اشاره: به اعتقاد صاحب نظران، پژوهشگران و فعالان در زمینه مجالس عزاداری بانوان، نهادها و مسئولان ذی صلاح در امور مذهبی کشور باید با برنامه ریزی صحیح به تربیت مبلغان زن بپردازند تا از این رهگذر مراسم عزاداری ویژه بانوان محلی برای افزایش اطلاعات دینی باشد نه اشاعه خرافه و تحریف.
برپایی مراسم عزاداری مصداق مودت به اهل بیت(ع) و تعظیم شعائر الهی است که ریشه در سیره امامان معصوم(ع) دارد و یکی از مهم ترین این تأکیدات سوگواری ایام شهادت امام حسین(ع) است که همواره مورد توجه بوده است چنان که در بسیاری از روایات آمده که حضرت سجاد(ع) و امامان پس از ایشان اهتمام ویژه ای به این مهم داشتند تا از رهگذر آن پیام نهضت حسینی به تاریخ منتقل شود.
ورود خرافات و بدعت های مختلف به این مراسم از جمله مسائلی است که در سال های اخیر نگرانی مسئولان و متولیان فرهنگی به ویژه مراجع تقلید را فراهم کرده است. از همین رو ارزیابی مراسم عزاداری بانوان و شناخت آسیب های آن و اتخاذ راهکارهای مرتبط، ضرورتی بود که درباره آن با کارشناسان و متخصصان امر به گفت و گو نشستیم.
ارزیابی کارشناسان از مراسم عزاداری بانوان
در این مقوله برخورداری زنان از احساس و عواطف سرشار، موضوعی بود که بیشتر کارشناسان آن را زمینه ساز ورود آسیب هایی از جمله خرافات به مجالس عزاداری امام حسین(ع) می دانستند.
«محبوبه مباشری» رئیس دانشگاه الزهرا(س)، با تأکید بر استعداد مجالس بانوان نسبت به بروز آسیب ها و انحرافات می گوید: طبق آمارها و بررسی های انجام شده، زنان بیش از مردان به مسائل مذهبی گرایش دارند و این موضوع درباره همه زنان اعم از مسلمان و غیرمسلمان صدق می کند. با این وجود می توان گفت که تمرکز زنان بر احساسات و رویکرد آنان در توجه به این مسأله می تواند زمینه مساعدی را برای بروز خرافات در این گونه مراسم فراهم کند.
«فرحناز قندفروش» مشاور استاندار تهران در امور بانوان، کارشناس دیگری بود که بر این مهم تأکید کرد و برخورداری زنان از عاطفه را یکی از ودیعه های الهی دانست که با هدایت صحیح مبلغان آگاه می تواند بهترین ظرفیت در تعالی این قشر باشد، البته به شرطی که مداحان و سخنوران از این احساسات به عنوان زمینه ای برای ارزش استفاده کنند نه لغزش.
نحوه ارائه مطالب توسط مبلغان از دیگر مباحثی بود که در این کنکاش با کارشناسان مطرح شد و همگان حضور مبلغان آگاه به شرایط روز و دغدغه های فعلی زنان را از ملزومات دانسته و خواستار توجه بیشتر نهادهای ذی صلاح در حوزه تربیت مبلغ زن و برپایی کارگاه های آموزشی و تفهیم این مطالب به مبلغان شدند.
«زهرا تاجیک» مسئول پژوهشی «جامعه الزهرا» در قم نیز معتقد است که بخشی از جامعه زنان به دلیل دغدغه های زیاد از مسائل فرهنگی جامعه غافل هستند، از همین رو سخنوران باید با گوشزد کردن این مسائل، زمینه آگاهی بانوان از مهم ترین رویدادهای جامعه را نیز فراهم کنند.
به اعتقاد وی بازگویی این مفاهیم از دغدغه های کاذب زنان می کاهد و آنان را وادار به اندیشیدن درباره این مسائل می کند.
«فریبا علاسوند» عضو دفتر مطالعات و تحقیقات زنان نیز کمبود نیروی علمی کافی در مقابل کثرت این مراسم را از جمله عواملی ذکر می کند که موجب می شود تا مبلغان نتوانند پاسخگوی نیازهای مخاطبان باشند که این مسأله خود زمینه ساز آسیب های جدی در این مجالس است.
وی می افزاید: طبیعتاً وقتی نیروی علمی در این مجالس نباشد، توانایی بالقوه موجود در این محافل به هدر می رود و یا عقیم می ماند. از همین رو تربیت مبلغان توانمند باید در دستور کار مسئولان ذی ربط قرار گیرد.
واگذاری اداره مجالس عزاداری به بانوان ناکارآمد از دیگر آسیب های طرح شده بود که «مسعود جاور» مدیر بنیاد «دعبل خزاعی» به آن اشاره کرد و از واگذاری مدیریت این مجالس به کسانی که از سطح اطلاعاتی بسیار پایینی برخوردارند انتقاد کرد.
