[آیه 136 انعام]
و جعلوا لله مما ذرا من الحرث و الانعم نصیبا فقالوا هذا لله بزعمهم و هذا لشرکائنا فما کان لشرکائهم فلا یصل الی الله و ما کان لله فهو یصل الی شرکائهم ساء ما یحکمون.
ترجمه :
و (مشرکان ) سهمی از آنچه خداوند آفریده از زراعت و چهار پایان برای او قرار دادند و گفتند - به گمان آنها - این مال خدا است و این مال شرکای ما (یعنی بتها ) است ، آنچه مال شرکای آنها بود به خدا نمی رسید ، ولی آنچه مال خدا بود به شرکایشان می رسید (و اگر سهم بتها مواجه با کمبودی می شد مال خدا را به آنها می دادند اما عکس آنرا مجاز نمی دانستند ! ) چه بد حکم میکنند (که علاوه بر شرک ، حتی خدا را کمتر از بتها می گرفتند ) !
تفسیر :
این آیه برای ریشه کن ساختن افکار بت پرستی از مغزها به ذکر عقائد و رسوم و آداب و عبادات خرافی مشرکان پرداخته و با بیان رسا خرافی بودن آنها را روشن می سازد . نخست می گوید : کفار مکه و سایر مشرکان سهمی از زراعت و چهار پایان خود را برای خدا و سهمی نیز برای بتها قرار می دادند ، و می گفتند این قسمت مال خدا است ، و اینهم مال شرکای ما یعنی بتها است (و جعلوا لله مما ذرا من الحرث و الانعام نصیبا فقالوا هذا لله بزعمهم و هذا لشرکائنا ) .
گرچه در آیه تنها اشاره به سهم خداوند شده است ، ولی از جمله های بعد استفاده می شود که سهمی برای خدا و سهمی برای بتها قرار می دادند ، در روایات آمده است که : مصرف سهمی که برای خدا قرار داده بودند ، کودکان و مهمانان بودند و از آن برای این کار استفاده می کردند و اما سهمی که از زراعت و چارپایان برای بتها قرار داده بودند ، مخصوص خدمه و متولیان بت و بتخانه و مراسم قربانی و استفاده خودشان بود . و تعبیر به شرکائنا (شریکهای ما ) برای بتها به خاطر آن است که آنها را شریک اموال و سرمایه و زندگی خویش می دانستند . تعبیر به مما ذرا (از آنچه خدا خلق کرده ) در حقیقت اشاره به ابطال عقیده آنها است . زیرا این اموال همگی مخلوق خدا بودند ، چگونه سهمی از آنها برای خدا قرار می دادند و سهمی برای بتها . سپس اشاره به داوری عجیب آنها در این باره کرده و می گوید سهمی را که برای بتها قرار داده بودند هرگز به خدا نمی رسید و اما سهمی را که برای خدا قرار داده بودند به بتها می رسید (فما کان لشرکائهم فلا یصل الی الله و ما کان لله فهو یصل الی شرکائهم ) . در اینکه منظور از این جمله چیست میان مفسران گفتگو است ولی همه آنها تقریبا به یک حقیقت بر می گردند و آن این است : هر گاه بر اثر حادثه ای قسمتی از سهمی که برای خدا از زراعت و چهار پایان قرار داده بودند آسیب می دید و نابود می شد می گفتند مهم نیست خداوند بی نیاز است ، اما اگر از سهم بتها از بین می رفت سهم خدا را به جای آن قرار می دادند و می گفتند : بتها نیاز بیشتری دارند .
همچنین اگر آب از مزرعه ای که سهم خدا بود به مزرعه سهم بتها نفوذ می کرد می گفتند مانعی ندارد خدا بی نیاز است ، اما اگر قضیه به عکس می شد جلو آن را می گرفتند و می گفتند بتها احتیاج بیشتری دارند . در پایان آیه با یک جمله کوتاه این عقیده خرافی را محکوم می سازد و می گوید : چه بد حکم می کنند (ساء ما یحکمون ) . دلیل بر زشتی کار آنها علاوه بر اینکه بت پرستی از ریشه فاسد و بی اساس بود چند موضوع است :
1- با اینکه همه چیز مخلوق خدا است ، و ملک مسلم او است ، و حاکم و مدبر و حافظ همه موجودات او می باشد ، آنها تنها سهمی از آن را به خدا تخصیص می دادند گویا مالک اصلی آنها بودند و فقط حق تقسیم به دست آنها بود ! (همانطور که گفتیم جمله مما ذرا اشاره به این واقعیت است ) .
2- آنها در این تقسیم جانب بتها را مقدم می داشتند لذا هر آسیبی متوجه سهم خدا می شد مهم نبود اما آسیبهائی که متوجه سهم بتها می شد به وسیله سهم خدا جبران می کردند و آن را گرفته به بتها می دادند که در آیه اشاره به آن شده است ، و این یکنوع امتیاز و برتری برای بتها نسبت به خداوند بود ! !
3- از بعضی از روایات استفاده می شود که آنها برای سهم بتها اهمیت خاصی قائل بودند و لذا متولیان و خدمه بت و خود بت پرستان از سهم آنها می خوردند و سهم خدا را تنها به بچه ها و میهمانان می دادند . و قرائن نشان می دهد که گوسفندهای چاق و فربه و غلات خوب مال بتها بود تا بتوانند به اصطلاح شکمی از عزا در آورند . همه اینها نشان می دهد که آنها در تقسیم حتی برای خداوند به اندازه بتها ارزش قائل نبودند چه حکمی از این زشت تر و ننگین تر که انسان قطعه سنگ و چوب بی ارزشی را بالاتر از آفریننده جهان هستی فکر کند ، آیا انحطاط فکری از این بالاتر تصور می شود ؟ ! .
