تحریریه زندگی آنلاین : بی‌اشتهایی و کاهش میل به غذا از تغییرات طبیعی و همینطور مشکلات رایج در سنین بالا بوده که بیشتر در اثر اضطراب و افسردگی ایجاد می شود. خوردن غذای کافی برای حفظ سلامت و ادامه فعالیت سالمندان ضروری است، بنابراین پرداختن به این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. شاید لازم شود که سالمند برای تعیین عامل اصلی بی اشتهایی، معاینه شود. بی اشتهایی ناگهانی سالمندان نیز موضوعی است که باید بلافاصله با پزشک در میان گذاشته شود.
علل بی اشتهایی در سنین بالا
-کاهش متابولیسم بدن و سطح هورمون‌های بدن
مهم‌ترین تفاوت سالمند با سایر گروه‌های سنی این است که میزان متابولیسم و سوخت‌وساز بدن کاهش می‌یابد.
یکی از دلایل کاهش سوخت‌وساز سلول‌های بدن، کاهش و تحلیل عضلات و ارگان‌های داخلی بدن وکاهش عملکرد آنها می باشد.
بیشتربخوانید:
-ضعیف شدن حس بویایی و چشایی
برای خوردن و لذت بردن از غذا نیازمند حس‌های گوناگونی هستیم. علاوه‌بر حس چشایی، حس بویایی هم تاثیر مستقیمی روی اشتهای ما و توانایی غذا خوردن ما دارد. در سنین بالا به دنبال آتروفی زبان، جوانه های چشایی هم دستخوش تغییر می شوند و این امر باعث اختلال و ضعف در درک و دریافت ذهنی ما از غذا می شوند تا جایی که این موضوع می‌تواند حس گرسنگی و میل ما به غذا را از بین ببرد.به نظر می رسد توانایی چشیدن طعم شیرین که مربوط به بخش جلویی زبان است نسبت به طعم های دیگر بیشتر تحت تاثیر قرار گیرد. شاید استفاده ی بیشتر از سس ها یا ادویه ها برای جبران این کاهش در توانایی حس چشایی باشد. انقباضات مربوط به گرسنگی و حرکات دودی معده کمتر شده و به دنبال آن، در تخلیه ی معده تاخیر می افتد و باعث کاهش اشتها می گردد..
-مصرف بعضی از داروها
- کم تحرکی
-وجود بیماری های شدید و پیشرفته مثل نارسایی قلبی،برونشیت مزمن، سرطان و...
-کمبود بعضی از مواد معدنی مثل زینک یا روی و بعضی از ویتامین ها مثل ویتامین ب ( افزایش دهنده اشتها)
-کم آبی که می تواند روی مرکز گرسنگی اثر بگذارد.
-کمبود فیبر در رژیم غذایی که عاملیست در ایجاد یبوست و به دنبال آن کاهش اشتها
-بیماری های دهان، دندان و مری مثل برفک دهان و سایر زخم های دهانی
-خوب قرار نداشتن دندان های مصنوعی
-وجود تغییرات طبیعی در سنین بالا و مشکلات گوارشی
اغلب افراد در سنین بالا با مشکلات گوارشی مثل دردهای معده و روده، سنگ های صفراوی و هضم کردن غذا دست و پنجه نرم می‌کنند. بعضی از علائم مشکلات گوارشی مانند نفخ، احساس سیری کاذب، یا سختی اجابت مزاج، میزان اشتهای فرد را شدیدا کاهش می‌دهند.
-بی مزه بودن غذاهای رژیمی
-تهیه غذاهایی که مورد دلخواه فرد نیست
-عفونت های مزمن در بدن
-اختلالات خلقی مثل افسردگی و احساس تنهایی فرد با سن بالا
بیشتربخوانید:
راهکارها
درمان هر اختلالی بر اساس علت آن است. اگر بی اشتهایی را یک اختلال در نظر بگیریم برای درمانش ابتدا باید علت ش را متوجه شویم. در این قسمت به ترتیب برای علل گفته شده راهکارهایی پیشنهاد می گردد.
-ضعیف شدن حس بویایی و چشایی
همانطور که پیشتر گفته شد، در سنین بالا به دنبال آتروفی زبان، جوانه های چشایی هم دستخوش تغییر می شوند و این امر باعث اختلال و ضعف در درک و دریافت ذهنی ما از غذا می شوند تا جایی که این موضوع می‌تواند حس گرسنگی و میل ما به غذا را از بین ببرد.بهتر است برای افزایش اشتها و تقویت ذائقه و قوی کردن حس چشایی در سنین بالا از دستور پخت غذایی مناسب برای آنها استفاده کنیم که طعم بیشتری به غذا بدهد. به کار بردن سبزیجات، ادویه‌های مختلف، و گیاهان معطر هنگام پختن غذا مانند سیر، آویشن،زنجبیل، دارچین، پونه کوهی، ریحان، ترخون، نعناع و جعفری و هویج، انواع فلفل و لیموترش، آبمیوه طبیعی، آبغوره و آب نارنج و ماست طعم‌دار در کنار غذا کمک کننده هست.
