چهارشنبه سوری، آیینی ایرانی با غذاهای ایرانی

به قلم : د‌کتر آزاده نجارزاده ، استاد گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی یزد

Dr.azadeh.najarzadeh@

تحریریه زندگی آنلاین : جشن بزرگ نوروز پیش‌درآمدهایی دارد که یکی از آنها آیین چهارشنبه سوری است. مردم با برگزاری این آیین در غروب آخرین سه‌شنبه سال به استقبال بهار می‌روند. قدمت این جشن طبق متون تاریخی به دوران قبل از ظهور زرتشت پیامبر می‌رسد. ایرانیان باستان برای آتش که یکی از عناصر چهارگانه طبیعت است ارزش زیادی قائل بودند، بنابر این یکی از مهم‌ترین رسوم شب چهارشنبه سوری در ایران باستان روشن کردن آتش و پریدن از روی آن بوده و عقیده مردم بر این بوده است که با این کار بیماری و مشکلات را در ساعات آخر سال به آتش سپرده و از آتش، نیرو و گرما هدیه می‌گیریم. واژه چهارشنبه سوری از دو کلمه چهارشنبه و سوری تشکیل شده که سوری به معنای سرخ است. در شب چهارشنبه سوری آیین‌های مختلفی در نقاط ایران برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان به قاشق‌زنی، شال اندازی، کوزه شکنی، فال‌گوشی اشاره کرد، اما در این شب نیز مثل شب یلدا، افراد خانواده دور هم جمع شده و خوراکی‌های مختلفی مصرف می‌کنند.

آجیل مشکل‌گشا

آجیل مشکل‌گشا یکی از خوراکی‌های مخصوص شب چهار شنبه سوری است. این آجیل معمولاً باید از 7 نوع تشکیل گردد و بهتر است از نوع با نمک نباشد، البته تفت دادن دانه‌ها و مغزی‌جات مثل گندم، شاهدانه، بادام و ... مانعی ندارد، عقیده بر این است که آجیل چهارشنبه سوری باید نمک نداشته باشد و اتفاقاً شیرین باشد تا مایه شگون باشد. در برخی از مناطق ایران از دانه‌ها بیشتر از مغزی‌جات استفاده می‌شود، مثل گندمک، برنجک، نخود و جو و عدسی و شاهدانه بو داده که در برخی استان‌ها نظیر کردستان مرسوم است و اتفاقاً منبع پروتئین مناسبی برای کودکان نیز می‌تواند باشد و آنها را از مصرف تنقلات کم ارزش و مضری نظیر پفک و پاستیل و ... دور می‌نماید.

بیشتربخوانید:

آداب و رسوم چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران

پختن آش

آش رشته

پختن آش نیز از رسوم چهارشنبه سوری است. در حال حاضر بیشتر مردم آش رشته را پخته و مصرف می‌کنند، در حالی که نقاط مختلف ایران آش‌های منحصر به فرد و خوشمزه‌ای دارند که با یک بار امتحان مشتری دائم آنها خواهید شد.

آش ابودردا

برخی بر این عقیده هستند که پختن آش در این روز و پخش کردن آن به صورت نذری می‌تواند در بهبود بیماری افراد خانواده کمک‌کننده باشد. اصطلاح آش ابودردا مرتبط با همین مساله است، البته ریشه این کلمه با «درد» ارتباطی ندارد، بلکه ظاهراً ابودردا اسم یک پزشک بوده است.

آش چهل گیاه یا آش‌ترشی

در مازندران نیز آش خوشمزه‌ای در چهارشنبه سوری پخته می‌شود که به اسم آش چهل گیاه یا آش‌ترشی معروف است. در این آش از برنج، باقلا، چغندر، گندم، حبوبات مختلف، سبزی آش و آبغوره و رب انار استفاده می‌شود و از نظر غذایی بسیار مغذی و کامل است.

آش گزنه

آش گزنه نیز از دیگر آش‌های خطه شمالی کشور محسوب می‌شود و به خاطر داشتن گیاه گزنه از خواص درمانی برخوردار است. در گیاه گزنه، ترکیباتی وجود دارد که به کاهش سطح قند خون کمک می‌نمایند و ضمناً برخی مطالعات تأثیر آن را در درمان ناباروری نشان داده‌اند، اثرات ضد التهابی و ضد اکسیدانی این گیاه می‌تواند باعث کاهش التهاب و درد در بدن شده و سیستم ایمنی را تقویت نماید.

بیشتر بخوانید:

آش غلغل +طرز تهیه

آش مصطفی + طرز پخت

آش 7 میوه

در اردبیل هم آش 7 میوه درست می‌کنند که به زبان محلی به آن «اریشت آشی» می‌گویند. در این آش از رشته، آلوی زرد، آلوچه، قیسی، گوجه‌سبز، آلبالو، چغندر، نخود و لوبیا و عدس، سرکه و رب گوجه، و کوفته قلقلی ریز استفاده می‌شود و می‌توان به جای سرکه از کشک استفاده کرد.

رشته پلو

ریختن رشته در بسیاری از آش‌های مربوط به چهارشنبه سوری به این علت است که مردم عقیده داشتند با ریختن رشته در غذا، رشته کار در سال جدید به دست‌شان می‌آید، البته غیر از آش‌های حاوی رشته، پلوهای حاوی رشته هم در این شب طبخ می‌گردد. در قدیم، مصرف برنج در همه نقاط ایران به صورتی که در حال حاضر هست، مرسوم نبوده و غیر از مردم شمالی کشور، در بقیه مناطق فقط در زمان‌های خاص و در جشن‌ها از برنج استفاده می‌کردند. رشته پلو از قدیم از غذاهای مخصوص چهارشنبه سوری به شمار می‌رود و بر اساس باور قدیمی با خوردن رشته پلو در روزهای پایانی سال، رشته همه کارها در سال جدید به دست آدم می‌افتد! رشته پلویی بر خلاف رشته آش بو داده شده است و چون از گندم تهیه می‌شود، همراهی آن با برنج می‌تواند غذای کاملی باشد، رشته پلو را می‌توان با گوشت قلقلی یا مرغ و کمی کشمش یا خرما درست کرد. در قدیم برخی از خانواده‌های اعیان و ثروتمند در شب چهارشنبه سوری 7 نوع پلو درست می‌کردند که رشته پلو، یکی از آن 7 نوع بوده است. عدس پلو، رشته پلو، زیره پلو، کشمش پلو، خرما پلو، سبزی پلو و ماش پلو از پلوهای مخصوص این شب بوده است. فلسفه این تعداد نیز، قداست عدد 7 بوده است. عدد 7 نزد ایرانیان از گذشته تاکنون، عدد مقدسی است و بیشتر امور نیک به 7 ربط پیدا می‌کنند، مانند 7 آسمان یا 7 در بهشت.

کلام پایانی

نگاهی به آداب و رسوم زیبای گذشتگان در ایران عزیز نشان از فرهنگ کهن این سرزمین دارد، ولی متاسفانه روز به روز این مراسم رنگ باخته و کارهای خطرناکی مثل ترقه‌بازی جای آنها را گرفته و هر ساله تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان سلامتی خود را در روزهای آخر سال به خطر می‌اندازند.

 زندگی چقدر زیباتر خواهد شد اگر رسوم زیبا و شاد گذشته را دوباره زنده کنیم.