گفتگو: رضا حسینمرد ی
تحریریه زندگی آنلاین : دکتر محمد حضوری متولد 24 مرداد 1353 در شرق تهران محله نارمک است؛ مقاطع تحصیلی را تا پایان دبیرستان در مدارس همین منطقه (کوهک) گذراند و پس از موفقیت در کنکور سراسری وارد مقطع کارشناسی رشته علوم تغذیه شد. وی این دوران را در خلال سال‌های 72 تا 76 در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذراند و پس از دوران خدمت سربازی جهت ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، رشته علوم بهداشتی در تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران را انتخاب کرد و پذیرفته شد. همچنین در ادامه مقطع دکترای تخصصی تغذیه را نیز در دانشگاه علوم پزشکی تبریز سال 85 تا 89 گذراند.
وی حدود ده سال اخیر عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قم است و اکنون با درجه دانشیاری برای دانشجویان مختلف تدریس می‌کند. همچنین معاون غذا و دارو استان قم است.
او اواخر دوران کارشناسی بود که علاقه‌مند موضوعات مرتبط با تغذیه و ورزش شد و از همان زمان مطالعات خود را در حوزه نیازهای تغذیه‌ای ورزشکاران آغاز و دنبال کرد. تلاش برای نگارش کتابی در همین موضوع نیز طی همان سال‌ها بنا نهاده شد. وی پایان نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد و دکترا و پروژه مقطع دکتری خود را در زمینه تغذیه ورزشی انتخاب کرد و ارائه داد. موضوعاتی همچون برنامه غذایی و تغذیه در ورزشکاران، مکمل‌های غذایی ورزشی، سیستم ایمنی در ورزشکاران و ... مهم‌ترین محور پژوهش‌ها و مطالعات وی است.
دکتر حضوری حدود هفده ماه نیز رئیس کمیته تغذیه ورزشی فدراسیون پزشکی ورزشی بوده است. طی حدود هشت سال اخیر نیز مسئول کمیته تغذیه هیات پزشکی ورزشی استان قم بوده است. طی بالغ بر یک سال اخیر ایشان در سمت معاون غذا و دارو استان قم مشغول خدمت است.
بسیاری از ورزشکاران کشور به ویژه ورزشکاران رشته‌های رزمی و رشته‌های تیمی طی سالیان اخیر از دانش ایشان بهره گرفتند؛ با این مقدمه به گفتگو با ایشان نشستیم.
بیشتربخوانید:
لطفاً بفرمایید تغذیه در پیشبرد اهداف یک ورزشکار چقدر مهم و توجه به آن از چه زمان ضروری است؟
اگر به کشورهای همسایه توجه کنید، می‌بینید که از روزهای آغازین برای ورزشکار خود برنامه‌ریزی می‌کنند. به عنوان مثل اگر کشوری مانند گرجستان را نگاه کنید متوجه میزان بالای میانگین مدال‌آوری ورزشکاران این کشور نسبت به ایران و برخی کشورها خواهید شد. اگر کمی دقت کنید می‌بینید که در بحث حضور در مسابقات جهانی هیچ‌گاه ایران مشکل هزینه اعزام نداشت، ولی با وجود تعداد اعزامی‌های بالا از ایران برای شرکت در مسابقات ورزشی، متاسفانه تعداد مدال‌آوران ما کم است یا اینکه صرفاً به نفرات برتر نزدیک است!
بسیاری از کشورها برای تغذیه ورزشکاران حرفه‌ای و منتخب مسابقات جهانی خود هدف و دستورالعمل خاص گذاشته‌اند؛ به عنوان مثال بر اساس اصول تغذیه‌ای، ورزشکاران گرجستان اجازه خوردن هر ماده غذایی همانند افراد عادی را ندارند و گاهی حتی شیر مصرفی آنان نیز خاص است (شیر گاو مجاز نیستند بخورند و باید شیر اسب بخورند).