-مصرف بعضی از داروها
عوارض جانبی بعضی از داروها هم ممکن است به شدت روی اشتهای فرد در سنین بالا تاثیر بگذارند. اگر فرد در حال مصرف دارویی خاص است که باعث کم اشتهایی شده باید با پزشک مشورت کنیم. چنین داروهایی طعم تلخی در دهان باقی می‌گذارند یا باعث ایجاد حالت تهوع در فرد می‌شوند. تلخ یا خشک شدن دهان می‌تواند هر کسی را نسبت به غذا بی‌اشتها کند. از آنجا که با افزایش سن بزاق کمتری در دهان تولید می‌شود، این موضوع در افراد سالمند بسیار شدیدتر است. برای افزایش اشتها بهتر است بعد از هر بار مصرف دارو، دهان خود را بشویید، یا با آب قرقره کنید. آب‌نبات‌های بدون قند و قرص‌های مکیدنی هم می‌توانند مزه باقی‌مانده از دارو را به خوبی از بین ببرند. افزودن ادویه‌های مختلف به غذا یا دم کردن دمنوش هم می‌تواند طعم بدی که داروها به غذا و نوشیدنی می‌دهند را کمتر کند.
بیشتربخوانید:
- کم تحرکی
سوخت و ساز پایین و کم تجرکی در سالمندان به معنای نیاز به کالری کمتر، بنابراین افزایش تحرک و ورزش می تواند باعث تقویت اشتهای سالمند شود. گاهی لازم است که سالمندان قبل از وعده های غذایی، چند حرکت ورزشی و کمی فعالیت داشته باشند.
-کم آبی که می تواند روی مرکز گرسنگی اثر بگذارد.
فرد را تشویق به نوشیدن آب و مایعات کنید (حداقل 6 تا 8 لیوان). از او بخواهید تا برای نوشیدن آب منتظر احساس تشنگی نباشد. این کار بر افزایش اشتها در سنین بالا تاثیرگذار است.
-کمبود فیبر در رژیم غذایی که عاملیست در ایجاد یبوست و به دنبال آن کاهش اشتها
وجود فیبر کافی در رژیم غذایی فرد در سن بالا ضروری است. در واقع، فیبر یکی از مواد غذایی است که منجر به کارکرد سالم و دقیق روده‌ها می‌شود. مواد خوراکی و میوه‌های زیر منابع اصلی فیبر هستند: سبزیجاتی با رنگ سبز پررنگ، جو، جو دوسر، انواع لوبیا، آجیل، میوه جات مثل انبه، سیب با پوست، انواع توت ها،گلابی و مرکبات
-کاهش متابولیسم بدن و سطح هورمون‌های بدن
فعالیت‌های روزانه سبک نه تنها می‌توانند مشکلات ساده گوارشی را تا حد زیادی برطرف کند، بلکه باعث خستگی و افزایش متابولیسم و افزایش اشتها نیز می‌شود. حتی روزی نیم ساعت پیاده‌روی هم تاثیر چشمگیری بر عمکلرد دستگاه گوارش می‌گذارد.
-بیماری های دهان، دندان و مری مثل برفک دهان و سایر زخم های دهانی
معاینه دهان ودندان فرد و سوال از او و مراقبش در مورد دردناکی بلع یا اختلال بلع یکی دیگر از راه های رسیدن به تشخیص علت بی اشتهایی می باشد. برای این دسته از افراد غذاهای نرم، آبدار و گوشت‌های ریز شده مناسب‌ترند. برای مثال، در پخت غذا به جای سبزیجات خام از سبزیجات پخته‌شده استفاده کنید. به جای گوشت قرمز، گوشت سفید مصرف کنید.
بیشتربخوانید:
-خوب قرار نداشتن دندان های مصنوعی
ممکن است فرد اشتهای خوبی داشته باشد، اما به خاطر مشکلات دهان و دندان از خوردن غذا صرف نظر کند. حالت فک و فرم دهان در سنین بالا تغییر می‌کنند. تحلیل و درد لثه و لق شدن دندان مصنوعی هم از جمله مشکلات رایج این دوران هستند. مراجعه منظم به دندانپزشک و تهیه یک دندان مصنوعی مناسب توصیه می گردد.
