حجت‌الاسلام والمسلمین محمد تقی بیرجندی در گفت‌وگو با خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) گفت: از ویژگی‌های نظام آفرینش اعتدال، توازن و هماهنگی بین موجودات است؛ قرآن کریم در وصف خداوند فرموده است: «الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى؛ همان که آفرید و هماهنگى بخشید»، در باره آسمانهاى هفتگانه نیز فرموده آنها داراى اعتدال و بدون کمترین اعوجاج و ناهماهنگى است؛ « ...فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ ...» و نیز فرموده زمین دارای اعتدال و توازن است «الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِراشا...».
وی افزود: امام سجاد (ع)نیز در این مورد فرموده‌اند که «خداوند زمین را موافق جسم شما آفریده، نه گرم و سوزان آفریده و نه زیاد سرد آفریده، نه زیاد معطر و زننده و نه آن را بد بو آفریده تا مایه هلاکت شود، آن را همچون آب قرار نداد که در آن غرق شوید و نه سفت و محکم، تا بتوانید در آن خانه بسازید»؛ پس هماهنگی و تناسبی که بین موجودات گوناگون در آسمان و زمین وجود دارد سبب اعتدال و توازن در هستی شده است.
اعتدال در قرآن امری طبیعی در نظام تکوین عنوان شده است
مدرس حوزه عنوان کرد: درباره آفرینش انسان نیز در قرآن کریم چنین آمده است که «یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ، الَّذِی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ فَعَدَلَکَ؛ ای انسان چه چیزی تو را نسبت به پروردگارت مغرور کرد همان پروردگاری که تو را معتدل و موزون آفرید»؛ پس اعتدال در قرآن امری ذاتی و طبیعی در نظام تکوین عنوان شده است؛ پس تمام اصولی که یک پای آن انسان است نیز باید در همین رویکرد بررسی شود.
خداوند از موحد به عنوان اعتدال‌گرا یاد کرده است
وی گفت: رویکرد قرآن نسبت به اعمال انسان در حوزه‌های مختلفی رفتاری و عقیدتی نیز به همین منوال است؛ قرآن مجید از گرایش به توحید با واژه حنیف یعنی معتدل و میانه یاد کرده است؛ «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» خداوند از موحد به عنوان اعتدال‌گرا یاد کرده است و فرموده مشرکان و بت پرستان هنگام روبرو شدن با خطرات برای نجات خود خالصانه خدا را میخوانند اما هنگامی که خداوند آنان را نجات میدهد تنها برخی از آنان راه میانه، یعنی مسیر توحید را، انتخاب کرده و بر آن باقی میمانند.
این مدرس حوزه تصریح کرد: استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى عامل مهم دیگرى در اعتدال است، کسانى هستند که هر وقت دستخوش حوادث مىشوند، اعتدال خود را از دست داده، گرفتار اضطراب مىشوند، اما دوستان خدا چون برنامه و هدف روشنى دارند بدون حیرت و سرگردانى، مطمئن و آرام به راه خود ادامه مىدهند.
اعتدال از ملزومات ایمان است
وی افزود: لازمه ایمان، اعتدال است، برای همین به جاى آنکه بفرماید: «فمنهم مؤمن»، فرمود «فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ»؛ خداوند در سوره کهف از قول اصحاب کهف نقل کرده که آنها عقیده بر خلاف توحید را خارج از اعتدال دانستهاند: «وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا»؛ «شطط» به معنى خارج شدن از حد اعتدال و دور افتادن است، لذا به سخنانى که دور از حق است، «شطط» گفته مىشود، و نیز به همین دلیل حاشیه نهرهاى بزرگ که از آب فاصله زیادى دارد و دیوارههایش بلند است «شط» نامیده مىشود.
اعتدال در برنامههای عبادی، اخلاقی و اجتماعی؛ از ویژگی‌های اسلام
این پژوهشگر حوزوی یادآور شد: از ویژگی‌های دین اسلام اعتدال در برنامههای عبادی، اخلاقی و اجتماعی است؛ قرآن کریم دین اسلام را دین حنیف (معتدل)، قیم (استوار و میانه) و هماهنگ با فطرت معرفی کرده است؛ اسلام در ارائه برنامه زندگی هم به امور مادی توجه دارد و هم به امور معنوی، هم فرد را لحاظ کرده و هم جامعه را، هم آخرت را مدنظر دارد هم دنیا را؛ اسلام دینی است که در تشریع قوانین برای جامعه بشری به مقتضیات زمانی و شرایط و توان مکلفان توجه داشته است.
وی گفت: انعطاف‌پذیری برنامههای اسلام نسبت به تغییر شرایط، موجب آن شده است تا این آیین مقدس، چهرهای ملایم، انسانی، دلپذیر و مداراگرا داشته باشد؛ در سوره نحل فرموده است که «و عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ» یعنی نشان دادن راه مستقیم بر عهده خداست؛ کلمه «قَصْدُ» به معناى اعتدال و میانهروى است و مراد از «قَصْدُ السَّبِیلِ» راه میانه، یعنى راه مستقیم است؛ در همین زمینه باید گفت که آسانگیری این آیین الهی در تمامی برنامههای آن نمایان است؛ قرآن کریم دین اسلام را ادامه آیین ابراهیم دانسته که از ویژگی‌های آن حنیف و معتدل بودن آن است.
کسانى که در خط میانه قرار دارند خطوط انحرافى را می‌بینند
این استاد حوزه در خصوص امت وسط در قرآن نیز گفت: کلمه وسط هم به معنى میانه دو چیز آمده، و هم به معنى زیبا و عالى و هر دو معنی ظاهرا به یک حقیقت باز مىگردد زیرا معمولا شرافت و زیبایى هر چیزی در آن است که از افراط و تفریط به دور و در حد اعتدال باشد؛ تعبیر به حد وسط، تعبیرى است که از یک سو مسئله شاهد و گواه بودن امت اسلامى را مشخص مىسازد، زیرا کسانى که در خط میانه قرار دارند مىتوانند تمام خطوط انحرافى را در چپ و راست ببینند! و از سوى دیگر تعبیرى است که دلیل مطلب نیز در آن نهفته است، و مىگوید: اگر شما گواهان خلق جهان هستید به دلیل همین اعتدال و امت وسط بودنتان است.
بیرجندی عنوان کرد: خداوند میفرماید که همان گونه (که قبله شما یک قبله میانه است) شما را نیز امت میانهاى قرار دادیم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر هم گواه بر شما؛ پس امت اسلام در هر شرایطی باید خود را منطبق با رسول اکرم (ص) کند؛ بیجهت نیست که در آیات متعددی اطاعت از خداوند و اطاعت از پیامبر(ص) در کنار هم آمده است.
تأسی به اهل بیت(ع)؛ ملاک اعتدال در اسلام
وی گفت: در آیهای از قرآن کریم خبر از گروهی معتدل در میان امت اسلام داده شده است؛ «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَ مِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ»؛ از این آیه استفاده می‌شود که اعتدال امت اسلام و شاهد بودن آن بر سایر امتها به سبب وجود افرادی است که نقش شاخص و معیار را در جهت نشان دادن راه مستقیم و معتدل، بدون انحراف به چپ و راست دارند؛ در روایات وارده از معصومین (ع) مقصود از آیه، اهل بیت پیامبر (ع) ذکر شده است.