اشاره :
در چند دهه ی گذشته، با گسترش نسبی اسلا م در جنوب آفریقا و انسجام مسلمانان در این منطقه، جمعیت ها و سازمان های اسلا می فعالیت خود را درآن منطقه آغاز نمودند. این سازمان ها امکاناتی محدود و متکی به منابع خارجی دارند. کمبود منابع مالی از جمله مشکلا ت اصلی آنها به شمار می رود. رهبران این مؤسسات و کشورهای پشتیبان آنها سعی دارند تا حد امکان، در راستای اهداف و برنامه های تبلیغی خود، به مردم نیازمندکمک نمایند.
دراین نوشتار، ویژگی های مهم و فعالیت های فرهنگی و دینی این مؤسسات، به طور مختصر بیان می شود.
در چند دهه ی اخیر، زیمبابوه و آفریقای جنوبی از نظر اقتصادی و فرهنگی رشد قابل توجهی داشته اند و در آفریقا مؤثر بوده اند. از این رو، حضور فعال مسلمانان در این منطقه می تواند تأثیرات شگرفی را در آفریقا داشته باشد.
در پایان مقاله، فعالیت های کشورهای اسلا می و مسلمانان در نقاط جنوبی آفریقا را یادآوری شده است. این نوشتار، ترجمه ی مقاله ی خارجی بوده است، ولی از منابع دیگر نیز در آن استفاده شده که در پایان مقاله، به آنها اشاره شده است.
فعالیت های مسلمانان در زیمبابوه
مؤسسات دینی سعی دارند اعتقادات، فرهنگ، آداب، رسوم و هویت های دینی خود را حفظ نمایند. در این راستا، مسلمانان زیمبابوه از اواخر دهه ی چهل، فعالیت های فرهنگی و دینی خود را شروع کردند.(١)
محور فعالیت آنان در زیمبابوه، آموزش تعلیمات دینی به مسلمانان ، به ویژه جوانان، در مساجد و مدارس بود. این مؤسسات فرهنگی - اسلا می به رهبری و کمک علما، تجار و جوانان مسلمان، فعالیت خود را ادامه دادند.
در شهرهای بزرگ زیمبابوه، مسجد جامعی برای برگزاری نماز ایجاد شده است. علوم قرآنی، احکام، احادیث و اعتقادات اسلا می در این مساجد تدریس می شود.
افزون بر این مساجد، بیش از چهل مسجد در شهرهای کوچک و روستاها وجود دارد که توسط مسلمانان برای اجتماعات دینی و اقامه ی نماز ساخته شده است.
اولین مسجدی که در زیمبابوه بنا شد، مسجد «هراره» است که تاریخ بنای آن به سال ١٣٠٦ ش بر می گردد. این مسجد هر روز پذیرای هزاران نمازگزار است.
بنای مسجد «ریجیویو»(Ridgiview)، که گنجایش دو هزار نمازگزار را دارد، در سال ١٣٦١ش به اتمام رسید و به معهد فرهنگی - اسلا می اضافه شد تا برای آموزش دینی کودکان و نوجوانان مسلمان مورد استفاده قرار گیرد.
بزرگ ترین شهرهای زیمبابوه که مساجد بزرگ در آن وجود دارد عبارت اند از: «گوراکوکو»، «مگونیگور موتار»، «کادوم» و «بولا وایو»
مدارسی که در کنار این مساجد ساخته شده است، توسط عالمان و استادان مسلمان هندی و پاکستانی، که برای تبلیغ به زیمبابوه آمده اند، اداره می شود. شمار اندکی از آفریقایی ها نیز متولی و رییس هیأت امنای مساجد هستند. مساجد کوچکی که توسط مالزیای ها ساخته شده ، توسط خودشان اداره می شود.
