کمرویی و راههای رفع آن

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

یکی از مسائلی که در دفترهای مشاوره وراهنمایی مطرح می شود، مشکل کمرویی دربرقراری ارتباطات اجتماعی است. با توجه به گسترده بودن ابعاد این موضوع در مقاله حاضر به مساله کمرویی و روش های مقابله با آن می پردازیم.

کمرویی، از صفات پایدار شخصیت نیست و به صورت ژنتیک و ارثی به فردمنتقل نمی شود، بلکه مجموعه ای ازرفتارهای آموخته شده و اکتسابی است.اصولا" در حالات مشترک یک فرد خجالتی می بینیم که کمرویی حالتی عاطفی و هیجانی است که از نظر کیفی مربوط به رفتار یابرخورد متقابل با دیگران است و ممکن است تنها در برخورد با اشخاص یاموقعیتهای خاص بروز کند. فرد کمرو به سبب رنج ناشی از احساس ناامنی وبی کفایتی می تواند غمگین ترین افراد باشدکه پیوسته به دنیای درون خویش پناه می برد.برای عده ای، کمرویی تنها باعث کاهش رفتارهای اجتماعی می شود; اما برای بعضی پیامدهای جدی تری دارد. مثلا" قطع ارتباط گرم و صمیمانه با دیگران،اضطراب شدید در حضور دیگران،ناکامی و افسردگی به خاطر از دست دادن فرصتها، احساس حقارت، خود کم بینی و یاملامت خود.

نشانه های کمرویی

الف - در کمرویی های ناشی از ضعف اراده، شخص دچار بی حوصلگی می شود.میلی به شرکت در بحثهایی که حتی به خودوی مربوط می شود، ندارد. گاهی حتی به انجام دادن کارهای روز مره نیز تمایل ندارد.مسائل و مشکلات خود را با فرار از موقعیت و یا با پرخاشگری حل می کند. چنین افرادی در ازدواج با مشکل روبرو می شوند; چون به علت ضعف در تصمیم گیری، عملا" همه کارها را به دیگران محول می کنند و اجازه دخالت در امور خصوصی خود را به دیگران می دهند.

ب) معمولا" افراد کمرو از حرف زدن درجمع وحشت دارند. از شوخی کردن بادیگران پرهیز می کنند و دوری و گوشه گیری از مردم را ترجیح می دهند. فرد کمرواگر شاهد مشاجره و داد و فریاد دو نفرباشند - حتی اگر موضوع به او ربطی نداشته باشد - مضطرب می شود و یاممکن است به واسطه ترس و هیجان زیاد، حق را به فرد قوی تر بدهد. چنین اشخاصی معمولا" جرات شرکت درامتحانات شفاهی، سمینارها وکنفرانس ها و بحث های کلاسی راندارند.

ج) گاهی فرد برای پنهان کردن ضعف های شخصیتی و ناتوانی های خود در روابط اجتماعی، دست به یک رشته فعالیت هایی برای اثبات وجودخویشتن می زند. مثلا" فردی که هنگام سخن گفتن، به شیوه ای اغراق آمیز ازقدرت بیان و نفوذ کلام استفاده می کند، می خواهد خود را مهم و برتراز دیگران نشان دهد. حتی مواقعی نیزکه فرد به شیوه ای غیر قابل انتظار ازطریق دست انداختن دیگران و یامسخره کردن، سعی دارد خود را به شکلی تصنعی مطرح کند، احتمال زیادی وجود دارد که برای جبران عدم اعتماد به نفس و احساس کمرویی در خود دست به این اعمال می زند.

د) معمولا" در افراد کمرو،هوشیاری و دقت و توجه به حداقل می رسد. ترس و وحشت فوق العاده وفشار درونی، عقل و هوش فرد را درهاله ای از ابهام فرو می برد.