البته باید دانست که تغذیه در کنار موضوعاتی مانند تمرینات دقیق و منظم ورزشی و داشتن استعداد ژنتیکی خوب، مربی و شیوه زندگی مناسب می‌تواند نتیجه‌بخش باشد. شما می‌دانید که بسیاری از کشتی‌گیران آذربایجان و گرجستان خوب و در سطح کشتی‌گیران کشورمان هستند؛ آن‌ها برای تغذیه به عنوان یکی از اجزای مهم موفقیت در مسابقات ورزشی، برنامه‌ریزی اصولی دارند و اینکه برنامه‌ریزی‌های تغذیه‌ای و استعداد‌یابی ورزشکاران باید از کودکی آغاز شده باشد.
متاسفانه در برخی ورزشکاران کشور شاهدیم که اصول لایف استایل و شیوه صحیح زندگی را خیلی خوب رعایت نمی‌کنند و حتی چرخه خواب و بیداری مناسبی ندارند و یا گمان می‌کنند با داشتن یک رژیم غذایی خاص یا یک مکمل ویژه می‌توانند عقب‌افتادگی‌های جسمانی را جبران کنند که متاسفانه چنین چیزی امکان‌پذیر نیست.
آیا تغذیه یک ورزشکار از یک فرمول و دستورالعمل خاصی برخوردار است؟ یا اینکه صرفاً متنوع‌تر از تغذیه عادی است؟
قطعاً خورد و خوراک یک ورزشکار با نوع تغذیه یک فرد معمولی و عادی متفاوت است. برای تعیین تغذیه مناسب یک فرد پارامترهایی مانند قد و وزن، سن و جنسیت و ... را به عنوان اطلاعات اولیه در نظر می‌گیریم و بر اساس تحرک و سوخت و ساز، کالری مورد نیاز روزانه را محاسبه و برای وی رژیم غذایی تعیین می‌کنیم. در صورت بیماری یا افزایش قند و چربی خون ملاحظات تغذیه‌ای را برای این فرد رعایت می‌کنیم، ولی برای یک ورزشکار مهم‌ترین چیز و مهم‌ترین پرسش این است که چه ساعتی از روز تمرینات ورزشی را انجام می‌دهد یا چند روز در هفته تمرین دارد؟ پرسش می‌کنیم که آیا در آن روزهایی از هفته که ورزش می‌کند، فقط یک فاز تمرینی دارد یا چندین مرتبه؟
البته اینکه ورزشکار در حین فعالیت‌های ورزشی نیاز به مواد غذایی پیدا می‌کند یا خیر نیز موضوعی دیگر است که دستورالعمل‌های تغذیه‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اینکه بعد از ورزش نیاز به استراحت و بازتوانی دارد و اینکه بعد از آن چه تغذیه‌ای داشته باشد تا بازتوانی سلول‌ها و عضلات برای تمرینات بعدی برقرار گردد نیز نکته مهم و تاثیر‌گذار دیگری است. توجه به این نکته اخیر کمک می‌کند تا ورزشکار برای فاز بعدی ورزش و تمرینات خود بهتر آماده شود.
بیشتربخوانید:
اصول کاری شما برای تعیین رژیم‌های تغذیه‌ای بر اساس نوع ورزش از نظر تقسیم‌بندی ورزش‌های رزمی، هوازی، استقامتی و ... چگونه است؟
دو گروه اصلی ورزشی از دیدگاه ما وجود دارد. گروه اول ورزش‌های قدرتی است. این ورزشکاران در بازه زمانی کوتاه فعالیت ورزشی می‌کنند، ولی فعالیت ورزشی پر قدرت انجام می‌دهند؛ مثل کشتی‌گیران، ورزشکاران با وزنه یا بدنسازان و ... که مخاطب اصلی ما هستند و بیشتر برای تغذیه اهمیت قائل می‌شوند. نیاز این ورزشکاران به مواد غذایی حاوی کربوهیدرات و پروتئین کمتر است (پروتئین حدود 6/1 تا 8/1 گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند)، ولی در ورزشکاران استقامتی که طولانی فعالیت دارند مانند دوندگان، شناگران عموماً پروتئین تا دو گرم و کربوهیدرات ده تا دوازده گرم به ازا هر کیلوگرم وزن بدن ورزشکار توصیه و پیشنهاد می‌کنیم. در ورزشکاران قدرتی این عدد به هشت گرم نمی‌رسد، البته این میزان به طول مدت فعالیت ورزشی و نوع ورزش بستگی دارد و متغیر است.
