«من به
مسئولان کشور توصیه می کنم که در زمینه اهمیت ارتقاء سهم بهره وری در رشد اقتصادی کشور با مردم حرف بزنند، بگویند ارتقاء سهم بهره وری در رشد اقتصادی کشور و همچنین کاهش فاصله درآمدی دهک های بالا و پایین جامعه- این شکاف درآمدها، شکاف اقتصادی بین بخش های مختلف جامعه- چقدر اهمیت دارد. این فاصله ها و شکاف ها مطلوب ما نیست، اسلام این را نمی پسندد. تا حدی که در برنامه پنجم تعیین شده است باید تلاش کنند این کارها انجام بگیرد».آنچه خواندید گزیده ای بود از سخنان مقام معظم رهبری درباره جهاد اقتصادی و موضوع مهم افزایش بهره وری در کشور، جهاد اقتصادی فوریت و اولویت کشور است و دور از شعار و حرف باید در انجام آن اهتمام کرد.
سال های «وجدان کاری»، «صرفه جویی»، «همت مضاعف و کار مضاعف» و... را هم پشت سر گذاشتیم. اما بهره وری به شکل مطلوبی افزایش نیافت حال در سال جهاد اقتصادی قرار داریم و انتظارها این است که لااقل در این سال بهره وری تا حدودی افزایش یابد تا اهداف جهاد اقتصادی، حداقل در کوتاه مدت تامین شود و این باور در فرهنگ کاری جامعه نهادینه شود.
از سوی دیگر با شروع برنامه پنجم توسعه، حکمی در مورد تدوین سند جامع بهره وری کشور وجود دارد.
معاون برنامه، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در همین باره به خبرگزاری مهر گفت: یکی از مباحثی که طی برنامه های توسعه ای اخیر به ویژه برنامه های سوم و چهارم مطرح بود و در برنامه پنجم هم به آن پرداخته شد، بحث «بهره وری» است و در سیاست های ابلاغی 2.7 درصد از رشد GDP کشور باید از محل بهره وری یا به عبارتی استفاده بهتر از منابع موجود فراهم شود. در معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری هم به دنبال تدوین سازوکارهای لازم به لحاظ پایش میزان بهره وری در دستگاه ها و چگونگی ارتقای شاخص های بهره وری هستیم تا در قالب سند مذکور تنظیم و به دولت ارائه کنیم و اگر دولت این چارچوب را مصوب کرد به عنوان یک سند لازم الاجرا به دستگاه ها ابلاغ خواهد شد و ما این اختیار را خواهیم داشت که از دستگاه ها حساب کشی کنیم. یعنی به طور مرتب دستگاه ها را رصد و پایش و دستگاه هایی را که در زمینه بهره وری به خوبی عمل کرده اند معرفی خواهیم کرد.
جهاد بهره وری
واقعیت این است که اهداف جهاد اقتصادی با همت و کار مضاعف ممکن است و در این فرآیند هرچه بهره وری نیروی کار و سازمان ها بیشتر افزایش یابد به همان نسبت استفاده بهینه و مطلوب از منابع و امکانات بیشتر خواهد شد، اما سوال این است که چگونه می توان بهره وری را افزایش داد؟
پاسخ «مقداد کاملی» به عنوان یک کارگری که مدت ها در بخش رنگ آمیزی صنعت خودروکار می کرده است در افزایش یا کاهش بهره وری نیروی کار این است که اگر نیروی کار به کاری که انجام می دهد، علاقه نداشته باشد، بهره وری اش کاهش خواهد یافت.
او می گوید: مدت 3 سال بود که در قسمت رنگ آمیزی خودرو مشغول به کار بودم اما این کار را از روی علاقه انجام نمی دادم بلکه از سر تنگنای معیشتی دنبال می کردم و نتیجه این بود که هیچ گاه در ترکیب و حتی پاشیدن رنگ ها دقت نمی کردم و در نهایت آن کار را رها کردم. بنابراین علاقه یک کارگر به حرفه اش بسیار مهم است. همچنین زمانی نیروی کار در انجام کاری موفق است که توان انجام آن کار را داشته باشد. اما مشاهده می شود که خیلی مواقع در واگذاری کارها به افراد به توان آن ها توجه نمی شود در واقع وقتی یک کارگر از نظر مهارتی و جسمی توان انجام یک کار را ندارد انتظار بهره وری از نیروی کار، منطقی به نظر نمی رسد.
به همین دلیل در سال جهاد اقتصادی باید با شناخت ظرفیت ها و دانستن علاقه و انگیزه نیروی کار تلاش کنیم تا به اهداف این جهاد در زندگی اجتماعی برسیم و این کار با جهاد بهره وری ممکن است.
