انگیزه های صبر و شکیبایی

اموری که باعث صبر انسان در مشکلات طاعت و ترک معصیت و در برابر مصائب می شود، فراوان است که هر کدام تاثیر خاصی در پدید آوردن این فضیلت بزرگ داردکه مهمترین آنها عبارتند از:
1- تقویت پایه های ایمان و یقین، مخصوصا توجه به این نکته که خداوند«ارحم الراحمین» است و نسبت به بندگانش از هر کسی مهربانتر است و او برای رعایت و تامین مصالح عباد، حوادثی می آفریند که اسرار و منافعش پوشیده است، روح شکیبایی را درانسان پرورش می دهد. توجه به پاداش های عظیم مطیعان و تارکان معاصی و صدق وعده های الهی نیز در این زمینه، عزم انسان را در صبر و شکیبایی، راسخ تر می کند.
از همین رو، امیر مؤمنان علیه السلام می فرمایند: «اصل الصبر حسن الیقین بالله، اساس وریشه صبر، ایمان و یقین خوب، نسبت به خداوند است»⁽⁴⁸⁾
بدیهی است، هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیشتر باشد، صبر اونیز بیشتر خواهد شد، به تعبیر دیگر، تحمل صبر و شکیبایی برایش آسان تر می گردد. به همین دلیل، حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده که به بعضی از یاران خود فرمود: «انا صبرو شیعتنا اصبر منا، ما صبورانیم، ولی شیعیان ما از ما صبورترند». راوی سؤال می کند، فدایت شوم! چگونه شیعیان شما از شما صبورترند؟ امام در پاسخ فرمودند: «لانا نصبر علی ما نعلم و شیعتنا یصبرون علی ما لا یعلمون، چون ما بر چیزی که می دانیم (و از اسرار آن آگاهیم)
صبر می کنیم، ولی شیعیان ما در برابر اموری که از اسرارش آگاه نیستند صبر می کنند»⁽⁴⁹⁾
2- دست یابی صبر، مانند کسب هر فضیلت اخلاقی دیگر، ممارست و روبرو شدن باحوادث گوناگون حاصل می شود، به همین دلیل در حدیثی از امیر مؤمنان علی علیه السلام آمده است: «من توالت علیه نکبات الزمان اکسبته فضیلة الصبر، کسی که پی در پی حوادث ناخوشایندی برایش حادث شود، فضیلت صبر را برایش فرهم می کند»⁽⁵⁰⁾
به تعبیر دیگر، انسان در ابتدای برخورد با مصیبتی، ناله و فریاد سر می دهد و جزع وفزع را به اوج می رساند، هم چنین هنگامی که در انجام طاعتی از طاعات پروردگار، بامشکلی روبرو شود، اظهار خستگی می کند، ولی تکرار آن حوادث و این مشکلات به تدریج فضیلت صبر را به عنوان یک عادت در او به وجود می آورد.
3- توجه به این نکته که دنیا، دار حوادث و مشکلات است و رسیدن به هیچ موهبتی از مواهب مادی و معنوی، بدون عبور از موانع گوناگون امکان پذیر نیست و نیز توجه به این حقیقت که افراد کم صبر و بی حوصله و کم طاقت، هرگز به جایی نخواهند رسید، عزم و اراده انسان را بر صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات محکم تر می سازد.
همان گونه که در سابق اشاره شد، برای چیدن یک شاخه گل باید رنج خار را کشید وبرای نوشیدن یک جرعه عسل، باید در برابر نیش زنبور صبر کرد، گنج ها در ویرانه هاست و بهشت در لابلای ناملایمات قرار گرفته است.
به یقین هر کس در این امور دقت کند، آمادگی بیشتری برای صبر و شکیبایی پیدامی کند. از همین رو در حدیث دیگری از امیر مؤمنان علی علیه السلام آمده است: «لکل نعمة مفتاح و مغلاق و مفتاحها الصبر و مغلاقها الکسل، برای هر نعمتی کلید و قفل و بندی است، کلید آن صبر و قفل و بند آن، تنبلی و کسالت است.»⁽⁵¹⁾
4- یکی دیگر از انگیزه های صبر و عوامل پرورش آن، هم شکل ساختن صابران است، این امر نه تنها در این جا بلکه در تمام فضایل اخلاقی صدق می کند که هر گاه انسان، در ظاهر خود را به صفتی بیاراید، هر چند در باطن چنین نباشد، به تدریج درباطنش نیز نفوذ کرده و به آن متخلق می گردد.
در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و اله آمده است: «من یتصبر یصبره الله و من یستعفف یعفه الله، و من یستغن یغنه الله و ما اعطی عبد عطاء هو خیر و اوسع من الصبر، کسی که خود رابه چهره صابران در آورد(و جزع و فزع را ترک گوید)، خداوند روح صبر را به او می بخشد و کسی که به چهره عفیفان در آید، خداوند او را به زینت عفت می آراید و کسی که در چهره بی نیازان در آید، خداوند اورا بی نیاز می سازد و به هیچ بنده ای موهبتی بهتر و گسترده تر از صبر عطا نشده است.»⁽⁵²⁾
5- صبر رابطه نزدیکی با ظرفیت وجودی انسان دارد. هر اندازه ظرفیت و شخصیت انسان بیشتر شود، صبر و شکیبایی او افزون می گردد، به همین دلیل کودکان و بزرگسالان کودک صفت، در برابر کمترین حادثه ای، بی تابی می کنند، در حالی که افراد با ظرفیت و با شخصیت، مشکلات را در خود هضم نموده و خم به ابرو نمی آورند.
یک استخر کوچک با اندک نسیمی متلاطم می شود، ولی یک اقیانوس عظیم، به آسانی متلاطم نمی شود و اقیانوس کبیر را از این جهت اقیانوس آرام می خوانند که هیجان امواجش به خاطر گسترش آن کمتر است.
مطالعه حالات بزرگان، مخصوصا انبیاء و اولیای الهی که بر اثر صبر و شکیبایی به مقامات عالی روحانی نایل گشتند، می تواند از انگیزه های مؤثر باشد، همان گونه که آنهادر همه چیز الگو و اسوه اند.
مساله صبر و شکیبایی در برابر حوادث سخت زندگی و مشکلات عظیمی که در راه پیروزی انسان وجود دارد، تنها بعد اخلاقی ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده موثر است. افراد ناشکیبا عمری کوتاه و توام با انواع بیماری ها دارند که مهمترین آنها بیماری های قلبی و عصبی است، در حالی که شکیبایان از عمر طولانی وتوام با سلامت نسبی برخوردارند، به همین دلیل، روانشناسان معتقدند داشتن مذهب (که انسان را به شکیبایی در برابر مشکلات ترغیب می کند) یکی از شرایط سلامت جسم و روان انسان است.
در حدیثی از امیر مؤمنان علی علیه السلام آمده است: «من احب البقاء فلیعد للمصائب قلباصبورا، کسی که دوست دارد عمر طولانی داشته باشد، باید قلب صبوری در برابر مصائب آماده کند.»⁽⁵³⁾

پی نوشت:
48- غرر الحکم، حدیث 3084.
49- کافی، ج 2، ص 93، حدیث 25
50- غرر الحکم، حدیث 9144.
51- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20، ص 322.
52- میزان الحکمه، ج 2، حدیث 10128.
53- بحار الانوار،ج 75،ص 81،حدیث 71.