لطفاً مثال ملموس‌تری بزنید. اگر فرضاً یک ژیمناستیک کار را برای بهبود تغذیه به شما معرفی کنند، چه بخور نخور‌هایی را توصیه می‌کنید؟
در مورد ژیمناستیک معمولاً یا خود ورزشکار مراجعه می‌کند و یا مربی معرفی می‌کند. معاینات فیزیکی و بررسی از نظر سلامت عمومی و وضعیت ارگان‌های داخلی و اینکه فرد کم‌خونی و ... دارد یا خیر، بررسی اولیه انجام می‌گیرد؛ سپس بر اساس هدف فرد و اینکه در کدام دسته وزنی می‌خواهد تلاش کند توصیه‌ها و رژیم غذایی تغییر خواهد کرد. اینکه بخواهد افزایش وزن پیدا کند میان‌وعده‌هایی نزدیک به زمان تمرینات ورزشی با ترکیبی از سیب‌زمینی و تخم‌مرغ را توصیه می‌کنیم که قبل و بلافاصله بعد از ورزش میل کند و در حین ورزش، نوشیدنی‌های شیرین مانند آب و عسل توصیه می‌کنیم تا حد امکان بدن از ذخایر خود استفاده نکند. برعکس در مورد افرادی که می‌خواهند وزن کم کنند، توصیه می‌کنیم که حدود یک تا دو ساعت قبل و بعد از ورزش چیزی میل نکند تا بدن از ذخایر خود استفاده کند.
بر اساس هدف ورزشکار و یا خواسته مربی ورزشی، توصیه‌های تغذیه‌ای ما متفاوت است.
مشاهده می‌شود که برخی مربیان و یا دوستان یک ورزشکار به طور سرخود رژیم‌های غلط به ورزشکار می‌دهند. این چه اثرات سوء و مخربی دارد؟
بله، این مشکل وجود دارد و در بحث تغذیه ورزشی این اختلاف نظر و دعوی مطرح است که اصول و نظارت بر تغذیه ورزشی را باید یک متخصص تغذیه به عهده بگیرد یا یک مربی ورزشی؟ که باید گفت: این مرز دانش است. اگر چه برخی از مربیان اطلاعات و دانش خوبی از فیزیولوژی و ورزش دارند، ولی برخی دیگر از مربیان صرفاً از تجربیات فردی خود استفاده می‌کنند. یا اینکه آن مربی عزیز در سال‌های قبل خودش به قهرمانی رسیده و همان تجربیات گذشته خود را اکنون به شاگردان جدید انتقال می‌دهد. استنباط آنان این است که برنامه غذایی اختصاصی برای من، سال‌ها پیش خود من را به مدال رساند و حالا هم شاگردم را به قهرمانی می‌رساند!
شاید یکی از علل این که ورزشکاران قهرمانی ما به رده‌های بالا در مدال آوری می‌رسند، ولی متاسفانه به اوج قله و کسب مدال طلا نمی‌رسند یا در یک قدمی آن توقف می‌کنند، همین موضوع است. ما در ورزش پیشینه خوبی داشتیم، ولی متاسفانه اکنون از دانش روز عقب هستیم.
کنترل کالری با دقت در تغذیه و داشتن تحرک می‌تواند به کاهش وزن کمک کند، ولی متاسفانه گاهی مربیان برای ورزشکار تحت تعلیم خود که وزن بالایی دارد، جهت کاهش وزن و به منظور چربی سوزی از رژیم‌های پر پروتئین توصیه می‌کنند که می‌تواند مخرب و آسیب‌آفرین باشد. اگر چه آسیب‌های اینگونه رژیم‌ها و برنامه‌های غذایی نادرست برای ورزشکاران قابل اثبات و رهگیری نیست، ولی بی‌شک تاثیر‌گذار است. خانم‌های مراجعه کننده به باشگاه‌های ورزشی اغلب توسط دوستان و یا مربی خود به رژیم‌های پر پروتئین ترویج و توصیه می‌شوند که بسیار پر عارضه و تهدید سلامت است؛ به واسطه خوردن پروتئین و گوشت احتمال بروز انواع سرطان از جمله سرطان سینه وجود دارد و می‌تواند خطر ابتلا در اینگونه افراد را افزایش دهد. خواهش من این است که خانواده‌ها و ورزشکاران اهمیت بیشتری برای داشتن تغذیه سالم قائل شوند.
