نگاهی به زندگی بانوی مجتهده امین

«من عمل صالحا من ذکر او انثی و هومؤمن فلنحیینه حیاة طیبة و لنجزینهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون.» (۱)

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

«من عمل صالحا من ذکر او انثی و هومؤمن فلنحیینه حیاة طیبة و لنجزینهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون.»⁽¹⁾

«... زن نقش بزرگی در اجتماع دارد. زن مظهر تحقق آمال بشر است. زن پرورش دهنده زنان و مردان ارجمند است. از دامن زن، مرد به معراج می رود. دامن زن، محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است...»⁽²⁾

حاجیه نصرت خانم در سال 1267.ش.برابر با 1308.ق. در اصفهان چشم به جهان گشود. پدرش حاج سید محمد علی بن حسن حسینی مشهور به امین التجاراصفهانی و مادرش دختر حاج سید مهدی جناب بود. از چهار سالگی به فراگیری قرآن و تحصیل علوم دینی پرداخت. آموزش مقدمات را در محضر حاج شیخ ابوالقاسم زفره ای گذراند و سالیانی دراز در فقه واصول «فرائد، فصول و کفایه » و در کلام، دوجلد «شوارق » و فلسفه را از ابتدا تا «الهیات اسفار» در خدمت مرحوم آیت الله حاج میرسید علی نجف آبادی - از بزرگان و مجتهدان حوزه علمیه اصفهان - آموخت و از محضرشماری از اساتید بنام⁽³⁾بهره جست. پس ازسالها تحصیل و پشتکار مداوم، در چهل سالگی مورد آزمون آیات عظام، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی - مؤسس حوزه علمیه قم - و حاج شیخ محمد کاظم شیرازی قرار گرفت و به دریافت اجازه اجتهاد نایل آمد. همچنین از آیت الله میرزا آقااصطهباناتی و آیت الله شیخ محمد رضانجفی اصفهانی اجازه اجتهاد و روایت دریافت کرد.

در گزیده ای از اجازه آیت الله شیخ محمد کاظم شیرازی چنین آمده است:

«بسم الله الرحمن الرحیم; دخترمرحوم حاج سید محمد علی امین التجار اصفهانی - طاب ثراه - که بانویی بزرگوار، شریف، اصیل، عالم وفرزانه، برگزیده زنان زمان و مایه شگفتی دورانش می باشد، از کسانی است که مدت مدیدی از عمرش وزمان درازی از زندگی اش را، صرف تحصیل علم نموده است...[به گونه ای که] مراتب فضل و طول یدوی درعلوم معقول و منقول و نیز دستیابی ایشان به مرتبه ای از مراتب اجتهاد رادریافتم...»

آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری نیز در حاشیه این اجازه می نگارند: «آنچه را آقای محمد کاظم شیرازی نوشته اند، صحیح است.امیدوارم آن بانو مرا از دعای خیر، درجاهایی که گمان اجابت می رود،فراموش نکند; همانطور که بنده ایشان را از دعای خیر فراموش نمی کنم.»

آیت الله میرزا آقا اصطهباناتی نیز در اجازه خویش چنین می نویسند: «... بانوی گرامی، شریف اصیل، عالم عامل، جامع علوم عقلی ونقلی، گوهر روزگار و حجت زنان زمان،... از کسانی است که مدت مدیدی از عمر عزیز و زمان درازی اززندگی گرانقدرش را، در تحصیل علوم شرعی و معارف دینی و تکمیل مکارم اخلاق حسنه و تحقیق و تنقیح قواعدفقه و اصول گذرانده است تا جایی که به مراتب عالی علم و دانش نایل آمد. ...

فلو کن النساء کمثل هذه لفضلت النساء علی الرجال⁽⁴⁾فلا التانیث لاسم الشمس عار و لا التذکیر فخر للهلال⁽⁵⁾»

برخی از تالیفات ایشان

این عالمه فاضله فقیهه در طول عمر پر بار خود آثار علمی مختلف ومتنوعی از خود به جا گذاشت که هریک مبین ذوق عرفانی و ارادت روحانی او است. اهم این آثار عبارتنداز:

1- الاربعین الهاشمیة (1356.ق)،اولین کتاب ایشان به زبان عربی ومشتمل بر چهل حدیث در توحید وصفات حق تعالی و اخلاق و احکام شرع و در برگیرنده بیانات فلسفی،عرفانی، اصولی و فقهی است. این کتاب به فارسی نیز برگردانیده شده است.