در مساجدی که توسط هندی ها و پاکستانی ها اداره می شود، بیش تر استادان و علما از هند و پاکستان برای تدریس علوم اسلا می به زیمبابوه دعوت می شوند. این مسأله برای فعالیت آنها اهمیت و موضوعیت دارد و نسبت به آن تأکید دارند. مشکل اساسی ای پیش روی این مساجد این است بازده پایین علما و استادان مدعو می باشد. دلیل این امر به قرار زیر است:
١. شناخت کافی و جامعی از مردم و فرهنگ منطقه ی جنوب آفریقا، به ویژه زیمبابوه و مسلمانان آفریقایی، ندارند؛
٢. ازعلوم جدید و آکادمیک و مسایل اجتماعی منطقه آگاهی ندارند؛
٣. فرهنگ شبه قاره ی هند با فرهنگ پیچیده زیمبابوه بسیار تفاوت دارد.
هزینه ی مساجد و مدارس از طریق کمک های مسلمانان، به ویژه بزرگان آسیایی، تأمین می شود.
مؤسسات اسلا می زیمبابوه
١. مجلس علمای اسلا می
تعدادی از مسلمانان و جمعیت های اسلا می مؤسسات اسلا می زیمبابوه را اداره می کنند. تقریباً در تمام شهرهای زیمبابوه جماعت اسلا می وجود دارند.
تمام جمعیت های اسلا می ارتباط نزدیکی با هم دارند و زیر نظر مجلس علمای زیمبابوه هستند.(٢)
عملکرد و نقش مجس علما همانند «شورای مفتی» در سایر کشورهای اسلا می است. این مجلس در سال ١٣٥٤ش با ٢٥ نفر عضو از ائمه ی جمعه و جماعات تأسیس شد، ولی تعداد اعضای آن اکنون به هشتاد نفر رسیده است. بیش تر اعضای آن اهل مالزی هستند. در سال های اخیر، تعدادی از علمای بومی آفریقایی نیز در آن عضویت پیدا کرده اند. هدف اصلی از تأسیس این مجلس، توسعه و تقویت تعالیم دینی و تبلیغات اسلا می در زیمبابوه است.
٢. مرکز تبلیغات اسلا می
مرکز تبلیغی اسلامی زیمبابوه(mission zimbabwe islamic) در پایتخت قرار دارد و نقش بسیار مؤثر و مهمی در پاسداری از اعتقادات اسلا می و هویت دینی و فرهنگی مسلمانان ایفا می کند.
٣. سازمان جوانان مسلمان
سازمان جوانان مسلمان نقش مهمی را در رشد و توسعه ی فعالیت های اسلا می جوانان برعهده دارد.
فعالیت های این سازمان عبارت است از: امر به معروف و نهی از منکر، تربیت جوانان، حفظ شعایر دینی و تقویت و حفظ هویت اسلا می.
شادابی و پرتحرک بودن کنفرانس اسلا می جوانان آفریقای جنوبی، که در شهر دوربان برگزار شد، سبب رشد و شکوفایی فعالیت های مذهبی جوانان مسلمان زیمبابوه گشت.
زمانی موقعیت مؤسسات اسلا می در آفریقا می تواند رشد وتوسعه پیدا کند که بتوان این موقعیت را برای تقویت و گسترش، توسط دولت های جنوب آفریقا زمینه سازی کرد، زیرا فعالیت های تبلیغی بدون محدودیت صورت می پذیرد. در این راستا از آن جا که تأثیرگذاری فرهنگ جنوب آفریقا به دیگر نقاط قاره ی آفریقا کاملا ً مشهود می باشد، می تواند نتایج مهمی را داشته باشد.
نخستین سازمان اسلا می جوانان زیمبابوه در سال١٣٢٤ش پس از حرکت محمدعلی جناح در پاکستان شکل گرفت. این سازمان پس از جدایی پاکستان از هند نتوانست ادامه ی حیات بدهد.
اولین سازمان جامع جوانان در شهر «کوکو» در سال ١٣٣٢ش براساس الگوی سازمان انجمن جوانان مسلمان پیشتاز (The prohressive muslim young leahue Que Que)تأسیس شد. به تدریج، به تبعیت از آن، سازمان هایی بلا وایو(Bugawyou) سالیسباری(Salisbary) ، ایجاد شد.