ه) این افراد در ابراز عقاید، علایق و احساسات خود دچار مشکلند و دربسیاری از مواقع درخواستها ومخالفتهای خود را بیان نمی کنند که طبیعتا این امر هم فشار درونی را برای آنها به دنبال دارد.

و) نشانه و جلوه های فیزیولوژیک مانند عرق کردن، خشک شدن بزاق دهان و فرو بردن مکرر آب دهان،انقباض عروق - که پریدگی رنگ صورت را به وجود می آورند -ناراحتی های مهم تکلم و تنفسی ،گرفتگی گلو و ارتعاش انگشتان و ....

علل کمرویی

روان شناسان برای کمرویی علل مختلفی را بر می شمرند که از میان آنهاسه عامل اهمیت بیشتری دارند:

1) ضعف مهارتهای اجتماعی: این افراد از دوران کودکی بر خورد وارتباط صحیح با دیگران و مهارتهای اجتماعی را نیاموخته اند و یا در این موارد یاد گیری ناقصی دارند. به همین ترتیب در طی دوران رشد و بزرگسالی هم در برقراری ارتباط های سالم وسازنده ناتوانند و یا احساس ضعف می کنند. اما علاوه بر این نوجوانان وجوانان معمولا" زندانی افکار غیرمنطقی خود هستند که ضعف برخوردهای اجتماعی همراه بااندیشه های نادرست در آنها تولیداضطراب می کند.

2) افکار غیر منطقی: مامی اندیشیم، احساس می کنیم و سپس عمل می کنیم. این فرآیندهای سه گانه هر لحظه بر هم اثر می گذراند و رفتارما را شکل می دهند. اندیشه یا تفکر،اغلب یک گفتگوی درونی است که درآن، خود، دیگران و موقعیتها را از نظرمی گذرانیم. اما احساس به حالتی مانند خشم و ترس یا غمگینی و ...اطلاق می شود.

آلبرت آلیس - روان شناس معاصر -عقاید و باورهای انسان را سازنده احساسات و خصوصیات شخصیتی اومی داند و به همین دلیل دیدگاه او درروان شناسی به نظریه عقلانی -عاطفی معروف است. آلیس معتقداست که افکار غیر منطقی باعث پاسخهای هیجانی شدید و رفتارهای نامطلوب می شود. در واقع او معتقداست که انسان پس از یک اندیشه غلطو غیر منطقی احساس ناخوشایندی پیدا می کند.

3) سابقه تنبیه و طرد بخاطررفتارهای اجتماعی: کودکی که به اقتضای سنش شیطنت می کند، بااین و آن سخن می گوید و در هرمجلس و نزد آشنا و غریبه اظهار نظرمی کند، چنانچه مکررا از طرف بزرگترها ملامت، تنبیه و طرد شود،اصولا" در ارتباطهای اجتماعی دچارمشکل خواهد شد. چنین مکافاتهای آزار دهنده ای باعث می شود که کودک از رفتارهای اجتماعی دوری کند و عارضه کمرویی در او تقویت شود.

روشهای پیشنهادی وتوصیه هایی برای رفع کمرویی

قبل از بیان روشها ذکر این نکته لازم است که در این شیوه های درمانی فرض بر این است که کمرویی رفتاری است آموخته شده و به همین دلیل می توان آن را با یادگیری جدیدی ازبین برد.

1) شناخت دقیق خصوصیات فردی: رهایی از بند کمرویی واحساس حقارت آنگاه حاصل خواهدشد که از طریق درون نگری وشناسایی احوال خود بتوانیم ذهن را ازخودخواهی ها و عقده ها، پاک نموده ودر پرورش عواطف از آزاد اندیشی واعتقاد به محبت متقابل و همکاری انسانها یاری جوییم. برای رفع افکارمنفی و ناراحت کننده و همچنین غلبه بر احساس های مربوط به عدم تاییدرفتار و عادات از سوی دیگران، بایدروحیه علاقه مندی و اندیشیدن به اوضاع و احوال دیگران را در خودتقویت کنیم و در جهت بسط و توسعه آگاهی ها و معلومات و همچنین رفع نقایص خود گام مؤثری برداریم. برای تصحیح رفتارهای نامطلوب در هرفرصتی به اعمال نیک و بد خودبیندیشیم و بدون آنکه خود را فریب دهیم، سعی کنیم با صداقت وصراحت قضاوت های غلط واحساسات منفی و نامعقول خود را بازشناخته، علل و انگیزه های اصلی آنهارا دریابیم.

