فرآورده‌‌های غذائی حلال

مهندس وحیده شایگان، مهندس سیروس بلندنظر؛ کارشناسان سازمان غذا و دارو

 ای مردم از آنچه در زمین استحلال و پاکیزه است بخورید(سوره بقره آیه 168) این ادعای غیر قابل انکار که اسلام دینی است که نسبت به سایر ادیان به سرعت در حال گسترش است حقیقت دارد، بطوریکه در سال 2006 مشخص شد، در 5 سال اخیر، جمعیت مسلمین رشد 235 درصدی داشته است. غذا یکی از  عوامل  مهم حیات و ادامه بقای فرد محسوب می‌‌شود. درادیان آسمانی، توجه به یک برنامه تغذیه‌ای مناسب برای انسان همواره مورد توجه بوده است، چرا که انسان نیازمند تغذیه‌ای است که علاوه بر تأمین نیازهای جسمی، سلامت روانی او را هم تأمین کند. تغذیه نامناسب و مخالف طبیعت انسانی، نه تنها باعث بروز بیماری‌‌های جسمانی می‌شود، بلکه آسیب‌‌های روانی شدیدی نیز به روحیات و خلق وخوی انسان وارد می‌‌کند. به همین دلیل خداوند متعال برای مخلوق خود غذای طبیعی و گوارا و بدون عیب ونقص خلق کرده و به وسیله انبیا احکام و شرایع مربوطه را بیان نموده است، تا سودوزیان انسان را به او بشناساند.

تعریف غذای حلال 

 در قرآن کریم برای تغذیه مناسب دو ویژگی حلال و طیب بیان شده است. حلال یک واژه عربی است و در دین مبین اسلام به هر چیزی اطلاق می‌‌شود که در کتاب خدا استفاده از آن مجاز  و حرام نقطه مقابل آن، به هرچیزی اطلاق می‌‌شود که استفاده از آن در کتاب خدا منع شده است و البته در هرموردی که مطلبی گفته نشده به معنی مجاز برای مصرف می‌‌باشد. از محتوای آیات قرآن کریم واحادیث معتبر نیز می‌توان دریافت که  مصرف  مواد غذائی حرام به دلیل آسیب رسانی به سلامت  انسان برای هر فردی ممنوع اعلام شده ولی مواد غذائی حلال به عنوان  منابع انرژی، مواد مغذی لازم برای ادامه حیات و فعالیت‌‌های بشر مانند رشدونمو، ورزش، کار، تفکر و جایگزینی سلول‌‌های جدید به جای سلول‌‌های مرده برای مصرف مجاز هستند.

قوانین مربوط به غذای حلال

 غذاهای حلال بایستی از منابع حلال تأمین و با روش‌‌های مبتنی بر اصول و الزامات حلال علاوه بر HACCP  تولید شوند تا عاری از هر نوع ریسکی برای مصرف کننده باشند. مقید بودن به رعایت معیارهای بهداشتی و تأمین ایمنی و سلامت غذا وحلیت آن در بحث حلال در هرموردی که بتواند در فرآیند و یا ساخت محصول غذائی و آشامیدنی تأثیرگذار باشد، مطرح است. زیرا امکان حرام شدن بالقوه مواد غذائی حلال در هر مرحله از زنجیره غذائی وجود دارد. بطوری‌که در محصولات غذایی مانند فرآورده‌‌های گوشتی، لبنی، روغنی، آشامیدنی، تخمیری  و مشتقات آنها) که درتو لید و فرآوری آن‌‌ها، به هر اندازه ولو جزیی، از مواد اولیه و افزودنی‌هایی با منشاء حیوانی (حرام گوشت) یا مستی‌آور شامل انواع مواد افزودنی، نگهدارنده، طعم دهنده، قوام دهنده، ژلاتین حیوانی، مایه پنیر، آلبومین و ترکیبات آنزیمی و مواد کمک فرآیند، استفاده شود، حرام می‌‌شوند. همچنین مواد اولیه، افزودنی‌ها و فرآورده‌‌های غذایی که روش تولید آنها ممکن است به گونه‌ای باشد که منجر به تغییر در اصل حلیت گردد؛ مانند آب انگوری که براثر جوشیدن (عملیات تخمیر) تا قبل از تبخیر دو سوم آن، حرام می‌‌گردد. لذا مواد اولیه، افزودنی‌ها و محصول نهائی که ممکن است در هر مرحله از زنجیره غذایی با مواد نجس یا غیرحلال در تماس باشند باعث حرام شدن محصول نهائی می‌‌شوند. لازم به ذکر است موضوع پایش «از مزرعه تا سفره» در مورد گوشت و فرآورده‌‌های گوشتی حلال بسیار جدی دنبال می‌‌شود بطوریکه  به کیفیت زندگی حیوان در مزرعه، نوع تغذیه، نحوه مراقبت از آنها، عدم هر نوع  بد رفتاری با حیوان، سالم بودن قبل از ذبح، چگونگی کشتار (ذبح اسلامی) و تجهیزات مورد استفاده و... که باید مطابق شرع باشد نیز  توجه می‌‌شود.