هدف این بود که تمام جنبش های مسلمان جوان زیمبابوه زیر پوشش قرار گیرد و توسعه یابد. از این رو، اولین کنفرانس در سال ١٩٥٩م در شهر کوکو با حضور پنجاه نفر برگزار شد.
مهم ترین مصوبه ی این کنفرانس، ایجاد سازمان جامع جوانان بود. این سازمان با آغاز به کار مجلس اسلا می رودزیای جنوبی، اولین دستور کاری آن تهیه ی وسایل و امکانات برای تقویت، تشویق و پشتیبانی از مبانی دینی اخلا قی، اردن(١٣٤١ش)، (قدس ١٣٤٢ش) و مکه ی مکرمه(١٣٤٤ش) همت گماشت.
اعضای اصلی مجلس اسلامی و دیگر سازمان ها (از جمله سازمان های محلی جوانان) را آسیایی های مهاجر زیمبابوه تشکیل می دهند. آنان در تقویت، نفوذ و رشد جنبش اسلا می در زیمبابوه توفیقاتی قابل توجه داشته اند.
فعالیت های اسلا می در زیمبابوه در سی سال اخیر رشد چشم گیری داشته و توانسته است جایگاه خود را تقویت کند. این وضعیت در ضمن فعالیت مسلمانان در اثبات هویت خودشان از طریق مؤسسات دینی و موقعیت های اجتماعی و همچنین فعالیت های اقتصادی در کشورهای صنعتی، که کسب کرده اند، آشکارتر می شود. همکاری مسلمانان در مبارزه ی مردم و دولت علیه رژیم نژادپرستی و... توانست موقعیت مسلمانان را در زیمبابوه بهبود بخشد.
سازمان های اسلا می علا وه بر فعالیت های تبلیغی، در اکثر مناطق مختلف زیمبابوه به خدمات رفاهی(مانند آب رسانی)، خدمات درمانی و اطعام افراد بی بضاعت غیرمسلمان پرداختند.
آنها در حل مشکلا ت مقطعی مانند خشک سالی، به طور جدی با دولت و مردم همکاری کردند.
در سال های خشک سالی، هیأت اسلا می زیمبابوه ای در شهر هراره تشکیل شد تا بتواند به صورت مطلوب به آسیب دیدگان از خشک سالی کمک مادی و غذایی نمایند.
این فعالیت ها باعث شد تا مسلمانان ازجایگاه خاصی در زیمبابوه برخوردار شوند. پیروزی سیاه پوستان بر سفیدپوستان نژادپرست و استقلا ل این کشور، دو پیامد مهم برای مسلمانان داشت:
1.رشد جنبش اسلا می و گسترش آن در مناطق مختلف؛
٢. از بین رفتن موانع فیزیکی و فرهنگی تبلیغات اسلا می.
چالش های روبه روی مؤسسات اسلا می زیمبابوه عبارت اند از:
1.جامعه ی بومی و فرهنگ قبیله ای ریشه دار؛
٢. نفوذ مسیحیت در سطح بسیار گسترده؛
٣. بی سوادی مسلمانان و عدم آگاهی آنان از تعالیم اسلا می؛
٤. برخوردار نبودن جوانان مسلمان از تحصیلا ت دانشگاهی که ناشی از فقر مالی است؛
٥. کمبود علمای اسلا می؛
٦. بیش تر مبلغان مذهبی مسلمان در زیمبابوه اهل هند و پاکستان هستند و با زبان انگلیسی و زیمبابوه ای بیگانه هستند. از این رو، آنان کارآمدی لا زم را ندارند.
مشکلا ت و سختی های فراوانی فراروی فعالیت های اسلا می وجود دارد که امکان بیان آنها در این مقاله نیست.
ملا حظات
در این مقاله نام سازمان های اسلا می زیمبابوه و بسیاری از فعالیت های آنها در این کشور بیان شده است، ولی منابع و وابستگی آنها مورد توجه قرار نگرفته است. بنابراین، لا زم است برای اطلا ع بیش تر خوانندگان از وضعیت مهمانان زیمبابوه، به طور اجمال ، به ویژگی ها و حیطه ی فعالیت ها و وابستگی این سازمان ها به دیگر کشورها و سازمان ها اشاره نماییم. قبل از آن وضعیت شیعیان را دراین کشور بررسی می کنیم.