2) توجه به عظمت انسان ورسالت سنگین او: انسان در جهان بینی توحیدی بخصوص مکتب اسلام، ارزشها و مسؤولیتهایی دارد که توجه به آنها باعث می شود ازاحساس های مخربی مثل حقارت،ناتوانی، ناامیدی و منفی گرایی رهاشود و به سوی قله های رشد و کمال رو کند. انسان تنها موجودی است که خودش می تواند «خویشتن » خود راانتخاب کند که چه باشد و چگونه باشد; در عین حال در ارتباط با رشد وسازندگی دیگران وظایف انسانی خطیری به دوش دارد. با توجه به این نکات اگر ما به هر دلیل در چنبره کمبودهای روحی، ناراحتیهای روانی و یا ضعف های اخلاقی و عادات ناپسند گرفتار هستیم، باید برای تغییرآنها بطور جدی اقدام کنیم که اگر چنین نکنیم به همه ارزشهای اصیل انسانی وبه عظمت و کرامت خود پشت پازده ایم. برای تغییر حالات منفی می بایست این سئوالات را در ذهن مرور کنیم: آیا کمرویی، نوعی ناتوانی و عجز در ابراز تواناییها و ارزشهای خدادادی نیست؟ آیا فرد کمرومی تواند رسالت سنگین و الهی خودرا در جامعه بشری به انجام رساند؟!

3) زدودن افکار غیر منطقی ازذهن: در بسیاری موارد کمرویی نتیجه نقص در یادگیری رفتارهای صحیح اجتماعی نیست، بلکه پیامد افکار غیرمنطقی است. بازسازی شناختی مبتنی بر نظریه عقلی - عاطفی آلیس چنین است که: وقتی حادثه فعال کننده (a) برای فرد اتفاق می افتد، او بر اساس درونیات خود ممکن است دوبرداشت متفاوت و متضاد از (a) داشته باشد; یکی افکار، عقاید وباورهای منطقی و عقلانی (rb) ⁽¹⁾ ودیگری عقاید و برداشتهای غیرعقلانی و غیر منطقی (ib) ⁽²⁾ .

آلبرت آلیس معتقد است در حالتی که فرد تابع افکار و عقاید عقلانی ومنطقی باشد به عواقب منطقی (rc) ⁽³⁾ دست خواهد یافت و شخصیت سالمی خواهد داشت و در حالتی که فرد تابع و دسخوش افکار غیر منطقی و غیر عقلانی قرار گیرد با عواقب غیرمنطقی مواجه خواهد شد. در این حالت او فردی است مضطرب که شخصیت ناسالم و ناآرامی دارد. درواقع عواقب و احساسی که برای فردپیش خواهد آمد به نظام باورهای (چ)او بستگی دارد.

سلامتی روانی a rb - re - (موقعیت)

اختلال شخصیت ib - ie-

فرض کنید جوانی قرار است دریک جمع صحبت کند (a) در یک حالت ممکن است یک رشته کرهای نادرست بسرعت از ذهنش بگذرد; درجمع همه به من با دقت نگاه می کنند،نمی توانم مطلب را بخوبی بیان کنم.صدایم خواهد لرزید، اگر از من سؤالی شود، نمی توانم پاسخ دهم.همه به من می خندند، از چشم همه می افتم و این یک فاجعه است (ib) .این افکار باعث اضطراب شدید،خشم و ناراحتی اش می شود و تصمیم می گیرد که اصلا" در جمع صحبت نکند (ic) !

