معنای لعن «لعن» در لغت به معنای راندن و دور کردن است11 و در اصطلاح، به معنای دور شدن از رحمت الهی، سلب توفیق و گرفتار شدن به عذاب الهی است.12
لعنت شدگان در قرآن
1. کتمان کنندگان حق.13
2. کشندگان و قاتلان مؤمنان.14
3. پیمان شکنان و مفسدان.15
4. آزاردهندگان خداوند و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله.16
آزار دهندگان پیامبر
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به وسیله بسیاری از مشرکان، منافقان و حتی تازه مسلمانان بدخواه، مورد اذیت و آزار قرار گرفت و این آزارها نسبت به آن حضرت و خاندان و فرزندانش، حتی پس از رحلت وی ادامه یافت که به چند نمونه آنها اشاره می شود:
1. رسول خدا فرمود: «فاطمه، پاره تن من است؛ مرا آزار داده، آن چه او را بیازارد».17
2. رسول خدا فرمود: «هر کس علی را بیازارد، همانا مرا آزرده است». 18
شدیدترین آزارها و جنایات، در صحنه کربلا و در روز عاشورا به وقوع پیوست؛ به طوری که حقانیت و مظلومیت امام حسین علیه السلام و خاندان پیامبر صلی الله علیه وآله در طول تاریخ، به یادگار ماند و روسیاهی و پلیدی یزیدیان و لشکریان ابن زیاد در طول تاریخ، بیش از پیش آشکار شد.
چگونگی لعن
باید بدانیم که «لعن» غیر از «سب» و دشنام است؛ چنان که در قرآن مجید می خوانیم: «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّه عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَی رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛19 و به آنهایی که غیر خدا را می خوانند، دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی [و] نادانی، خدا را دشنام خواهند داد. این گونه برای هر امتی، کردارشان را آراستیم؛ آن گاه بازگشت آنان به سوی پروردگارشان خواهد بود و ایشان را از آن چه انجام می دادند، آگاه خواهد ساخت».
همچنین امام علی علیه السلام هنگامی که در جنگ صفین، لشکریانش در مقابل دشنام های لشکریان معاویه، زبان به دشنام آنان گشودند، آنان را از دشنام منع کرد و فرمود: «من خوش ندارم شما دشنام دهنده باشید».20 از این رو، لازم است از هرگونه دشنام، کلمات ناسزا و رفتارهای افراطی و توهین آمیز، خودداری شود.
در دعاها و زیارات ها و روایات معتبر شیعی برخی از چهره های سیاسی مشهور، هیچ گاه مورد نفرین و لعنت قرار نگرفته اند و حتی در نهج البلاغه، امام علی علیه السلام از آنان با نام بردن، اعتراض و شِکوهِ نکرده، اگر چه معلوم است که اعتراض حضرت نسبت به چه کسانی است - بلکه بیشتر تلاش شده تا معیار دوستی و دشمنی ارائه گردد. رعایت این نکته، در حساسیت زدایی و حفظ اتحاد میان مسلمانان، تأثیرگذار است؛ اگر چه باید معیارها و مفاهیم را بدون کاستی و انحراف ارائه کرد؛ تا نسل های آینده بر عمق مظلومیت شیعه و آن چه بر امامان معصوم علیهم السلام رفته است، آگاهی داشته باشند.
لعنت در زبان قرآن، دوری از رحمت حضرت حق است که صفت فعل خداوند است که خواه در دنیا و خواه در آخرت، همان عذاب و عقوبت است و لعنت سایر لعنت کنندگان، درخواست دوری از رحمت خداست که اثر روانی در جامعه انسانی دارد و موجب دوری و طرد شخص ملعون می شود و شخص ملعون را از حیث اجتماعی، رسوا می سازد. پس در لعنت، تنها نفرین و ابراز تشفی و تنفر نیست؛ بلکه اعتراض به ستم گری، کتمان حقیقت و... است.
از روایات متعدد به دست می آید که جریان لعن فرستادن و لعنت کردن، ریشه ای سیاسی - اجتماعی دارد.
در جوامع امروزی نیز شعار مرگ بر... در مبارزات سیاسی - اجتماعی گفته می شود که موجب نفرت و تأثیر روانی خاصی در جامعه است. اگر این اعلام نفرت، توسط گروه حق و جویای حقیقت انجام شود، موجب روشن گری، بیداری و توجه دادن به ابعاد سیاسی - اجتماعی دین است.
11. مفردات راغب، ص 741.
12. جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 5، ص 461.
13. بقره، آیه 159.
14. نساء، آیه 93.
15. رعد، آیه 25.
16. احزاب، آیه 57.
17. صحیح مسلم، ج 7، ص 141، باب فضائل فاطمه؛ صحیح بخاری، ج 4، ص 210، باب مناقب قرابت الرسول؛ مسند احمد حنبل، ج 4، ص 5؛ سنن ترمذی، ج 5، ص 360.
18. مسند احمد حنبل، ج 3، ص 483؛ صحیح ابن حبان، ج 15، ص 365؛ مستدرک حاکم، ج 3، ص 121؛ الاصابه، ج 4، ص 534 ؛ اسد الغابه، ج 4، ص 114.
19. انعام، آیه 108.
20. نهج البلاغه، خ 206.