لزوم توجه به توسعه فرآورده‌‌های حلال 

سالانه تعداد بیشماری از مردم در اثر مصرف مواد غذائی آلوده ،به  بیماری  مبتلا می‌‌شوند در صورتی که با توجه به اینکه غذاهای حلال علاوه بر حلیت از کیفیت و  سلامتی بیشتری برخوردار هستند طبیعتاً اقتصادی‌تر بوده و در  سراسر دنیا استقبال شایان توجهی از فرآورده‌‌های غذائی و آشامیدنی با نشان حلال توسط مسلمانان و حتی پیروان سایر ادیان می‌‌شود. برای یک فرد مسلمان نشان حلال در برچسب هر ماده غذایی به معنی تطابق همه جانبه محصول با الزامات دین و شریعت همراه باتضمین کیفیت، ایمنی و سلامت است و برای یک فرد غیر مسلمان نیزا لگوی حلال سمبل کیفیت، پاکیزگی، ایمنی و بهداشتی بودن آن است. فرآورده‌‌های غذائی و آشامیدنی حلال تحت  شرائط بسیار کنترل شده و سختگیرانه‌ای به نام «سیستم مدیریت تضمین حلال» HALAL ASSURANCE) (MANAGEMENT SYSTEM  تولید می‌‌شوند. الزامات مسلمین برای تولید غذای حلال کلیه مراحل زنجیره تولید از تهیه مواد خام، آماده‌سازی، جابجائی و عملیات با دست، فرآیند،  بسته‌بندی، برچسب گذاری، انبارش، بارگیری و حمل مجزا در خودروهای با الگوی حلال وتوزیع تا عرضه آن در فروشگاه‌‌های حلال و یا غرفه حلال و مجزا در سایر فروشگاه‌‌ها، شامل می‌‌شود. گواهینامه حلال اولین بار در اواسط دهه 60 میلادی در کشور آمریکا توسط کارشناسان مسلمان و با در نظر گرفتن  کلیه معیارها و نکات فنی و بهداشتی برای تولید غذای حلال، صادر گردید.

تاریخچه تولید غذاهای حلال در کشورهای مختلف  

برنامه حلال در کشور اندونزی در ابتدای دهه 1990 آغاز گردید و به یکی از جدی‌ترین برنامه‌‌ها در جهان تبدیل شد. در بعضی از کشور‌‌های دنیا مانند کانادا، هلند، آرژانتین، استرالیا، چین ،مکزیک، هندوستان، آلمان، کنیا،  بنگلادش و... برنامه حلال توسط سازمان‌‌های  ذینفع یا مسئولین  آغاز گردیده است. جمهوری اسلامی ایران همانند سایر کشور‌‌های مسلمان و شاید دقیق تر و مبتنی بر احکام شیعی، نظارت و کنترل حلیت غذا‌‌های تولیدی و مخصوصا وارداتی که سلامتی روح و جسم انسان وابسته به غذای حلال و سالم می‌‌باشد را، در دستور کار خود قرار داده است. از آنجائی‌که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به تبع آن سازمان غذا و دارو مسئول کنترل و نظارت بر مواد غذایی و آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی متولی سلامت تعیین شده است لذا براساس  چنین رویکردی کلیه مواد غذایی،آشامیدنی،آرایشی و بهداشتی که از مبادی قانونی وارد کشور می‌‌شوند صرفاً پس از تایید مجوزهای حلال، بررسی حلیت و آزمایشات مربوطه، اجازه مصرف در کشور اسلامی ایران را پیدا می‌‌کنند و در این خصوص اقدامات بسیار جدی و مؤثر از جمله تشکیل کمیته حلال با هدف  بررسی کارشناسی دقیق گواهی‌‌های حلال مواد غذایی وارداتی و در صورت نیاز حتی اعزام گروه کارشناسی فنی و شرعی با هماهنگی دفتر مقام معظم رهبری در جهاد کشاورزی، جهت بازرسی واحد تولیدی خارجی  و شرکت اعضاء کمیته در جلسات حلال داخلی و خارجی به عمل می‌آید. همچنین با به اشتراک گذاشتن اطلاعات مربوطه، در صدد ارتقاء سطح علمی و شرعی خود هستند. مردم مسلمان ایران می‌‌توانند هر ماده غذایی که مجوز واردات را از سوی سازمان غذا و دارو اخذ نموده باشد با اطمینان مصرف کنند. زیرا که سازمان احترام به حقوق شرعی امت اسلامی را وظیفه قانونی و شرعی خود می‌‌داند. ا لگوی حلال برخی از کشور به اشکال زیر است.