در حالت دیگر جوان ممکن است این چنین فکر کند: من مطلب رامطالعه کردم و آماده هستم و چنانچه صدایم بلرزد، مهم نیست; زیرا این اتفاقی است که برای همه می تواند رخ دهد. در ضمن همه پله پله نردبان ترقی را طی کرده اند. افراد کاملا"موفق هم طبیعتا این مراحل راگذرانده اند. در عین حال این آرامش ومضطرب نبودن من است که می تواندبه بیان خوب و مسلط من در صحبت برای جمع منجر شود (rb) . مسلمااین افکار در ذهن فرد موجب می شوداو تصمیمات سالم و سازنده ای رااتخاذ کند (rc) .

4) فرو رفتن خود در موقعیت به جای اجتناب از آن (مبارزه باترسهای حاصل از فعالیتهای اجتما
عی):

عمدتا آنچه را که روان شناسان برای درمان یا رفع مسائلی ازقبیل کمرویی، خجالت، ترس واضطراب و ... ذکر می کنند این است که فرد باید به خود اجازه دهد تا در آن موقعیت قرار گیرد و یا با آن موقعیت مواجه شود تا آن را تجربه کند; چون معمولا" هر چه فرد از موقعیتی که ازآن به نحوی نگرانی و اضطراب دارد،بیشتر اجتناب می کند، وهم و هراس اواز آن موقعیت بیشتر و شدیدتر خواهدشد. به این ترتیب فرد باید عادتها یارفتارهای نامطلوب مثل احساس ترس و ناامنی از حضور یافتن در جمع افرادرا با قرار دادن خودش در موقعیتهایی مانند صحبت در جمع، جوشش بااعضای گروه، شرکت در بحث های گروهی، آشنا شدن با افراد جدید و ...از بین ببرد. باید توجه داشت که هرقدر این توصیه های عملی به مرحله اجرا نرسد، احتمال پایدار ماندن وقوی تر شدن عادات نامطلوب(کمرویی و ...) بیشتر خواهد شد.

5)بکارگیری وتقویت نیروی اراده:

از آنجا که عادات فرد - چه خوب وچه بد - بمرور زمان شکل می گیرند وریشه می یابند، از بین بردن آنها هم بتدریج میسر می شود. مسلما با تعجیل و تندروی نمی توان اراده خود رااستحکام بخشید. باید این را به خاطرسپرد که در تغییر هر خصلت رفتاری وقتی موفق خواهیم بود که در شروع،تغییرات کوچک و راحتی را از خودانتظار داشته باشیم. علاوه بر این برای هر تغییری به یک عزم و اراده مصمم وقوی نیاز داریم که قاطعانه و جدی برای رسیدن به آن تغییر بکوشیم و درصدد باشیم از تمام امکانات ودستاویزهای موجود برای رسیدن به هدف استفاده کنیم قابل ذکر است که ورزش کردن برای بازیابی اعتماد به نفس و تقویت نیروی اراده می تواندانرژی تازه ای ایجاد کند. روی آوردن به ورزش های گروهی نیز برای بالابردن روحیه و تقویت نیروی اراده وجرات حضور در فعالیتهای اجتماعی می تواند مفید باشد.

6) بازسازی شخصیت از طریق توجه به توانایی ها و نقاط قوت خود:

معمولا" افراد کمرو و خجالتی عینکی به چشم می زنند که با آن تنهانقاط ضعف یا اشتباهات خود رامی بینند و حتی آنها را بزرگتر از آنچه هستند می بیند و طبعا این امر کمرویی آنها را قوت می بخشد. باید به این نکته توجه داشت که هر شخصی ازویژگی ها و توانایی های منحصر بفردی برخوردار است که باعث تمایز او ازدیگری می شود. حال تعدادی از این ویژگی ها مثبت است و تعدادی منفی.فردی که از عدم اعتماد به نفس رنج می برد، می تواند با پیدا کردن و بهتر وواضحتر دیدن نقاط مثبت و قوت خود، شخصیتش را بر پایه ای صحیح بازسازی کند. او حتی می تواندویژگی ها و توانایی های مطلوب خودرا فهرست نموده و در آنها تامل کند.شما حتی می توانید برای این کار ازدیگران کمک بگیرید. از دوستان واطرافیان خیر خواه خود بپرسید که چه ویژگیهای مثبتی در شمامی بینند.