2- تفسیر مخزن العرفان، در پانزده مجلد به زبان فارسی و به شیوه کلامی و استدلالی و روایی شامل تفسیر قرآن کریم است. مؤلف در این اثر پس ازذکر یک یا چند آیه از قرآن کریم نخست آن را به فارسی روان ترجمه نموده سپس به تفسیر و تاویل و شرح مبسوط آیه می پردازد و معانی عرفانی و جنبه های ادبی و سایر موارد آن رابیان می کند. مفسر در این تفسیرهمواره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت «علیه السلام » و همچنین اقوال مفسران متقدم شیعه استفاده می کند. این تفسیر در حیات مؤلف درپانزده مجلد بین سالهای 1336 تا1354.ش در اصفهان منتشر گردیده است.

3- اخلاق و راه سعادت بشر(1328.ش) که ترجمه و اقتباسی از«تهذیب الاخلاق » ابن مسکویه ومشتمل بر نکات و دقایق و لطایف فلسفی است.

4- مخزن اللئالی فی فضائل مولی الموالی حضرت علی «علیه السلام » که پس اززیارت مرقد مطهر حضرت امیرالمؤمنین توسط ایشان به رشته تحریر در آمده و مطالب آن ساده ومختصر است.

5- النفحات الرحمانیة فی الواردات القلبیة (1369.ق) در برگیرنده کشفیات و مشاهدات ایشان وفیوضات سبحانی وارده بر قلب این عالمه ربانی است.

6- روش خوشبختی و توصیه به خواهران (1371.ق)

7- معاد یا آخرین سیر بشر(1326.ش) در برگیرنده نه مقاله باعناوینی چون سیر بشر از عالم علوی به سفلی و از سفلی به علوی، انسان در عالم برزخ، صراط، میزان و بهشت و جهنم است.

8- سیر و سلوک در روش اولیاء(1323.ش); محتوای این کتاب،کشف و شهود و سیر الی الله است وتداعیگر بخش مناجاتهای خواجه عبدالله انصاری است. ایشان علاوه برتالیف کتابهای مختلف، به تدریس وپاسخگویی به پرسشهای دینی مردم وارشاد زنان نیز می پرداخت. از این رو به عنوان یک آموزگار متعهد باشناخت ارزش علم در اجتماع بویژه طبقه زنان، احساس مسؤولیت کرد ودر سال 1344.ق به تاسیس حوزه «مکتب فاطمه «علیها السلام »» اقدام کرد وعلاوه بر تعلیم و تدریس علوم اسلامی در رشته های فقه، اصول، حکمت،عرفان و فلسفه در آن حوزه به پایه گذاری یک حرکت و نهضت علمی وفرهنگی در میان زنان پرداخت.

خصوصیات اخلاقی

1- خودسازی و تهذیب نفس:

در روایتی از امام صادق «علیه السلام »آمده است: «لیس العلم بکثرة التعلم انما هو نور یقع فی قلب من یرید الله ان یهدیه...»

کسی که در جهت خودسازی وتهذیب روح عمل کند، زمینه اشراقات و امدادهای الهی و افاضات غیبی را درخود پدید می آورد; این بانوی خودساخته و پرهیزکار نیز طی مصاحبه ای،در خصوص علم آموزی و کسب کمالات معنوی اینگونه اظهارداشته اند: «غیر از بحث الفاظ بیشترهمین راهها بوده و در نوشته هایم کمتراز امور خارجی کمک گرفته ام ونمی گویم از غیب خبر دارم اما اغلب معنویات و معارف را از استادان فرانگرفته ام و غالب نوشته هایم با ارشادخدا و کمک او بوده است.»

2- اشتیاق به تحصیل

او چون علاقه وافری به تحصیل علوم دینی در خود می دید، با عزمی استوار و اراده ای پولادین و با توکل به خداوند بزرگ - با اینکه بانویی خانه دارو همسری فداکار و مادری رئوف بوددر این راه گام نهاد و با همه موانع موجود مبارزه کرد. استاد بزرگوارش آیت الله حاج میر سید علی نجف آبادی نقل کرده است: «روزی شنیدم فرزند ایشان فوت کرده است. فکرکردم خانم دیگر درس را تعطیل خواهد کرد ولی بر عکس دو روز بعددیدم خدمتکار ایشان به سراغ من آمدو از من خواست برای تدریس به منزل ایشان بروم و من از این علاقه او به تحصیل سخت حیرت کردم و وقتی رفتم با کمال تعجب او را آماده تر ازهمیشه دیدم.»⁽⁶⁾

3- استفاده از وقت و مطالعه مداوم

خود ایشان در کتاب پر ارج «النفحات الرحمانیة » می نویسد: «من در زمان کودکی و اوایل جوانی بسیارمایل و حریص به مطالعه کتابهای علمی و گوش دادن به مواعظ دینی بودم و هرگاه نزدیکان من مشغول تفریح می شدند، من به مطالعه مشغول می شدم. آنها مرا طعنه می زدند و به من اعتراض می کردند و من به جهت اشتیاق شدیدی که به مطالعه داشتم،سخنان ناروا و استهزاهای آنان راتحمل می کردم... و پیوسته این چنین بودم تا اینکه به تحصیل علوم عربی راغب شدم و به تحصیل مقدمات ازصرف و نحو و غیر آن از مقدمات فقه،منطق و حکمت مشغول شدم و خدامی داند که این راه را با چه سختی واضطراری گذراندم و چگونه مشقتهایی را تحمل می کردم.»