مهندس «فتاحی» با 25 سال سابقه مدیریت در بخش صنعت خودرو کشور افزایش بهره وری نیروی کار در سازمان ها را نتیجه مدیریت صحیح مدیران در سطوح مختلف سازمانی می داند و می گوید: زمانی بهره وری در واحدهای صنعتی، تولید و دولتی افزایش خواهد یافت که مدیران هر کدام در سطوح مدیریتی، در جایگاه خاص خود با توجه به مهارتی که دارند قرار بگیرند. در واقع وقتی مدیران در سطوح مدیریتی درست چیده شوند، اصل شایسته سالاری در سازمان رعایت می شود و هرکس بر اساس مهارت و تخصصی که دارد در جایگاه خودش قرار می گیرد.
بدون تردید وقتی نیروی کاری در هر شغلی که قرار بگیرد و مهارت لازم را برای انجام کار نداشته باشد، منابع هدر خواهد رفت.
وی به تجربه مدیریتی خود اشاره می کند و می گوید: در حوزه مسئولیت کاری، بارها شاهد بودم که نیروهای کاری کم مهارت، در مشاغل تخصصی حادثه ساز شده اند و حادثه سازی آن ها هزینه های زیادی را به دنبال داشته یا مدیران کم تجربه با توجه به تأکید بیش از حدی که روی وظیفه مداری زیرمجموعه های خود داشتند، باعث شدند که کارکنان آن ها از نظر روحی و روانی آسیب ببینند و این آسیب ها، کارآیی آن ها را به صورت چشمگیر کاهش دهد. بنابراین با بهره وری و ترویج فرهنگ آن می توانیم به سمت اهداف جهاد اقتصادی حرکت کنیم در واقع بهره وری راه جهاد اقتصادی در کشور را هموار خواهد کرد.
عوامل کاهنده
در سطح کلان ملی، رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهره وری در هر کشوری ممکن می شود. به همین دلیل در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور از رشد سالانه اقتصادی 8 درصدی که پیش بینی شده بود باید 2.5درصد آن از محل رشد بهره وری حاصل می شد یعنی این که بهره وری کل عوامل موثر در کشور، سالانه 2.5درصد افزایش می یافت تا 31.3 درصد از رشد اقتصادی تأ مین می شد و در این برنامه نرخ رشد بهره وری نیروی کار و سرمایه به ترتیب 3.5 و 1 درصد تعیین شده بود. از سوی دیگر برآورد آماری کارشناسان در یک پروژه تحقیقاتی در بانک مرکزی نشان می دهد که سهم بهره وری کل عوامل (TFP) در تأمین رشد اقتصادی در برنامه اول مالزی به طور متوسط از 13 درصد در سال 90-81 شروع و پیش بینی می شود که به 42.5 درصد در برنامه جامع سوم در سال 2010-2001 برسد. همچنین سهم بهره وری از رشد اقتصادی در کشور کره طی سال 2001-1980 حدود 25.26 درصد گزارش شده و در کشور ژاپن بهره وری کل عوامل تولید و سهم آن از رشد اقتصادی بین سال های 80 تا 2000، 68.5 درصد برآورد شده بود.
در واقع همه آمارها نشان از اهمیت عوامل بهره وری در رشد اقتصادی دارد و حال این سوال مطرح است که چه عواملی باعث کاهش بهره وری در سازمان های کشور می شود.
«موسی الرضا ثروتی» عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با اشاره به کاهش ساعت کاری کارکنان در سازمان های دولتی در تهران می گوید: وقتی ساعت کار در سازمان های دولتی تغییر کرد تردید نکنید که بهره وری کاهش خواهد یافت و وقتی به نیروی کار با کاهش ساعت کار، اضافه کاری آن هم در برابر کاری که انجام نشده است داده شود. براساس نظریه برابری، این روند برای کارکنان که در شهرستان ها مشغول به کار هستند قابل قبول به نظر نمی رسد و در چنین مقایسه هایی آنان هم کم کاری خواهند کرد.از سوی دیگر اگر در تامین مدیریت منابع انسانی براساس چارچوب های قانونی و برابر ضوابط عمل نشود هر نوع گزینش های رابطه ای باعث خواهد شد که اصل شایسته سالاری رعایت نشود. این روند استفاده از منابع و امکانات را به شکل چشمگیری کاهش خواهد داد.
عرفان کمالی» کارشناس ارشد رشته اقتصاد با اشاره به پایین بودن کارآیی سرمایه در کشور می گوید: وجود انحصارات و فراهم نشدن شرایط مناسب برای رقابت سالم باعث می شود که انگیزه های سرمایه گذاری در بخش تولیدی کاهش یابد و همین امر باعث شده است که با ظرفیت های بلااستفاده زیادی در کشور روبه رو شویم اما اگر از این ظرفیت ها به درستی استفاده شود به همان میزان بهره وری هم در کشور افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر تخصیص غیربهینه سرمایه به دلیل نبود توجه کافی به توجیه اقتصادی، فنی و مالی در بعضی از پروژه ها باعث می شود که همواره آزمون و خطا را تکرار کنیم. وی می افزاید: پرداخت وام های خوداشتغالی و دادن وام به بنگاه های زودبازده از این قبیل موارد بود که به برخی از پروژه ها مبالغ هنگفتی داده شده ولی ظرفیت سازی نشد. در همین راستا، طولانی شدن دوره اتمام طرح های عمرانی و طرح های نیمه تمام را باید دید که از سرمایه گذاری در این طرح به شکل بهینه استفاده نمی شود.