بیشتربخوانید:
داروها و مکمل‌هایی که تحت اشکال و اقسام متنوع مانند پودر و قرص یا آمپول و ... طی دهه‌های اخیر میان ورزشکاران و بدنسازان رواج یافته چه تاثیرات مخربی از دیدگاه شما دارند؟
باید دانست که هدف، وسیله و ابزار را توجیه نمی‌کند. مشکل ما این است امروزه بر خلاف واقعیت تصور می‌شود که هدف ابزار و وسیله را توجیه می‌کند! عده‌ای برای رسیدن به هدف خود به هر ابزار و راهکاری دست می‌زنند. هدف برای برخی افراد فقط عنوان قهرمانی است و به هر راهی که می‌تواند قصد دارد به قهرمانی برسد یا اینکه از راه‌های میانبر به هدف خود دست یابد.
من همیشه تاکید می‌کنم که اگر فردی برنامه غذایی متعادل و متناسب داشته باشد به مکمل یا دارو نیاز ندارد. گاهی اوقات یک ورزشکار کاملاً حرفه‌ای که روزانه چندین ساعت تمرین می‌کند، بر اساس توصیه شاید نیاز به مکمل غذایی و یا تقویتی داشته باشد تا دچار ضعف یا عقب‌افتادگی جسمانی نشود. عموماً نیاز به مکمل‌ها نیست مگر اینکه دریافت غذایی به تعویق افتاده یا نیاز وی برحسب میزان مصرف، مرتفع نشده باشد.
مکمل‌ها را نباید با داروها تداخل مفهومی داد. همانطور که قرص جوشان ویتامین C یک دارو محسوب نمی‌شود و یک کمک‌کننده درمان است، پودر پروتئین وی (پروتئین آب پنیر) وقتی که اصالت تولید دارد دقیقاً مانند یک قرص ویتامین است و نیاز ما را رفع خواهد کرد، البته به شرطی که بر حسب نیاز مصرف شود، چون سرخود مصرف کردن آن نیز مضر است و نباید به عنوان یک مکمل غذایی دائم مصرف کرد. من شاهد این بودم که نوجوانی را برای کاهش وزن و تناسب اندام به باشگاه فرستاده بودند و متاسفانه مربی پودر مکمل پروتئین (گینر حاوی کراتین مونوهیدرات) به این ورزشکار توصیه کرده است. همه می‌دانند که پودر گینر (وزن آور) و کراتین موجب افزایش بافت می‌شود که با اهداف کاهش وزن مغایرت دارد.
اگر چه اغلب مربیان انسان‌های شریف و درستکاری هستند، ولی متاسفانه شاهد فعالیت برخی افراد سود‌جو با عنوان مربی ورزشی هستیم که به فکر فروش اینگونه مکمل‌ها و دارو به جوانان و نوجوانان هستند که این می‌تواند تهدید سلامت ورزشکاران باشد.
در مورد داروهای دوپینگ و استروئیدهای آنابولیک که ختم روزگار هستند، غیر از اینکه دوپینگ محسوب می‌شوند متاسفانه آسیب‌های فراوانی ایجاد کرده و حتی مستندات این آسیب‌ها و حتی موارد فوتی به دلیل سوء مصرف این مواد در فدراسیون پزشکی ورزشی نیز ثبت شده است. علاوه بر این موضوع متاسفانه برخی از ورزشکاران عزیز کشورمان به دلیل استفاده از این ترکیبات دوپینگی، دچار محرومیت از مسابقات و مدال شده‌اند.
در دنیای پیشرفته امروز راه فراری از پیامدهای تخلفات و پیگردهای آن وجود ندارد. رسوایی آرمسترانگ، دوچرخه سوار مدال‌آور توردوفرانس را ببینید که سال‌ها پس از درخشش وی مشخص شد این فرد دوپینگ می‌کرده و در نهایت به جز آبروریزی و رسوایی، مدال‌های وی را نیز از او باز پس گرفتند.
