به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی نشریات در دوره انقلاب اسلامی عصر امروز دوشنبه 18 بهمن با حضور دو تن از استادان علوم ارتباطات اجتماعی و کارشناسان حوزه روزنامه نگاری دکتر مهدی محسنیان راد استاد تمام دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر محمدمهدی فرقانی رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در محل کتابخانه و موزه ملی ملک در تهران برگزار شد.
در این نشست محمد مهدی فرقانی روزنامه نگار پیشکسوت و استاد علوم ارتباطات اجتماعی و رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی که در سالهای انقلاب گزارش نویس روزنامه پرتیراژ کیهان آن زمان بوده است در سخنانی گفت: من در دوره ای حدودا 24، 25 ساله در روزنامه کیهان حضور داشتم و در این مدت چندین گفتمان تاریخ روزنامه نگاری ایران را تجربه کرده ام؛ گفتمان شاهنشاهی، گفتمان آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان روزهای تب و تاب پیروزی انقلاب، گفتمان روزنامه نگاری جنگ و گفتمان روزنامه نگاری بعد از جنگ.
وی افزود: در نیمه دوم سال 51 که ما با اوج قدرت شاهنشاهی روبرو شده بودیم و شاه با توسعه ارتش و همچنین تشکیل حزب فراگیر رستاخیز، قدرت زیادی برای خود دست و پا کرده بود، برای ما روزنامه نگاران این شرایط بسیار ماندگار و دیرپا می نمود و فکر می کردیم که هرگز عمر ما کفاف نخواهد کرد تا یک تحول اساسی و چیزی شبیه انقلاب را در جامعه مان تجربه کنیم.
وی اضافه کرد: ما در آن دوره در واقع از هر کورسوی امیدی برای نشان دادن واقعیت های جامعه متلاطم و در عین حال محروم ایران نهایت استفاده را می کردیم و از هر مویی که گیرمان می آمد، نمدی برای خودمان می بافتیم. تمام تلاشمان این بود که حتی اگر شده صداهای مخالف را، محرومیت ها را، تبعیض ها و معضلات جامعه را در حد یک خط و تا جایی که امکانش را داشتیم در روزنامه مان منعکس کنیم.
این روزنامه نگار باسابقه سپس وجود فهرستی از واژگان ممنوعه را بخصوص درباره مطالب مربوط به دربار شاهنشاهی در روزنامه کیهان و همچنین جراید آن زمان تایید کرده و گفت: این صحت دارد که ما در روزنامه لیست واژگان ممنوعه داشتیم. از «گل سرخ» گرفته تا «شقایق» و بسیاری اسامی خاص دیگر. همچنین هر میزان که این مطالب در رابطه با دربار بود، این لیست بیشتر و بیشتر می شد. ما همچنین مجبور بودیم برخی گزارش های حساس و جریان ساز را بدون ذکر نام تهیه کننده آن کار کنیم.
وی همچنین با تاکید مجدد بر سانسور شدید محتوا در روزنامه های دوره پهلوی یادآور شد: به جرأت می توانم بگویم که این دوره اوج استفاده از دانش و هنر روزنامه نگاری در تاریخ روزنامه نگاری کشور بود. مثلا ما خوش بودیم به اینکه به جنوب تهران می رویم و درباره وضعیت کارگران کوره پزخانه های آنجا گزارش تهیه می کنیم.
وی سپس به موضوعی به گفته او بسیار مهم که جرقه انقلاب را روشن ساخت، اشاره کرد و گفت: آنچه از سال 54 به بعد اتفاق افتاد و من معتقدم شعله های انقلاب را نزدیک و نزدیکتر کرد، تخریب خانه های خارج از محدوده تهران توسط شهرداری بود؛ افرادی از روستاهای درودست به پایتخت آمده بودند و کار و باری هم نداشتند. شهرداری تهران در یک حرکت اقدام به تخریب خانه های آنها کرد. این موضوع که علی الظاهر غیرسیاسی بود و ما برای تهیه گزارش آن مشکلی نداشتیم، بسیار پردامنه و جریان ساز شد و موجب شد نارضایتی های عمومی به تدریج رشد کند و گروه های دیگر هم جرأت پیدا کنند که نارضایتی های خود را بروز دهند.
گزارش نویس سابق روزنامه پرتیراژ کیهان سپس گفت: اوج اعتراض روزنامه نگاران در دوره شاهنشاهی به دوره دولت جمشید آموزگار بر می گردد که در آن نامه ای به امضا حدود 280 روزنامه نگار خطاب به نخست وزیر (آموزگار) نوشتیم و در آن به سانسور خبرها اعتراض کردیم.
فرقانی با بیان اینکه آن زمان خودش افسر نیروی هوایی بوده و همزمان در کیهان هم کار می کرده است، تصریح کرد: اگر آشکار می شد که یکی از امضا کنندگان این نامه یک افسر ارتش است، خطری بسیار جدی من را تهدید می کرد. علی ایحال مدتی بعد خلاصه ای از این نامه که به دفتر نخست وزیر رفته بود، در روزنامه کیهان هم کار شد.
