مرضیه متقی : دانشجوی کارشناسی پرستاری -دانشگاه آزاد اسلامی قزوین
زیر نظر: دکتر مصطفی نوروزی - دانشیار علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی قزوین
تحریریه زندگی آنلاین : بر اساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ بیش از 40 در صد مرگ‌ومیرها در کشور مربوط به بیماری‌های قلبی و عروقی و 19 درصد آن ناشی از سکته‌های قلبی است. بیماری‌های قلبی‌عروقی به آهستگی ایجاد شده و در مراحل اولیه اغلب علامتی نیز ندارند. عواملی چون کلسترول بالا یا فشار خون بالا ممکن است از کودکی وجود داشته یا در جوانی آغاز شده و برای چندین دهه تشخیص داده نشوند، بنابراین بهترین راهکار، بررسی، تشخیص و کنترل زودرس عوامل خطر و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی است.
بیشتربخوانید:
یافته‌ها
برخی عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی عروقی قابل اصلاح و کنترل هستند، در حالی‌که سایر عوامل‌خطر تحت کنترل ما نیستند و ممکن است در طول زندگی دچار تغییر شوند. با آگاهی از عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، می‌توان میزان خطر احتمالی را تا حد امکان کاهش داد. عوامل خطری که قابل اصلاح و یا قابل تغییر نمی‌باشند شامل جنس بیمار، افزایش سن، سابقه خانوادگی، ژنتیک، قومیت و نژاد هستند. عوامل خطر عمده‌ای که قابل کنترل، اصلاح و یا تغییر هستند، کلسترول بالا، فشار خون بالا (هیپرتانسیون)، چاقی و افزایش وزن، عدم فعالیت جسمانی، بیماری دیابت، سیگار، استرس، الکل و... می‌باشند.
رژیم غذایی در بیماران قلبی عروقی چگونه است؟
پیروی از یک رژیم سالم، اساساً خطر پیشرفت بیماری قلبی را کاهش خواهد داد و نیز می‌تواند شانس بقا پس از یک حمله قلبی را افزایش دهد. مواد غذایی که می‌خورید و می‌آشامید از چندین راه بر روی روند بیماری قلبی تأثیر خواهند گذاشت.
مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات چه تاثیری بر بیماری قلبی دارد؟
در کشورهایی که سرانه مصرف میوه و سبزیجات بالا است، بیماری قلبی کمتر اتفاق می‌افتد. شواهد زیادی مبنی بر اینکه مصرف رژیم غنی از سبزیجات و میوه‌جات خطر بیماری قلبی را کاهش می‌دهد، وجود دارد.
این تأثیر می‌تواند به علت ضد‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و سایر مواد در میوه‌ها و سبزیجات باشد. ضد‌اکسیدان‌ها از اکسیداسیون (فعل و انفعالات شیمیایی که به کلسترول اجازه می‌دهد در دیواره داخلی شریان‌های کرونری ایجاد اتروم بنماید) جلوگیری می‌کنند. همچنین میوه‌ها و سبزیجات از لحاظ پتاسیم غنی هستند.
پتاسیم ماده معدنی است که برعکس سدیم دوست قلب به حساب می‌آید، زیرا به کنترل فشارخون کمک کرده و از ریتم‌های نامنظم قلبی پیشگیری می‌کند. میوه‌ها و سبزیجات با برگ سبز از نظر اسیدفولیک نیز غنی هستند. اسیدفولیک سطح خونی ماده‌ای بنام هوموسیستئین که خودش ممکن است یک عامل خطر برای بیماری قلبی باشد را کاهش می‌دهد. مصرف حداقل 5 واحد میوه و سبزیجات در روز را هدف خود قرار دهید.
بیشتربخوانید:
تأثیر فیبرهای مواد غذایی چیست؟
فیبر عبارت است از ماده پلی‌ساکاریدی (چندقندی) موجود در سبزیجات و گیاهان. مصرف یک برنامه غذایی غنی از فیبر ممکن است به کاهش مقدار کلسترولی که از روده به جریان خون جذب می‌شود، کمک نماید.