بسیاری از کارشناسان و مخاطبان ما در این سلسله گفت وگوها، اقبال بیش از حد زنان به مداحی و استقبال آنان از روایات بی مأخذ را که توسط مداحان ارائه می شود، موجب بروز آسیب های جدی به مجالس عزاداری بانوان عنوان کرد و آموزش مداحان و مبلغان را از جمله راه کارهای پیشنهادی برای مقابله با آن دانسته اند.
البته در این میان برخورد انفعالی زنان نیز از سوی کارشناسان به عنوان معضل جدی فراروی این مجالس شمرده شد که از جمله این کارشناسان می توان به «فرزانه غفاری» مدیر دفتر مطالعات و تحقیقات قرآنی دانشگاه امام صادق(ع) اشاره کرد.
این کارشناس معتقد است که ارتقای مجالس عزاداری بانوان تنها به عهده مبلغان و مداحان نیست بلکه زنان نیز باید با افزایش اطلاعات دینی خود از هرگونه برخورد انفعالی با این مسایل بپرهیزند و هر مطلب فاقد منبع و سند را نپذیرند.
راه اندازی بانک اطلاعاتی درباره این مجالس و دسته بندی محتوایی مبلغان، اقدام جدی مراکز فرهنگی همچون فرهنگسراها، مساجد، پایگاه های بسیج و ... از دیگر مواردی بود که این کارشناس از آنها به عنوان راهکاری برای ارتقای این مجالس نام برد و از بی توجهی مسئولان نسبت به این موارد انتقاد کرد.
حضور طولانی مدت زنان در این مجالس و غفلت از وظایف زناشویی، صرف هزینه های هنگفت، اتلاف وقت و نبود برنامه ریزی صحیح، سودجویی مالی، نداشتن استراتژی واحد و فقدان حضور متولی خاص در کشور، تأثیرات کوتاه مدت و هیجانی، خودجوش بودن مراسم عزاداری بانوان و ترویج ناقص مسائل عرفانی توسط برخی از مبلغان از دیگر آسیب های موجود در این مراسم است که کارشناسان فعال در این حوزه به آن اشاره کردند و به دلیل تشابه دیدگاه آنها از ذکر نام هر یک خودداری می شود.
دیدگاه های مردمی
طرح این مسأله در میان عموم بانوان به ویژه کسانی که از این مجالس بی بهره نبوده اند، بخش دیگری از این گزارش بود که در نتیجه آن به این مهم دست یافتیم که مراسم عزاداری بانوان در شرایط کنونی محمل مناسبی برای حضور دختران جوان نیست زیرا مطالب ارائه شده توسط مبلغان، به ویژه مداحان، دوگانگی را در ذهن آنها ایجاد می کند.
«ژاله محقق» دانشجوی رشته الهیات، یکی از این دخترانی است که با تأیید این مطلب، استفاده از برنامه های رسانه ملی را بر حضور در این مجالس ترجیح می دهد زیرا معتقد است که برخی از مبلغان با طرح مطالب شبهه انگیز باعث سستی اعتقاد وی نسبت به واقعه عاشورا و پیام حقیقی آن می شوند.
«زهرا یگانه» مدرس زبان عربی نیز ترویج مد و آشنایی با آخرین مدل های ارائه شده در بازار را از مهم ترین دستاوردهای مجالس عزاداری بانوان می داند و می گوید: «در بیشتر مراسمی که توسط زنان اداره می شود سطح آگاهی و اطلاعات مهم نیست و آنچه که مورد توجه است شیک پوشی و پای بندی به مد روز است».
«مژده ابوطالب» از دیگر مخاطبان ما در تهیه این گزارش مردمی بوده است که با ارزیابی مطلوب سطح کمی و کیفی مراسم عزاداری بانوان در حال حاضر، از استقبال مناسب زنان نسبت به حضور در این مجالس به عنوان عاملی برای ارتقای سطح علمی مبلغان نام برد.
با همه این اوصاف تربیت مبلغان توانمند در عرصه تبلیغ دینی مسأله مشترکی بود که همه کارشناسان دینی و جامعه شناسی و حتی مخاطبان عمومی به آن اشاره کردند و سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را مسئول ساماندهی آن معرفی کردند.
به اعتقاد آنها توجه به این مهم، در حال حاضر امری ضروری است زیرا تحریف وقایع عاشورا به ویژه در بیان رسالت حضرت زینب(س) از جمله مواردی است که به وضوح در این مجالس اتفاق می افتد و تاکنون اهتمام خاصی از سوی هیچ نهاد و دستگاه دولتی در این رابطه انجام نشده است که عزمی جدی را می طلبد.