4- دوری از خودنمایی

یکی از شاگردان ایشان نوشته اند:«سبب پیشرفت بانوی ایرانی، سیاست پنهانی و گمنامی ایشان بود که کسی نمی دانست ایشان چه می کنند وهدفشان چیست حتی از خود ایشان شنیدم که فرمودند: تا زمانی که الاربعین الهاشمیة منتشر نشده بود،کسی مرا نمی شناخت و برایم بهتربود. حتی آقا [همسرشان] هم نمی دانست و از توفیقات ایشان آگاهی نداشت. البته نخواسته بودند عمدا این موضوع را پنهان کنند;، بلکه اولا" اهل خودنمایی نبودند، ثانیا چون کسی رااهل نمی دیدند به حال خود در کنجی فعالیت داشتند و از قناعت و بی نیازی خویش بهره می جستند و دیگران ازحال و هدف ایشان کمتر مطلع می شدند.» سپس می گوید: «آری آن بزرگوار چون به مقام انس با خدادست یافته بود، دوستی خلوت وعزلت و دوری از مردم در دوران جوانی بر دل پاکش غالب شده بود وتوجه تام به خدا داشت و محبوب نزدخدا بود زیرا رسول خدا«صلی الله علیه وآله »فرمود: " ان الله یحب التقی الخفی.⁽⁷⁾"

از دیگر موارد این خصوصیات عالیه اخلاقی می توان به محاسبه نفس، تفکر، تعقل و توجه اشاره کرد.وصیتنامه این بانوی شریف نیز که سراسر حدیث نبوی و دعوت به صراط مستقیم حق و پرهیزکاری است، بخوبی نشانگر روحیات عرفانی و مقامات معنوی این بانوی بزرگوار است; بانویی که در زهد وتقوا، عفت و پاکدامنی، استعداد وپشتکار، رسیدگی به وضع اخلاقی وتحصیلی شاگردان و آشنا ساختن دانش آموزان با مسائل مذهبی، یگانه زمان بود.

سرانجام شمع تابناک وجود فخرزنان جهان، حاجیه خانم امین در شب دوشنبه اول رمضان المبارک سال 1403.ق، برابر با 23 خرداد1362.ش، خاموش گشت; بانویی که همچون شمعی سوخت تا روشنگر راه انسانها باشد.

فرازهایی از وصیت نامه بانو امین (طاب ثراها)

... همه فرشتگان و ساکنان آسمانها، حاملان عرش، پیامبران وفرستادگان الهی را شاهد می گیرم براین که اقرار می کنم و با قلب، زبان وتمام وجودم گواهی می دهم:

معبودی جز خدا نیست. اویکتاست. نه او را رفیقی است و نه فرزندی.

گواهی می دهم: خدای تعالی، دانا،توانا، زنده، اراده کننده، درک کننده،ازلی، ابدی، سرمدی، شنوا، بینا،مهربان، بخشایشگر و پاک از همه نقصانهاست. شهادت می دهم که جمیع فرشتگان، پیامبران و کتابهای آسمانی راست و بحق اند.

... شهادت می دهم : مرگ حق است و معاد، صراط و میزان و سنجش اعمال وجود دارد. بهشت و آتش حق است. قرآن و همه کتابهای آسمانی برحق اند. همه اینها را از روی یقین و براساس بصیرت و آگاهی دینی ام گواهی می دهم.

سفارش می کنم ترا به پروای خدا،پروایی سزاوار خداوندی اش. با تمام وجود، روی به سوی او دار و تمام همت خود را وقف ساحت قدسش نما! در هیچ حالی از حالات، به گاه آسانی و سختی، تندرستی و بیماری،خوشی و ناخوشی، سازگاری وناسازگاری، نیاز و بی نیازی، به مقداریک پلک به هم زدن، از خدای سبحان غافل مشو! دائم با زبان و دل به یاد اوباش; بویژه به هنگام انجام فرمانها وترک نهی های او - جل شانه.