بهترین منابع فیبر شامل دانه‌های غله‌ای پالایش نشده مانند: جو، برنج، گندم کامل (با سبوس)، نخود، لوبیا و کدو است و در بین میوه‌ها نیز بهترین آنها شامل سیب و توت می‌باشد، بنابراین برای کمک به کاهش سطح کلسترول نیاز است که مقدار کلی چربی مصرفی را کاهش داده و به‌جای آن از غذاهای نشاسته‌ای استفاده نمود. مانند: نان، ماکارونی، برنج، غلات و سیب‌زمینی و همچنین مصرف چربی‌های اشباع شده را قطع کرده و آن را با مقادیر کمی از چربی‌های اشباع نشده با باند یگانه (تک اشباع) و چندگانه (چند اشباع) جایگزین کنید.
تأثیر کاهش مصرف مواد قندی
مصرف بیش از حد مواد قندی و نشاسته‌ای مانند برنج، ماکارونی، شیرینی، کیک، شکلات، مربا، عسل و نوشابه‌ها باعث افزایش وزن، بالا رفتن فشارخون و چربی خون شده که منجر به بروز بیماری‌های قلبی عروقی می‌گردد، بنابراین باید در برنامه غذایی روزانه از مصرف بیش از اندازه آنها خودداری نمود.
بیشتربخوانید:
تأثیر چربی‌های امگا3 بر بیماری‌های قلبی چگونه است؟
چربی‌های اشباع سطح کلسترول LDL را افزایش می‌دهند. چربی‌های اشباع نشده با باند چندگانه به کاهش کلسترول LDL کمک می‌کنند، ولی آنها کلسترول HDL (کلسترول محافظت‌کننده قلب) را نیز کاهش می‌دهند. چربی‌های اشباع نشده با باند یگانه کمک به کاهش سطوح LDL کرده و باعث کاهش HDL نیز نخواهند شد؛ مثلاً روغن زیتون که دارای اسید اولئیک می‌باشد. چربی‌های امگا 3 نوع خاصی از چربی‌های اشباع نشده با باند چندگانه هستند. آنها باعث ممانعت از تشکیل لخته شده و باعث کاهش تری‌گلسیرید می‌شوند.
چربی‌های اشباع در کره، پنیر، چربی حیوانی، روغن نارگیل و روغن هسته خرما یافت می‌شوند، در حالی‌که چربی‌های غیراشباع با باند چندگانه در روغن ذرت، روغن آفتابگردان، روغن سویا و روغن ماهی یافت می‌شوند.
چربی‌های امگا 3 در روغن ماهی، ماهی‌های روغنی نظیر شاه‌ماهی، ماهی آزاد، ماهی خال‌مخالی، قزل‌آلا، ساردین، ماهی تون تازه و ماهی کولی یافت می‌شوند. بدن ما می‌تواند چربی‌های امگا 3 را از روغن هسته انگور، روغن موجود در گردو، روغن کلزا و سویا بسازد.
نقش نمک و چربی‌های مخفی چیست؟
سدیم موجود در نمک باعث افزایش فشار خون می‌شود. حداکثر مقدار توصیه شده نمک 3-5 گرم در روز است، ولی بدن در حقیقت فقط 2 گرم آن را نیاز دارد (یک گرم یعنی معادل کمتر از نصف قاشق چایخوری نمک) اکثر غذاهائی که ما مصرف می‌کنیم فرآوری شده می‌باشند، بنابراین گاهی تعیین اینکه دقیقاً چه چیزی می‌خوریم، مشکل است و همین مشکل در مورد نمک و چربی‌ها هم وجود دارد. در حدود سه‌چهارم نمکی که مصرف می‌کنیم از غذاهای فرآوری شده می‌باشد.
تنظیم ترکیب غذای مصرفی
یکی از بهترین راهکار‌ها نیز در ابتدا بیان شد، تصحیح رژیم غذایی است که به صورت چشمگیری از بیماری‌های قلبی جلوگیری می‌کند. مراجعه به متخصصین تغذیه و مشاوره گرفتن از آنان در پیشگیری و درمان بیماری قلبی مؤثر است.