-تهیه غذاهایی که مورد دلخواه فرد نیست
گاهی خیال می‌کنیم که همه افراد باید سه وعده غذایی در زمان‌های معین صبح، ظهر و شب میل کنند. اما برای عزیزانی که با مشکلات اشتهایی دست و پنجه نرم می‌کنند، این کار اصلا آسان نیست. از سوی دیگر، بهتر است برای هر روز غذاهای خاصی را با تعداد وعده های بیشتر ، تنطیم و یک برنامه هفتگی برای فرد تهیه کنید. معمولا مصرف کالری مایع ساده تر است و احساس سیری کوتاه تری به فرد می دهد. مزه سوپ ها بخاطر ادویه و گیاهان اضافه شده بسیار خوب است و این موضوع فرد را به بیشتر خوردن ترغیب می کند. اگر فرد اصلا رغبت به جویدن گوشت ندارد، منابع پروتئینی دیگری مثل حبوبات و لبنیات را جایگزین کنید. سس‌های سالم و خانگی هم چاشنی خوبی به شمار می‌آیند. چون اشتهای فرد را تحریک کرده و باعث نرم شدن غذا می‌شوند. می توانید از مواد غذایی کم حجم، اما مغذی مثل قارچ، انواع جوانه ها و پودر آن، شیر، سوپ غلیظ و پر کالری همراه با ادویه های مختلف و انواع سبزی های برگ سبز همچون کلم بروکلی و کاهو که ریزمغذی های خوب و به ویژه کلسیم قابل جذبی دارند، استفاده کنید. وقتی استفاده از کارد و چنگال و قورت دادن سخت می شود، مواد غذایی نوشیدنی به گزینه ای عالی برای تامین مواد مغذی مورد نیاز برای سالمندان تبدیل می شود. مواد غذایی نوشیدنی اصولا به شکل اسموتی و شیک آماده سرو می شوند. فرقی نمی کند که از چه مواد غذایی استفاده می کنید، فقط مطمئن شوید که همه مواد به خوبی ترکیب شده اند و توده ای که امکان خفگی ایجاد کند در آن وجود نداشته باشد.
افزودن شکر، نمک و چربی به رژیم غذایی افراد در سنین بالا توصیه نمی‌شود. حتی اگر فرد، مشکل کلسترول یا قند خون نداشته باشد، بهتر است تا جای ممکن این مواد را کنترل‌شده مصرف کنیم. همانطور که گفته شد تعداد وعده‌های روزانه را افزایش دهید. توصیه می شود که هر 90 دقیقه کمی غذا یا نوشیدنی میل شود. 3 وعده غذایی اصلی را با 6 تا 8 وعده غذایی سبک جایگزین کنید. بیسکوییت جو، ماست، میوه یا کمپوت هم میان وعده‌های خوبی هستند که می‌توانید بین وعده‌های اصلی در سنین بالا قرار دهید. راه حل ساده‌ای که می تواند خیلی موثر باشد، دانستن سلیقه غذایی فرد و تهیه غذاها یا میان وعده های مورد علاقه می باشد. هر چقدر برنامه هفتگی فرد بیشتر مطابق سلیقه خودش باشد، علاقه اش به غذا و برنامه غذایی بیشتر خواهد شد. همینطور بعد از مدتی، مغز به داشتن برنامه و غذا خوردن طبق ساعت‌های خاص عادت می‌کند. در نتیجه، این کار باعث ایجاد حس انتظار غذا و تحریک اشتها و رفع بی اشتهایی می‌شود.
کاربرد رنگ هم در افزایش اشتها در افراد موثر است. رنگ‌ها تاثیر شگفت‌انگیزی بر روی افزایش اشتهای آنان دارند. خصوصا برای افرادی که آب مروارید یا مشکلات بینایی دارند. این افراد نمی‌توانند محتویات و جزییات غذای خود را به خوبی ببینند و برای تشخیص آن به رنگ‌ها متکی می‌شوند. سعی کنید غذاهای رنگین بیشتری سرو کنید. برنج، خورش و دیگر مواد غذایی را در ظرف‌های جداگانه بگذارید تا فرد بتواند ارتباط بهتری با غذای خود برقرار کند و بداند که چه می‌خورد. بهتر است رنگ غذا با رنگ ظرف آن در تضاد باشد. به‌طور مثال، برنج سفید را در بشقاب سفید رنگ سرو نکنید.از دیدگاه روانشناسی، قرمز، زرد و نارنجی از رنگهای تحریک کننده اشتها هستند. می‌توانید در ظروف آشپزخانه یا محیط صرف غذا مثل آشپزخانه،از آنها استفاده کنید.
-اختلالات خلقی مثل افسردگی و احساس تنهایی سالمند
غذا خوردن با دیگران در افزایش اشتها در فرد با سن بالاموثر است. اشتهای ما نه تنها با وضعیت فیزیولوژیک بدن، بلکه با حال و هوای روحی ما نیز ارتباط مستقیمی دارد. گاهی اوقات غذا خوردن به تنهایی باعث کاهش اشتها می‌شود. فضای خالی، سرد و منزوی، اشتهای فرد را پایین می‌آورد. خوب است هنگام صرف وعده‌های غذایی یکی از اعضای خانواده، دوستان و یا پرستار کنار او بنشیند، همراه او غذا بخورد یا با او گپ بزند. همچنین مشورت با روانپزشک و استفاده از داروهای لازم و همینطور مشاوره با روانشناس و کارشناس در زمینه رفتار با فرد سالمند، کمک کننده خواهد بود.
نویسنده: مهرزاد بابایی
منابع : بهرام نژاد، ف. ثنایی، ن. بیکوردی،م. نواب، الف. "درسنامه جامع پرستاری سالمندی".1396. انتشارات حیدری.
https://negarsalmandan.com/- مجموعه مقالات آسایشگاه های سالمندان نگار."بی اشتهایی در سالمندان: درمان سریع بی اشتهایی افراد پیر".
