار از زندگی و همردیفانش عقب بیفتند. گاهی شدت افسردگی به حدی است که ممکن است باعث خودکشی شود. در مرحله شیدایی رفتارهای معطوف به هدف فرد افزایش می‌یابد، از جمله اینکه میل جنسی افزایش یافته و همراه با کاهش قدرت قضاوتی که در این شرایط بر او مستولی می‌شود، باعث بی بند‌وباری و بوجود آمدن رفتارهای دور از شأن از وی می‌شود. که خیلی وقت‌ها آبروی وی را زیر سوال می‌برد و ولخرجی و دست و دلبازی وی موجب می‌شود که اموال خود را از دست بدهد. لذا درمان اختلال دو قطبی ضروری است. اختلال دوقطبی یک بیماری دراز مدت است لذا درمانی طولانی مدت را می‌طلبد. اختلال دو قطبی می‌تواند بسیار نوسان‌دار باشد
از افسردگی به شیدایی یا برعکس، بنابراین ممکن است نوع درمان مرتباً عوض شود گاهی درمان ضد افسردگی و گاهی ضد شیدایی، آنچه که در این درمان ثابت می‌ماند، درمان تثبیت کننده خلق است.
