مبانی نقد متن حدیث

معرفی پایان نامه

پایان نامه آقای قاسم عباس الکعبی، رساله ای در رشته علوم حدیث و قرآن است که در اردیبهشت ماه سال جاری با نظارت و راهنمایی دکتر ناصر رفیعی و مشاورت آقای محمد کاظم ستایش در مدرسه عالی امام خمینی(ره) دفاع شد.

موضوع این رساله «مبانی نقد متن الحدیث عند الفریقین» است و منظور از مبانی که در این نوشتار آمده است؛ ضوابط شرعی و عقلی است که در نقد و بررسی حدیث به خدمت گرفته شده اند.

هدفی که نویسنده در نوشتار حاضر دنبال می کند؛ ذکر، تنقیح و استخدام مبانی نقد متن احادیثی است که فریقین نسبت به آن اتفاق نظر دارند. در این رساله سعی شده است از ضوابطی مانند قرآن، سنت قطعیه و علم قطعی که فریقین در نقد و بررسی متن از آن استفاده کرده اند؛ بهره گرفته شود.

روند تحقیقی این نوشتار مددگیری از احادیث معتبر و یقینی است و اساساً از احادیثی که با قرآن مخالفت دارند، تا زمانی که به درجه صحت کامل آن یقین حاصل نشده طرد شده اند. و در تمسک به سنت قطعیه که همان مبانی مشترک در نقد متن حدیث است؛ احادیث متواتر و اجماع بین الفریقین کاشف از سنت قطعیه قلمداد شده است. و احادیثی که با علم قطعی (حقایق علم قطعی غیر متغیر) مخالف اند، طرد شده اند.

در این کار علمی توجه به سه نکته ضروری می نماید:

1. اهتمام داشتن به امر تنقیح مبانی و تفکیک روایات از احادیث ضعیف و احادیثی که پاک سازی آن فقط از طریق سند ممکن نیست، بلکه به ابزار دیگری نیاز دارد؛

2. اهتمام داشتن به مباحثی که با مبانی فهم حدیث در ارتباطاند؛

3. بررسی مبانی مختص به بعضی مذاهب از جهت حجیت و اعتبار داشتن آنها.

رساله حاضر که تلاش پسندیده و گسترده ای در علوم قرآن و حدیث است، در دو باب تهیه و تنظیم شده است.

باب اول که جنبه تمهیدی دارد دارای دو فصل است که در فصل اول آن به موضوعات زیر پرداخته شده است :

1. بررسی نقد در لغت و اصطلاح؛

2. بررسی و پرداخت به انواع نقد؛

3. بررسی صحت حدیث از نظر سند و متن؛

4. وابستگی نقد محتوا به علوم حدیث؛

5. راهبرد عالمان و محدثان در نقد حدیث؛

6. اسباب نقد.

در فصل دوم این باب، نقد متن از دیدگاه صحابه و اهل بیت(ع) بررسی شده است.

در باب دوم این نوشتار به بررسی مبانی مشترک در نقد متن حدیث پرداخته شده است که خود دارای شش فصل جداگانه است :

فصل اول بحث از احادیثی است که در عرض قرآن هستند و در آن بحث هایی کلیدی مثل اهمیت قرآن، رتبه سنت و قرآن، وابستگی سنت به قرآن، احادیثی که از دیدگاه شیعه و اهل سنت، در عرض قرآن اند و در کتب اهل سنت آمده است. و بحث تأویل آمده است.

فصل دوم که به بحث هم عرض شدن حدیث با سنت می پردازد؛ در چند مبحث زیر پی گرفته شده است:

1. سنت در لغت

2. معنای سنت از دیدگاه فریقین

3. ادله قاعده

4. حدود و قاعده

5. روایات مخالف با سنت.

فصل سوم، هم عرضی حدیث با رویدادهای تاریخی است که در ابتدا به مفهوم تاریخ و مقام دلیل داشتن تاریخ که اصطلاحاً دلیلیت تاریخ نام دارد، پرداخته شده است، سپس با بحث از تاریخ بین ظن و یقین روایاتی که با تاریخ مخالفت دارند، بررسی شده اند.

فصل چهارم هم عرضی حدیث با عقل است که پس از بازنگری معنای لغوی عقل، قضایا از جهت ادراک عقل بررسی شده، وابستگی عقل با علوم نظریه مورد سنجش قرار گرفته است.

سپس حسن و قبح از دیدگاه عقلا بازکاوی شده و به اسباب تعارض عقل و نقل و در مباحث بعدی دلیل بر قاعده و احادیثی که با این قاعده مخالف اند، پرداخته شده است.

فصل پنجم هم عرضی حدیث با علم قطعی است که به ترتیب مباحث آن به شرح زیر می آید :

1. بررسی علم در لغت و اصطلاح؛

2. تقسیم علوم؛

3. علوم تجربی بین ظن و یقین؛

4. تعارض علم و دین؛

5. جایگاه علم در کتاب و سنت؛

6. استدلال بر قاعده؛

7. روایاتی که با علوم قطعیه مخالف اند.

فصل ششم این رساله، پرداخت به احادیثی است که شباهتی به کلام معصوم ندارند. در این بخش سعی شده است کلام معصوم در بلاغت و فصاحت، در خلق، خوی و سیرت و احادیثی که مخالف فصاحت و بلاغت اند مورد نقد و بررسی قرار گیرند.