نوجوان و نیکی به والدین

اسلام برای پدر و مادر، حقی بزرگ و مقامی بلند قائل شده است تا جایی که بعد از حق خدا (توحید و پرستش) احسان به والدین را مهم ترین وظیفه انسان می داند. قرآن کریم می فرماید: (و پروردگارت فرمان قاطع [استثناناپذیر] داده است که تنها او را بپرستید و به پدر و مادر [خود] نیکی کنید.۱)

اهمیت احسان به والدین

از نظر اسلام نیکی به والدین به اندازه ای اهمیت دارد که واژه آن شش بار در قرآن کریم در کنار عبادت خدا و دوری از شرک تکرار شده است. همان گونه که نیکی به والدین و احترام و ارجمندی آنان واجب است، عصیان و سرپیچی از آنان همانند شرک، از گناهان بسیار بزرگ شمرده شده است. احسان به والدین در واقع تشکر عملی از همه خوبی ه، نیکی ها و ایثارهای پدر و مادر است. قرآن کریم علت وجوب نیکی را چنین توضیح می دهد: (ووصَّینا الانسانَ بوالدیه احساناً حَمَلَتهُ اُمه کُرهاً وَ وَضَعَته کُرهاً وحَملُه وفصالُه ثَلاثون شهراً…2; ما به انسان سفارش کردیم تا به والدینش احسان کند. مادرش با تحمل رنج به او باردار شد و با تحمل رنج او را به دنیا آورد. و بار برداشتن و از شیر گرفتن او سی ماه است، تا آن گاه که به رشد کامل خود برسد و به چهل سال برسد.)

نیکی به پدر و مادر، مخصوص مسلمانان و پیروان ادیان نیست، بلکه هر انسانی که دارای عقل و فطرت سالم باشد، شایسته است این سفارش را آویزه گوش قرار دهد و به آن عمل کند.

جهاد یکی از مهم ترین فروع دین به شمار می رود. جهاد و جنگ با دشمن گاهی واجب عینی است که بر همگان لازم است شرکت کنند و گاهی واجب کفایی است; یعنی اگر به مقدار کافی نیروی نظامی باشد، این تکلیف از دیگران برداشته می شود; ولی جهاد داوطلبانه ثوابی عظیم و اجر فراوانی دارد; با وجود این، اگر پدر و مادر راضی نباشند، فرزند نمی تواند به جنگ برود. امام صادق$ فرمود: شخصی به محضر رسول خداھ شرفیاب شد و عرض کرد: من جوان با نشاطی هستم و جهاد را دوست دارم، ولی مادرم از این موضوع ناراحت است. پیامبرھ فرمود: (ارجع فکن مع والدتک…3; برگرد و با مادرت باش. قسم به خدایی که مرا به رسالت مبعوث کرده است، یک شب اُنس و آرامش با مادر برای تو از یک سال جهاد کردن بهتر است.)

در احکام اسلامی و فتاوای مراجع تقلید آمده است اگر عمل مستحبی با خواسته پدر و مادر سازگار نباشد، فرزند موظف است خواسته آنان را بر مستحبات مقدم بدارد و چنانچه او را از آن عمل نهی کنند، انجام آن بر وی جایز نمی باشد.

جلب رضایت و خشنودی مادران از وظایف اساسی و مهم فرزندان است. در حدیثی از پیامبر اکرم نقل شده است که فرمود: (الجنةُ تحتَ اقدام الاُمهات4; بهشت زیر پای مادران است).

جنت که رضای م، در آن است در زیــر قــدوم مـادران اسـت

این حدیث شریف بیان می کند که اگر فرزندی رضایت مادرش را با اطاعت و احترام و سپاس گزاری جلب نکند، وارد بهشت نمی شود.

البته ورود به بهشت برین شرایط بسیاری دارد که به دست آوردن رضایت مادر، یکی از مهم ترین شرایط آن می باشد. اگر انسان تمام دستورات دینی را انجام دهد، ولی به پدر و مادرش توهین کند، آنان را خشمگین سازد، بی احترامی و بی ادبی نسبت به آنها روا دارد و به طور کلی کاری کند که پدر و مادر از وی ناراضی باشند، در این صورت هیچ عملی از او در پیشگاه خداوند پذیرفته نمی شود.