تو را به فراگیری معرفت خدای عز و جل و کسب محبت او و اشتیاق به دیدارش توصیه می کنم. چرا که کسی جز این راه، به کامیابی و سعادت نرسد. آن را که معرفت نیست اگراعمال جن و انس را داشته باشد،کارهایی بی محتوا و بی بهاست،همانطور که روایات بسیاری گویای آن است.

در تحصیل معرفت الهی، کسب تقوا و خشنودی او تلاش کن و در این مهم، نستوه باش! بدان! اهل تقوا رامکانتی مطمئن در مجلسی پسندیده،نزد خدای تواناست.

پیوند قلبی و ایمان خود را به خدا،پیامبران و جانشینان او استوار ساز;زیرا هر که به خدا پیوندد، به دستگیره محکم و ناگسستنی دست یافته است.

عمل صالح و شایسته انجام بده!بدان! خدای عز و جل کار هیچ مرد وزنی را ضایع نمی کند. اعمال و رفتارت را برای خدا خالص کن و در قبال آن کارها، مزدی مطلب; بلکه کارهای خالصت را نردبان لقا و دیدار خدای تعالی کن! همانطور که گوینده والا مقام فرمود:

«فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا" صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احدا.»⁽⁸⁾هر کس لقای حق را می جوید بایدعمل صالح و شایسته انجام دهد و درعبودیت پروردگار، هیچ کس و هیچ چیز را شریک قرار ندهد.

در همه کارهایت به خدا توکل کن;زیرا، هر کس امورش را به خدابسپارد، خداوند، او را بس است. به آنچه از جانب او رسد خشنود باش وبه فرمانهای او سر سپار!

گرد محرمات و مکروهات مروبلکه میل چیزهای شبهه دار مکن;زیرا آلوده شدن به کارهای حرام راه خدا را بر رویت ببندد و حجاب بین توو پروردگارت گردد. بی شک، انجام مکروهات و ارتکاب چیزهای شبهه دار، پرتگاه افتادن در حرام الهی و مایه هلاکت ناگهانی است. و ترک کارهای شبهه دار عامل نجات ازحرامهاست. فرایض را نیکو به پای دارو نفس خود را بر انجام مستحبات دینی و نوامیس الهی و کارهای شایسته وادار کن!

در صحت کارها و وظایف دینی ات بکوش و آنها را تا درجه پذیرش دردرگاه حق، بالا ببر; آنسان که شایستگی عرضه به ساحت قدس اورا بیابد و مورد لطف و عنایت او قراربگیرد. با خواسته های نفسانی ات مبارزه کن! آن را از اخلاق ناپسند پاک کن و به صفات خوب و پسندیده بیارای! نفس خود را با سرکوبی خواسته هایش به رنج افکن! با لذتها وهوسهایش برخورد کن تا از بردگی نفس اماره آزاد گردی و از دامهای شیطان مکار در امان بمانی.

عمری را که تنها سرمایه توست غنیمت دان و در تجارتی سودمند او رابه کارگیر تا گرفتار خسران و زیان نگردی.

آگاه باش! هیچ کس بدون ریاضتهای توان فرسا و جهادی دشوار، چون تهذیب اخلاق، پیراستن جان از پستیها و آراستن آن به صفات والا و ترک رسمها و عادتها و فارغ ساختن قلب از غیر حق و مداومت بریاد خدای واحد قهار و مراقبت هوشیارانه بر این مهم، به مقام موحدان، متوکلان، صالحان و متقین دست نیابد... .

پی نوشتها:

81) سوره نحل، آیه 97

82) فرازهایی از پیام امام خمینی(ره) به مناسبت روززن، 27/2/8

83) حجة الاسلام حاج آقا حسین نظام الدین کچویی،حجة الاسلام آقا میرزا علی اصغر شریف، آیت الله آقاسید ابوالقاسم دهکردی و حضرت آیت الله میرزا علی آقا شیرازی

84) اگر بانوان همچون این زن بودند، هر آینه زنان بر مردان برتری داشتند.

85) پس خورشید را ننگی از مؤنث بودن نامش وهلال را فخری بر مذکر بودن اسمش نیست.

86) یادنامه عالمه مجتهده حاجیه خانم امین،ص 13،32

87) جامع السعادة، ج 3، ص 195

88) سوره کهف، آیه 109

منابع :

1. بانوی مجتهد ایرانی، باقری بید هندی - ناصر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1371

2. امین، دائرة المعارف تشیع ، ج 2

3. تفسیر و تفاسیر شیعه، شهیدی صالحی - عبدالحسین، دایرة المعارف تشیع، ج 4

4. نگاهی به زندگی و آثار مرحوم بانو امین، داودی فرد - پروین، پیام زن، ش. 63

5. تاریخ علمای معاصرین، خیابانی تبریزی - علی

6. گنجینه دانشمندان، شریف رازی - محمد، ج 3