بعضی تحقیق را دستیابی به حقیقت معنا کرده اند. نگاهی به تالیفات و کتب قدیمی علمای ایرانی نیز نشان می دهد که تمامی تلاش آنها در کار تحقیق، دستیابی به حقیقت بوده است. سالها مطالعه، تجربه و گاهی مبارزه تقیه و استفاده از امکانات دربار سلاطین و پنهان داشتن مذهب و عقیده، همه به هدف کشف مسائل جدید و دستاوردهای علمی بوده است. گاهی سراسر عمر آنها صرف تشخیص و اثبات یک موضوع علمی می شد; لذا تالیفات مختلف آنها از آغاز تا پایان حیات علمی شان دارای نوسانات و بعضا تناقضات و یا ارائه نظریه یا فرضیه ای به اثبات رسیده بود; و بالاخره نتیجه تلاش آنها دریچه ای از جهان بی نهایت علم را به روی طالبان حقیقت و دانش می گشود و برای آنها چراغی ماندگار در طریق بی پایان دانش می گشت.
اگر تالیفات و دستاوردهای تحقیقاتی این دانشمندان مایه مباهات و افتخار امروز ما و گره گشای بسیاری از مسائل علمی عصر ماست، به سبب اهداف آنهاست. آنها در تمامی سختیها و مشکلات از جمله زندگی فقیرانه یا اسارت در تنعم و رفاه عاریتی سلاطین، هرگز جایگاه علمی و عشق خود را به کشف حقایق علمی فراموش نمی کردند. اگر به منصبی دولتی نیز نائل می شدند، با نهایت تدبیر و استفاده از همان علم و اندیشه مبتکر و خلاق خویش منشا آثار بسیار گرانقدری در همان منصب می شدند و در این بعد نیز نام خود را جاویدان می ساختند.
برخی از این دانشمندان به بعد دینی و الهی دانش کم توجه و یا بی توجه بودند، اما در همان انگیزه خویش هم پایدار و متعصب بودند; بعبارت دیگر، علم بما هو علم را مد نظر داشته، بدان عشق می ورزیدند و تمام همت و توان خود را در گسترش و تعمیق آن صرف می کردند. برهه های طلایی حیات علمی سرزمین ما و بسیاری از سرزمینهای اسلامی مدیون چنین افرادی است; افرادی که تحقیق را در همان معنای مذکور دنبال می کردند; تالیفات و کتب بجای مانده از ایشان بیانگر ذهن مبتکر، عمیق و پویای ایشان و نشان دهنده تنفر آنها از تقلید و تکرار است. در حالیکه که امروزه یکی از رنجهای جامعه پژوهشگر ما ضعف همین مساله است.
به نظر می رسد تحقیق و پژوهش تا حد زیادی از معنای لغوی خود دور شده و پژوهشگران و محققان ما با این معنا بیگانه شده اند. بسیاری از پژوهشها و تالیفات امروزی جامعه ما فاقد دستاوردهای بدیع و خلق و اکتشاف علمی است و کمتر به اثبات فرضیه ها می پردازد.
البته این معضل تنها نتیجه ضعف تلاشها و مساعی محققان ما نیست. در طی دوره بس طولانی، علل و عوامل بسیاری باعث کاهش و رکود این جنبه تحقیقات ما شده است; در حالی که رقیبان ما در غرب با شتابی بی نظیر از دستاوردها و تالیفات دانشمندان ما و روشهای ایشان، به کار تحقیق پرداختند و سرور وسرآمد عالم دانش گشتند و دیار شرق را گدایان کوی خود و محتاجان درگاه خویش ساختند. اینان اگر در آن میان متوجه درخشش ذهنی یا نبوغ اندیشه ای در شرق می شدند با زیرکی تمام و به بهانه رشد و پژوهش، او را به دیار خود می خواندند و با استثمار وی، نتیجه تحقیقاتش را ضمیمه افتخارات خود می ساختند و به نام پیشرفتهای علمی بی نظیر غرب، حواله دیار شرق می کردند.
امروز زمانه غفلتها و خودباختگیها گذشته است. به گفته امام راحل رحمه الله ملت ما بیدار گشته است و به گذشته پر نشاط علمی خویش مباهات می کند; گذشته ای که تا امروز سرمشق و الگوی سروران جهان کنونی بوده و بسیاری از ابعاد آن هنوز مورد استفاده غرب است.
در موارد متعددی غربیان اگر از بعضی روشهای نظام آموزشی و تحقیقی شرق غفلت کرده اند، امروزه تاسف می خورند و تاخیر در توجه به آن را باعث عقب ماندگی و ناتوانی قسمتی از سازمان علمی خود برمی شمارند.
جاودانگی و طراوت دانش علمای ما از آن جهت است که ایشان طالب علم بوده اند نه طالب دنیا; هدف این مقال آگاهی و توجه بیشتر جامعه پژوهشگر به این مساله است که به اصالت علمی و تحقیقی خویش باز گردند و همچون سلف خویش و ماندگاران دهر به تحقیق و پژوهشهای علمی بنگرند. امید است این نگرش به همراه تقویت عناصر و لوازم تحقیقاتی شتابی مضاعف به حرکت علمی جامعه اسلامی بخشد و یاد روزگاران تفوق و برتری شرق اسلامی را زنده سازد.
ندای صادق خشنود است که تاکنون نه تنها هدف خویش را در راستای تحقق اهداف مذکور قرار داده، بلکه در راه نیل به این هدف از فکر و قلم متعهدترین نویسندگان بهره گرفته است، نویسندگان دلسوز و گمنامی که تنها به جهت ادای تکلیف و از سر عشق با صاحب مکتب خویش و حس نوع دوستی با ما همراه شده اند و این موارد جامعه فرهنگی و علمی را با مساعدت خود توان بخشیده اند.
خرسندیم از اینکه امروز قادریم زحمات آنان را با ارمغان تازه نشریه واحد خواهران که راهی است بسوی ارتقای کیفی امر پژوهش و چندی بعد در اختیار خوانندگان عزیز قرار خواهد گرفت، پاس داریم و از آنان که قلبشان برای جامعه اسلامی می تپد و قلمشان برای خدمت به اندیشه اسلامی و بهبود مسائل و مشکلات مسلمانان می نگارد، دعوت کنیم تا ما را بیش از پیش در این کار جدید یاری دهند.