7) بیان کردن انتقادات منطقی واتخاذ شیوه منطقی در مواجهه باانتقاد دیگران:

وقتی با انتقاد دیگران روبرو می شوید، در ابتدا به این مطلب فکر کنید که شاید ایراد مطرح شده ازجهاتی وارد و صحیح باشد. درصورت وقوف به خطای خود، راه جبران آن را بیابید و در غیر این صورت ضمن برخورد کاملا" ملایم ودوستانه علل منطقی رفتار و عمل خودرا توضیح دهید. حتی اگر با نظرمخاطب خود موافق نیستید سخن خود را با لحنی ملایم و گفتن عبارت «شاید حق با شما باشد»، آغاز کنید.اینگونه اظهار نظرها فرد انتقاد کننده راخلع سلاح می کند و از شدت خشونت و موضع گیریهای یک طرفه خواهد کاست. پس از این اشتباهات وایرادات خود را صادقانه بپذیرید وسعی نکنید سرسختانه و غیر منطقی از آنها دفاع کنید. اقرار به اشتباه دلیل خردمندی و روحیه بزرگوارانه ومتعالی شماست.

8) تمرینهای رفتاری:

بعد ازاصلاح و تغییر باورهای غلط که به وجود آورنده و پشتیبان رفتارهای خجالتی و کمرویی است، باید برای تغییر آن عادتهای رفتاری تمرینهایی راانجام داد:

الف) هنگام صحبت با دیگران سرتان را پایین نیندازید; بلکه سعی کنید با مخاطب خود تماس چشمی برقرار کنید.

ب ) وقتی با کسی سخن می گوییدبه تناسب مطلب، از حرکات دست خود استفاده کنید.

ج) بکوشید صدایتان بلند و رساباشد و با شتابزدگی صحبت نکنید.شمردگی کلام به آرامش شما کمک می کند.

د) در برخوردها آغاز کننده باشید;مثلا در سلام پیشقدم شوید واحوالپرسی کنید.

ه) از بیان احساسات خودداری نکنید. رضایت و خرسندی یا عدم خشنودی خود را از وقایعی که جریان دارد، پنهان نسازید.

و) حتی الامکان از تنها بودن وتنهایی فعالیت کردن بپرهیزید و اگرهم می خواهید چند دقیقه ای تنهاباشید، سعی کنید در خیال، رفتارهای مثبت اجتماعی خود را مجسم کنید(تمرین ذهنی).

پی نوشتها:

78) حسحخدحچ دچذرخژچز (

79) حسحخدحچ دچذرخژچززخ (

80) ححذحس زحژذرح دچذرخژچز (

منابع :

1- شارتیه - ژان تالهوه: کمرویی و راههای درمان آن، ترجمه رزم آزما، انتشارات سپنج

2- اسمیت - مانوئل جی: روان شناسی اعتراض، ترجمه قراچه داغی، انتشارات جمال الحق

3- وایزنیگر - هندری: هیچ کس کامل نیست، ترجمه معتمد گرجی، انتشارات مروارید

4- راجر - جان مک ویلیامز: تفکر منفی، ترجمه قراچه داغی، انتشارات شباهنگ

5- مورفی - ژوزف: غیر ممکن ممکن است، رزم آزما، انتشارات مهدی

6- شفیع آبادی - عبدالله: نظریه های مشاوره و روان درمانی