حتی در برخی از مکمل‌های غذایی نیز آنقدر دوز برخی از ترکیبات آن بالاست که همانند استروئیدهای آنابولیک عمل کرده و بدن را تحریک می‌کنند که پیامدهای ناگواری علاوه بر تهدید سلامت و بیماری برای ورزشکار برجای می‌گذارد.
در پی مصرف اینگونه مکمل‌ها و داروها، ما موارد زیادی از ورزشکاران و مراجعان را با علائمی مانند تغییرات و بی‌نظمی ضربان قلب و برافروختگی، افزایش آنزیم‌های کبدی مشاهده می‌کنیم که باز‌سازی و بازتوانی این عزیزان چنانچه دیر مراجعه نکرده باشند، سال‌ها به طول می‌انجامد. باید ورزشکاران مراقب سوابق ورزشی خود و احتمال آسیب به این سوابق با رفتارهای نادرست تغذیه‌ای و دارویی باشند.
استفاده از برخی داروها و هورمون رشد معروف به سوماتروپین نیز متاسفانه شایع است؛ چه هشداری در این خصوص دارید؟
داروها برخلاف تصور عامه مردم و حتی ورزشکاران که تصور می‌کنند بر یک نقطه از بدن اثر می‌گذارد، این‌طور نیست و عواقب و عوارض مصرف داروها اثبات شده است. وقتی هورمون رشد زیر نظر متخصص غدد تجویز و مصرف می‌شود دقیقاً بر صفحات رشد استخوانی اثر می‌گذارد و طول استخوان و قد افراد را به طور معقول و طبیعی افزایش می‌دهد. مصرف خودسرانه داروها و هورمون رشد می‌تواند بر رشد سریع استخوان‌های پهن از جمله استخوان گونه، بینی و جمجمه اثر گذاشته و تغییر شکل ایجاد کرده یا بد فرمی بوجود آورد که در نهایت چهره فرد را نا زیبا خواهد ساخت.
افزایش بروز سرطان‌ها نیز در برخی موارد مشاهده شده است. استفاده از داروهای حاوی مواد استروئیدی و تستوسترون (هورمون جنسی مردانه)، علاوه بر بروز عقیمی، تغییر در چهره و صدا به دلیل اثر بر چرخه هورمون‌های جنسی قادر است بر سلامت جنسی و نسلی فرد اثر مخرب ایجاد کند.
دوپینگ نا آگاهانه نیز مطرح است. بسیاری از افراد بطور دقیق نمی‌دانند در آن چیزی که مصرف می‌کنند چه موادی وجود دارد. به طور مکرر در تبلیغات فضای مجازی و ماهواره می‌بینید که مکمل‌هایی با توانایی کاهش هشت تا ده کیلوگرم وزن معرفی و تبلیغ می‌شود. چطور ممکن است من که با رژیم و ورزش قادر به افزایش یکی دو کیلو وزن در طول ماه نیستم، بتوانم با مصرف چند کپسول، قرص یا پودر مکمل حدود هشت تا ده کیلوگرم وزن در طول یک ماه و حتی کمتر اضافه کنم؟! مشخص شده که متاسفانه این دارو و مکمل‌ها آلوده به برخی ترکیبات مضر است. مدتی است که من معاون غذا و داروی استان قم هستم و از انواع آلودگی مکمل‌هایی که حتی در عطاری‌ها عرضه می‌شود به موادی مانند کورتون و مواد استروئیدی مطلع هستم. این مکمل در یک یا دو هفته بدن را دچار تورم می‌کند به گونه‌ای که فرد تصور می‌کند چهره‌اش زیباتر شده، ولی بلافاصله پس از قطع آن مجدد به حالت قبل و حتی با چین و چروک بیشتر باز می‌گردد.
آسیبی که این مکمل متقلبانه و آلوده به دارو و مواد شیمیایی در کوتاه‌مدت و دراز‌مدت بر کبد و کلیه می‌رساند، بی‌شک غیر قابل جبران است.
