تفکر سازمان یافته برای ایجاد مؤسسه تحقیقاتی را آلمانیها به وجود آوردند و توانستند در دوران جنگ جهانی اول و دوم، آقایی خود را بر رقبا تحمیل کنند. نام آن مؤسسه، «کایزر ویلهلم» بود که امروزه «ماکس پلانک» نام گرفته است و خود 75 مرکز تحقیقاتی دارد که بیش از پانزده نفر از برندگان جایزه نوبل، عضو این مؤسسه بوده اند. کشورهای شمال، با حمایت دولت، این مرکز را ایجاد می کنند و بر این باورند که علم امروز، فن آوری فرداست. این کشورها در دهه های اخیر در صدد ایجاد شهرک ها و پارکهای تحقیقاتی برآمده اند.
از مجموع بودجه های تحقیقاتی مصروف در دنیا، حدود 96 درصد به کشورهای شمال و فقط 4درصد به کشورهای جنوب و در حال توسعه می رسد.
تلاش کشورهای فقیر، پراکنده، نامنسجم و فردی بوده و این کوشش ها به شکاف توسعه (Development Gap) منجر شده است؛ زیرا این مراکز ارتباط محکمی با سازمان ها و دستگاه های اداری و تصمیم گیر ندارند.
در کشورهای پیشرفته، برای جلوگیری از هدر رفتن منابع، سازمان های ناظر بر تحقیقات تشکیل می شوند، تا از کار موازی و پژوهش تکراری جلوگیری کنند. این هسته ها در کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز به وجود آمده اند. در چین از سال 1984 تا کنون، دویست مرکز ناظر بر تحقیقات تأسیس شده است.
در ایران، از روزگار مشروطه تا کنون، همواره گفتمان ترقی و توسعه مطرح بوده، و در چند دهه اخیر، این گفتمان با تلاش امام خمینی (ره) در چار چوب هویت دینی تعریف شده است. ایشان در کنار گفتمان ترقی، گفتمان جمهوری اسلامی را طرح کرد و پیوند دین و سیاست را شرط لازم هر نوع توسعه قرار داد.
در سالهای اخیر نیز بحث جنبش نرم افزاری از سوی رهبر معظم انقلاب طرح شد. به نظر ایشان، نقطه اصلی این جنبش، «پژوهش» است، و این پژوهش، به نوآوری و نواندیشی در حوزه و دانشگاه می انجامد.
علم و پژوهش، دستاوردی است برای بشر در هر گوشه از جهان؛ اما هر کشور می تواند آن را طبق نگرش خویش بومی کند. تقلید کورکورانه راه به جایی نمی برد. نوآوری دو مؤلفه جدی دارد: «قدرت علمی» و «جرئت علمی». با این نگرش، می توان تفکر ترجمه ای را به چالش طلبید.
(1) فصلنامه پژوهش و سنجش، سال نهم، شماره 32