بیشتربخوانید:
تنظیم کالری دریافتی
مقدار کالری‌دریافتی با مقدار کالری که سوزانده می‌شود باید متعادل باشد. برای بهره‌مندی از فواید غلات دو نکته مهم باید به خاطر سپرده شود: استفاده از غلات سبوس‌دار و همچنین باید توجه داشت که در حین فرآوری یا پخت چربی و سدیم اضافی کمتری به این محصولات اضافه شود. غلات سبوس‌دار بهتر از غلات تصفیه شده هستند، چرا که حاوی دانه (هسته مغزی غلات) و سبوس (لایه خارجی پوششی غلات حاوی ویتامین‌ها و فیبرگیاهی) می‌باشند.
پس از نان، بیسکویت، برنج و ماکارونی‌هایی باید استفاده نمود که حاوی سبوس باشند و مصرف برنج سفید، نان سفید و ماکارونی‌های بدون سبوس را باید محدود نمود.
توجه شود که مصرف گوشت قرمز را محدود کرده و گوشت قرمز را به عنوان غذای جانبی و نه بخش اصلی وعده‌های غذایی در نظر گرفت. جگر، هر چند غنی از آهن است، اما حاوی کلسترول بالایی است و مصرف جگر در بیماران قلبی ممنوع است.
می‌توان منابع گیاهی پروتئین حبوبات مانند لوبیا، نخود، عدس و سویا را به غذا افزود و آنها را جایگزین گوشت قرمز، طیور و ماهی نمود.
این غذاها حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده بوده و نسبت به محصولات حیوانی نظیرگوشت،
چربی اشباع و کلسترول کمتری در بدن تولید می‌کنند. تخم‌مرغ منبع خوبی از پروتئین، ویتامین‌ها به‌ویژه گروه B و آهن است و چربی اشباع و چربی کلی اندکی دارد، البته زرده تخم‌مرغ غنی از کلسترول می‌باشد. هر زرده تخم‌مرغ 300 میلی‌گرم کلسترول دارد، پس مصرف زرده تخم‌مرغ را باید محدود نمود. بهتر است هفته‌ای بیش از دو، سه تخم‌مرغ کامل مصرف نشود و از جایگزین‌های تخم‌مرغ یا فقط سفیده آن استفاده نمود. لبنیات، حاوی پروتئین و کلسیم فراوان بوده و مواد مغذی شامل فسفر، نیاسین، ریبوفلاوین و ویتامین‌های D و A را برای بدن تأمین می‌کنند.
نتیجه‌گیری
تغذیه و الگوهای غذایی در پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی عروقی نقش بسیار مهمی دارند. شواهد اپیدمیولوژیکی و بالینی بسیار زیادی در ارتباط با سلامت قلب و عروق و مصرف مواد غذایی و الگوهای غذایی موجود است. بحث و نتیجه‌گیری چندین دهه تحقیق بر تأثیر مواد غذایی سالم و مداخله غذایی بر بیماری‌های مختلف، شواهد و مدارک عالی و با کیفیت بالایی را مبنی بر قدرت غذاها و رژیم غذایی در تاثیر‌گذاری بر پیامد‌های قلبی عروقی فراهم نموده‌اند. بر اساس نتایج بدست آمده از این مطالعات در مجموع، رژیم‌های غذایی حاوی میوه‌ها و سبزیجات به‌دلیل فیبر بالای آنها، ضد‌اکسیدان‌ها و فرآورده‌های لبنی کم‌چرب (5/1 درصد چربی) در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی مناسب می‌باشند و باید بخش مهمی از یک سبک زندگی سالم باشند. همچنین باید روغن زیتون به عنوان روغن اصلی خانواده جایگزین گردد؛ به دلیل حاوی بودن اسید چرب یگانه (اسید اولئیک) و مصرف ماهی هفته‌ای دو وعده که سرخ کرده نباشد و ترجیحاً در فر گاز و یا کبابی طبخ شده است، در برنامه غذایی گنجانده شود. مصرف نمک نیز باید به حداقل رسانده شود (حداکثر 5-3 گرم).