وی به عوامل پایین بودن بهره وری نیروی کار اشاره می کند و می گوید: در مدیریت منابع انسانی، این اصل وجود دارد که کار باید به افراد کاردان سپرده شود. بدون تردید وقتی سطح دانش فنی نیروی کار در یک سازمان پایین باشد نباید از آن سازمان انتظار بهره وری مناسب داشته باشیم و این وضعیت باعث ناهماهنگی و انطباق نداشتن بین شغل و مهارت نیروی کار خواهد شد. همچنین فقدان ارتباط لازم بین دستمزد و فعالیت نیروی کار باعث خواهد شد که نیروی کار انگیزه لازم را در انجام وظایف محوله نداشته باشد و سازمانی که نتواند برای نیروی کار خود انگیزه ایجاد کند از ابداع خلاقیت و نوآوری در آن سازمان هم خبری نخواهد بود. بنابراین عوامل کاهنده بهره وری را باید به درستی بشناسیم و اگر این عوامل را به شکل چشمگیر کاهش دهیم بهره وری مطلوب حاصل خواهد شد.
بودجه عملیاتی
برنامه های یک ساله دولت با برآوردهای درستی که از منابع درآمدی و هزینه ای در سند بودجه صورت می گیرد به صورت عملیاتی، زمینه تحقق اهداف برنامه های پنج ساله و سند چشم انداز 20ساله را فراهم می کند. بنابراین هر چه بودجه عملیاتی تر شود به همان میزان شرایط برای افزایش عوامل بهره وری در کشور بهتر فراهم خواهد شد.
«بروغنی» عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس از بودجه عملیاتی به عنوان یک کار میدانی یاد می کند و می گوید: وقتی بودجه عملیاتی شود به این معناست که فعالیت در میدان عمل محقق می شود و در بودجه عملیاتی، دیگر اهداف به شکل آرمانی و ایده آل تعریف نمی شود. به عبارت دیگر بودجه عملیاتی در خلاء بسته نمی شود بلکه در عالم واقع و بر اساس درآمدها و هزینه ها، همه چیز روشن و شفاف بیان می شود. به عنوان مثال، اگر قیمت یک بشکه نفت 150دلار برآورد می شود در بودجه واقعی، این رقم 80تا85 دلار دیده خواهد شد و درآمدهای مالیاتی هم بر همین اساس برآورد می شود. بنابراین حرکت به سمت بودجه عملیاتی در برنامه پنجم یکی از اهداف مجلس است و هر چه به این سمت پیش برویم به همان میزان باعث افزایش بهره وری در کشور خواهیم شد.
«ثروتی» عضو دیگر کمیسیون بودجه مجلس و نماینده مردم بجنورد در این باره می گوید: از برنامه چهارم، بحث عملیاتی شدن بودجه مطرح بوده، اما بودجه به شکل سنتی بسته می شود. اگر بودجه عملیاتی شود. دخل و خرج ها به وضوح روشن خواهد شد و دیگر شاهد نخواهیم بود که به عنوان مثال، پروژه ای که قرار بوده در مدت 3 سال تمام شود بعد از 7سال، هنوز به اتمام نرسیده باشد. در واقع وقتی بودجه عملیاتی نباشد از این گونه اتفاقات هم زیاد رخ خواهد داد.
بنابراین اگر بودجه عملیاتی شود مشخص خواهد شد که در ازای چه کار و عملیاتی، چه مبلغی باید پول داد و تا زمانی که فعالیت ها بر اساس بودجه تخصیص داده شده پیش نرود اعتبار بعدی داده نخواهد شد. به عبارت دیگر در بودجه عملیاتی، بر اساس نظارت های دقیقی که صورت می گیرد، اعتبارات به میزان پیشرفت کارها تخصیص داده خواهد شد.
به هر حال تحقق اهداف برنامه های پنج ساله و سند چشم انداز، زمانی ممکن است که میزان بهره وری در کشور افزایش یابد و شروع کار در سال جهاد اقتصادی دور از دسترس نیست.
چکیده گزارش
دست یابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای عوامل بهره وری ممکن است و در برنامه چهارم توسعه، پیش بینی شده بود که 31.3 درصد از رشد اقتصادی سالانه از طریق ارتقای بهره وری تامین شود و به این مهم هم در برنامه پنجم توسعه توجه خاصی شده است.در واقع تحقق اهداف برنامه های پنج ساله و سند چشم انداز زمانی ممکن است که بهره وری در کشور افزایش یابد بنابراین سال جهاد اقتصادی فرصت مناسبی است که به این مهم بیش از گذشته توجه شود. بدون تردید شناخت موانع افزایش بهره وری، راهکارهایی در جهت افزایش آن خواهد بود.