شیعیان چند خانواده ی هندی (خوجه ی اثنی عشری)، ایرانی، پاکستانی، لبنانی و بومی ، جمعیت شیعیان این کشور را تشکیل می دهند.
تعدادی از بومیان اهل سنت در سال های اخیر به تشیع روی آورده اند. گرایش چند تن از شیوخ صاحب نام به تشیع، در گسترش مذهب اهل بیت(ع) در زیمبابوه نقش مهمی ایفا نمود. تعداد شیعیان زیمبابوه حدود ١٥٠ نفر است. جمعیت شیعیان در سال های اخیر با برگزاری کلا س های اصول عقاید، برنامه های مذهبی و ... در مساجد، رو به افزایش است.
برخی از جوانان از طریق سازمان های شیعی تانزانیا، سعی کردند نسبت به مذهب شیعه اطلا عات بیش تری کسب نمایند. زنان نیز در این زمینه فعالیت خوبی دارند. مجتمع اسلا می بزرگی در شهر کادوما در حال احداث است که فعالیت آن در راستای نشر و توسعه افکار مکتب تشیع خواهد بود.
مؤسسات مذهبی مسلمانان زیمبابوه، که برخی از آنها در این مقاله معرفی شدند، کشورهای عربی و عمدتاً کشورهایی با گرایش های تبلیغی رادیکال مذهبی و فرقه ای (از جمله عربستان، کویت، لیبی و مصر)وابسته اند.
منابع:
1. الا سلا م فی افریقیه، عبدالرحیم الطیب مدثر و عبدالقادر التیجانی، دارالفکر المعاصر، بیروت، ودارالفکر، دمشق، ٢٠٠١م.
٢. اطلس روابط بین الملل، آندره بوی، ترجمه ی حسین حمیدی نیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، چاپ اول، ١٣٨٠.
٣. نشریه ی مطالعات آفریقا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، سال هفتم، شماره ششم، ١٣٨١.
٤. زیمبابوه، امیر بهرام عرب احمدی، مؤسسه ی توسعه دانش و پژوهش ایران، ١٣٨١.
٥. شیعیان تانزانیا، مرکز مطالعات فرهنگی - بین المللی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلا می، ١٣٧٨.
٦. جهان مذهبی، ریچارد بوش - رابرت ویر و دیگران، ترجمه ی عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلا می، ١٣٧٨
٧. سرزمین اسلا م، غلا مرضا گلی زواره، دفتر تبلیغات اسلا می حوزه ی علمیه ی قم، ١٣٧٢.
٨. کلیات قاره ها، رحیم مشیری، نشر قومس، چاپ چهارم، ١٣٨١.
٩. دایره المعارف شهرهای جهان، ترجمه و تألیف عبدالحسین سعیدیان، نشر علم و زندگی، ١٣٨٣.
١٠.کشورهای خارجی، همپشایر دیوید، ترجمه ی ساناز گرجی زاده و دیگران، نشر اشتیاق، چاپ اول، ١٣٨١.
١١. کتاب سبز، وزارت امور خارجه، زیمبابوه، بی تا. ١٢. کتاب سبز، وزارت امور خارجه، آفریقای جنوبی، بی تا
پی نوشت ها:
1.وضعیت فرهنگی اجتماعی مسلمانان ، علی محمدطالبی بیدهندی.
٢. این سازمان دارای ارتباط نزدیکی با العالم الاسلا میه عربستان است و بخش قابل توجهی از بودجه ی آن از طریق این مرکز و بازرگانان عرب تأمین می شود. به عنوان مثال، مسجد ریجیویو، که از بزرگ ترین و مجلل ترین مساجد مالزی محسوب می شود، توسط مجلس العلمااداره می گردد. آنان همچنین مدرسه ای به نام «اقراء» در حومه ی هراره دارند. این مرکز هرچند ماه ، نشریه ای دینی با نام «رساله ی الا من» منتشر می کند.