نیکی به والدین از نظر قرآن و روایات

احترام و احسان به والدین به ویژه (مادر) در قرآن و احادیث به قدری بر آن سفارش و تأکید شده است که گویا مثل (نماز) هیچ عملی بدون رعایت آن قبول نمی شود،که در این جا به چند مورد اشاره می کنیم:

1. (…فلا تقل لهما اُف ولا تَنهرهما وقُل لهما قولا کریماً 5; اگر یکی از آن دو [پدر و مادر] یا هر دو در کنار تو به سن پیری رسیدند، به آنها [حتی] اُف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگوی.)

امام صادق$ در تفسیر آیه مذکور می فرماید: (اگر چیزی کمتر و آرام تر از کلمه (اُف) وجود داشت، خدای متعال از آن تعبیر نهی می کرد).6 معلوم می شود کلمه (اُف) کمترین مرتبه بی احترامی و حداقل اظهار ناراحتی به والدین است.

2. بدترین عقیده و عمل، شرک و بت پرستی است. با وجود آن، قرآن تصریح می کند: (اگر پدر و مادرت تو را وادار کنند تا درباره چیزی که درباره آن علم نداری، به من شرک ورزی، از آنان اطاعت نکن، ولی در دنیا به خوبی و شایستگی با آنان معاشرت کن).7

شکر و سپاس گزاری از والدین

هر انسانی براساس عقل و فطرت خود مایل است در برابر نعمتی که به او رسیده و کسی که این نعمت را به او عطا کرده، سپاس گزار باشد. این ویژگی حتی در حیوانات نیز وجود دارد و از کسی که به آنها غذا بدهد، با تکان دادن سر یا دم تشکر می کنند. آن کسی که به ما هستی بخشیده و نعمت های فراوانی عطا کرده، خدای منان است، ولی به پاس حرمت والدین، خداوند متعال شکر والدین را در کنار شکر منعم (نعمت دهنده)حقیقی قرار داده و انسان را بر این شکر واداشته است. قرآن می فرماید: (اَن اشکُر لی ولوالدیک8; ما به انسان سفارش کردیم که شکرگزار من و پدر و مادرت باش.)

از این آیه معلوم می شود که شکر نعمت پدر و مادر مانند شکر خدا واجب است، بلکه عین سپاس گزاری از اوست و تمرد و سرپیچی از آن، کفران است; چنانچه سجده بر آدم نیز عین سجده بر خدا محسوب می شد، ولی شیطان نافرمانی کرد و از مقام الهی طرد شد.

راغب اصفهانی می نویسد:تشکر و سپاس گزاری بر سه قسم است: 1. شکر قلبی; به این معنا که همواره نعمت و احسان کسی را در دل یادآوری کند; 2. شکر زبانی که در بین مردم معمول است; تعریف کردن از نعمت و بخشنده آن، شکر زبانی است; 3. شکر عملی; یعنی جبران نعمت در حد قدرت و توان.

انواع احسان

احسان و نیکی تنها به بخشش مال نیست تا نوجوان گمان کند چون فعلاً توان مالی ندارد، پس نمی تواند احسان کند. نوجوان باید بداند که هر نوع کمک به پدر و مادر احسان محسوب می شود. بچه هایی که خرید مایحتاج زندگی را عهده دار می شوند، از میهمانان پذیرایی می کنند، در شست وشوی ظرف ها و تمیز کردن خانه به مادران یاری می رسانند،در هنگام بیماری پدر یا مادرشان کارهای منزل را انجام می دهند، موقع بیماری از آنها پرستاری می کنند و هزار ویک نوع کمک دیگر، همگی خوبی و احسان کردن است حتی دعا کردن برای آنها نیز احسان و مطلوب است. قرآن می فرماید: (واخفض لَهُما جَناحَ الذُّل من الرحمة وقُل ربِّ ارحَمهُما کما رَبّیانی صغیراً9; بال و پر تواضع و مهربانی را در برابر آنان بگستران و بگو: خدایا! به این دو تن ترحم فرما; چنانچه آنها ما را در کودکی پرورش دادند.)

نوجوانان گرامی! نظر به اهمیت فراوان احترام و نیکی به پدر و مادر، موضوع پژوهش این شماره (نیکی به والدین) انتخاب شده است تا شما عزیزان با توجه به منابع معرفی شده مقالات خود را تهیه و تنظیم کنید.