وی سپس گفت: شهریور 57 نیز یک اعتصاب دو روزه مطبوعات شکل گرفت. یادم می آید که یک مامور نظامی از دولت وارد روزنامه کیهان شد و در آنجا اتاقی اختیار کرد و اعلام کرد که قبل از ارسال نسخه نهایی روزنامه برای چاپ، او باید آن را ببیند و تایید کند. علیرغم وعده مدیر مسئول وقت روزنامه کیهان برای حل مشکل و خروج این فرد نظامی از دفتر روزنامه کیهان، ما دست به اعتصاب زدیم و اعلام کردیم که تا زمانی که این فرد در تحریریه مستقر است، حاضر نیستیم روزنامه را در بیاوریم.
وی با بیان اینکه این خبر به روزنامه های پرتیراژ اطلاعات و آیندگان هم رسید، گفت: در پی این مسئله آنها هم به مانند ما دو روز روزنامه های خود را منتشر نکردند.
به گفته این روزنامه نگار پیشکسوت توقع انتشار دو روزه این سه روزنامه ایران که پرتیراژترین روزنامه های آن زمان خاورمیانه به حساب می آمدند، بازتاب جهانی پیدا کرد و در ادامه ماجرا، سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات، مدیریت این موضوع را برعهده گرفت و طی مذاکراتی با دولت شریف امامی و قول مساعد او برای اتمام سانسور، این اعتصاب شکسته شد و روزنامه های یاد شده از 21 شهریور 57 دوباره انتشار خودرا از سر گرفتند.
این روزنامه نگار سابق کیهان به اعتصاب دوم و بزرگتر مطبوعات در دوره دولت ازهاری هم اشاره کرد و گفت: اولین کاری که دولت ازهاری پس از روی کار آمدن کرد، تعطیلی کل روزنامه ها بود که این وضعیت دو ماه و تا روی کار آمدن دولت بختیارف ادامه داشت. بختیار که روی کار آمد اعلام کرد که خواهان انتشار مجدد مطبوعات است و قول داد که در ممیزی محتوایی آنها دخالتی نکند. باید اذعان کرد که در آن دوره ما کم و بیش فعالیت آزادی در روزنامه هایمان داشتیم.
این استاد علوم ارتباطات اجتماعی سپس به اشاره به تحولات سریعتی که در ماههای پایانی سال 57 و نیز اوایل سال 58 در کشور رقم خورد اذعان کرد: ما برای تحولاتی سریع و این چینی به واقع آمادگی نداشتیم. به عبارت دیگر ما روزنامه نگاران عادت کرده بودیم که طوری بنویسیم که نه سیخ بسوزد و نه کباب اما برای دوره ای که فضا باز می شود، آمادگی لازم را نداشتیم.
وی در عین حال با اشاره به افراط و تفریط هایی که در آن روزها در فضای رسانه ای به وجود آمده بود به حضور برخی از گروه های چپ در تحریریه روزنامه هایی از قبیل کیهان از طریق نمایندگانی از آنها چه به صورت علنی و چه به صورت غیرعلنی سخن گفت و آن را نشانه نوعی افراط در استفاده جریان های سیاسی در رسانه ها برشمرد.
فرقانی که تجربه مصاحبه با هویدا نخست وزیر مخلوع شاه را هم زمانی شاه او را به زندان انداخت در کارنامه خود دارد گفت: من بر اساس یک تصمیم و یک ابتکار شخصی مصاحبه با هویدا را انجام دادم و تقریبا مطمئن بودم که چاپ نمی شود اما در کمال ناباوری چاپ شد.
وی همچنین با اشاره به وضعیت روزنامه نگاری بعد از جنگ به چالشی که برای انتخاب تیتر برای اعلام خبر سقوط خرمشهر در روزنامه کیهان به وجود آمد، افزود: شاید بیش از یکصد تیتر در شورای تیتر کیهان برای اعلام این خبر پیشنهاد شد و ساعت ها بحث شد که چه تیتری انتخاب شود که در عین اعلام خبر سقوط خرمشهر، روحیه مردم را در هم نشکند و در نهایت این تیتر انتخاب شد: «خونین شهر با آخرین فشنگ ها هنوز مقاومت می کند».
وی سپس با بیان اینکه بعضی وقت ها ممکن است فکر کنیم که روزنامه نگاری بعد از انقلاب آسان بوده است، گفت: به هیچ وجه این گونه نبود البته ما در بعضی جاهها ناگزیر بودیم که به برخی مسائل غیرحرفه ای هم تن بدهیم اما در عین حال سعی می کردیم کارمان را هم به خوبی انجام دهیم.
وی به تیتری که خبر درگذشت امام را در روزنامه کیهان اعلام می کرد، اشاره کرد و گفت: آن شب که تقریبا همه چیز معلوم شده بود ما حدود 7، 8 ساعت در شورای تیتر روزنامه کیهان نشستیم و با همدیگر بحث کردیم که اگر این اتفاق افتاد چه تیتری انتخاب کنیم و در نهایت تیتر معروف «روح خدا به خدا پیوست» را انتخاب و منتشر کردیم.
این استاد روزنامه نگاری در ادامه با بیان اینکه روزنامه دوره انقلاب هم شناسنامه خودش را دارد و به هیچ وجه روزنامه نگاری بی هویت و بی ریشه ای نیست گفت: من قبول ندارم که روزنامه نگاری بعد از انقلاب افت فاحشی کرده است حتی از جهت کیفی علیرغم ریزشی که در بدنه حرفه ای مطبوعات بوجود آمد.
