بیانات رهبر انقلاب در دیدار شاعران در شب ولادت کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (علیه السلام)

بسم الله الرّحمن الرّحیم[1]، الحمدلله ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام علی سیّدنا محمّد و آله الطّاهرین سیّما بقیّةالله فی الارضین.

حرفهای نگفته ام به دل است

برای بنده این جلسه، جلسه ی بسیار مطلوب و شیرینی بود، مثل همه ی جلسات نیمه ی رمضان در سالهای متمادی؛ جلسه ی انس، جلسه ی ادب، جلسه ی صفا، دیدن پیشرفتها. شعر امروز جوانها را که من مقایسه میکنم با شعر ده سال گذشته و پانزده سال گذشته، یک احساس شوق و شکری به انسان دست میدهد از مشاهده ی این پیشرفت. بحمدالله جوانهای ما خیلی خوب شده اند، خیلی پیش رفته اند، تعداد شعرا زیاد، کیفیّت شعرها خوب، حرکت شعری در کشور بحمدالله رو به پیشرفت است. خب، البتّه ما آرزوهایمان بیش از اینها است؛ کمبودهایی هم در مسائل شعری داریم، حرفهای زیادی انسان برای گفتن با یک چنین جمع فرزانه و خردمند و اهل ذوق و اهل هنری دارد؛ خیلی حرف انسان مایل است که بگوید منتها نه وقت هست، نه حال هست؛ الان نمیدانم شما دو ساعت یا بیشتر است دارید می شنوید؛ [اینکه ] ما هم حالا سربار مجموعه بشویم خیلی مصلحت نیست ولی خب، خیلی حرف هست برای گفتن:

حرفهای نگفته ام به دل است

غزل ناسروده را مانم

یادی از مرحوم سبزواری

لازم میدانم یاد رفیق عزیز و شاعر ارجمندمان مرحوم آقای حمید سبزواری را تکریم کنم که در طول این سالهای متمادی یار همیشگی این محفل ما بود؛ همیشه -تقریباً در همه ی جلسات- ما از حضور ایشان بهره مند بودیم. وقتی از مرحوم حمید سبزواری یاد میکنیم صرفاً این نیست که از یک دوستی، از یک شاعری انسان یاد میکند، [بلکه ] یک آموزشهایی به انسان داده میشود، یک مفاهیمی منتقل میشود به ذهن انسان از یادآوری حمید و شخصیّت حمید و جمع بندی زندگی شعری حمید. تا زنده هستند این عزیزان، این جمع بندی انجام نمیگیرد -حالا هرکس هم مایل است زودتر جمع بندی بشود، راهش این است-[2] و تا هستند، کسانی فرصت نمیکنند درست جمع بندی کنند؛ وقتی رفتند، انسان به فکر فرو میرود و نگاه میکند. در مورد مرحوم حمید، اوّلاً ایشان قریحه ی شعری اش خیلی خوب بود؛ واقعاً شاعر بود؛ یعنی شاعر بالذّات بود، متصنّع نبود. ثانیاً تسلّط بر انواع شعر داشت، تسلّط بر گستره ی واژگانی داشت، یعنی واژگان وسیعی در اختیارش بود، تنوّع در شعر داشت، به روز بود، مهم این است که به روز بود؛ یعنی از وقتی من شناختم آقای حمید را. بنده از اوایل انقلاب -از همان ماه های اوّل انقلاب- با آقای حمید آشنا شدیم و مراوده ی ادبی و شعری با ایشان پیدا کردیم در آن گرفتاری ها و اشتغالات عجیب و غریب آن روزِ ما؛ او یک دریچه ای بود که یک هوای آزادی را به ما میرساند و بنده مغتنم میشمردم. از آن وقت تا آخر عمر، همواره این مرد به روز بود؛ یعنی شعرش شعر روز بود.

ویژگی بی نظیر مرحوم حمید سبزواری

به نظر من ویژگی بی نظیر مرحوم حمید سبزواری سرودهای او است؛ هم از لحاظ کمّیّت، هم از لحاظ کیفیّت و محتوا. ما امروز این خلأ را داریم؛ ما امروز هم به سرود احتیاج داریم؛ سرود یک نیازی است. من البتّه در آخر صحبتم [میخواستم] راجع به سرود یک مطلبی را که یادداشت کرده ام [بگویم ]، خوب است حالا که اسم سرود را آوردیم، همین جا من آنچه را یادداشت کرده ام بگویم. به نظر من سرود یک نوعی از شعر بسیار پرتأثیر است، اثرگذار است. از بسیاری از انواع شعر، شاید بگوییم از همه ی انواع شعر اثرگذاری اش بیشتر است؛ یعنی گسترش اثرگذاری و سرعت اثرگذاری آن بیشتر است. فرض کنید اگر ما یک سرود مناسبی مناسب با وضع زمان داشته باشیم که این را جوانها در اردوها بخوانند، مثلاً یک مشت جوان در کوهنوردی که میروند با همدیگر بخوانند؛ در اجتماعاتی که هست بخوانند؛ فرض کنید یک مشت جوان در راه پیمایی بیست ودوّم بهمن همان سرود را بخوانند. اینها خیلی چیزهای مهمّی است، اینها تکرار معارف و گسترش دادن معارفی است که ما احتیاج به گسترش آنها داریم. سرود این کار را میکند و زود هم اثر میگذارد. فرهنگ سازی میکند؛ یکی از خصوصیّات سرود این است که در جامعه فرهنگ سازی میکند و سطح هم نمی شناسد؛ یعنی از سطوح بالای معرفتی و علمی و مانند اینها تا سطوح عامّه ی مردم همه را با سرعت فرا میگیرد که ما این را در سرودهای مرحوم حمید دیدیم.

یادی از شهید مجید حدّاد عادل

خدا رحمت کند شهید مجید حدّاد عادل را -برادر آقای دکتر حدّاد عادل خودمان- که در اوایل سال 60 این را به من میگفت؛ میگفت وقتی در سال 59، سنندج از دست ضدّ انقلاب آزاد شد -دست ضدّ انقلاب بود، مسلّط بودند؛ نیروهای ما فقط در پادگان محصور و محدود بودند- مردم خوشحال شدند و به خیابانها آمده بودند؛ سنندج قبل از اینکه آزاد بشود، خیابانها محصور بود، تهدید بود، دائم صدای گلوله از آنجا می آمد، بعد که ضدّ انقلاب را از آنجا بیرون کردند، سنندج شد یک شهر عادی. خب، سنندج شهر قشنگ و مطلوبی هم هست؛ آنهایی که دیده اند، میدانند؛ شهر خواستنی و زیبایی است. ایشان میگفت که دیدم یکی از این آبمیوه گیری ها یک بساط آبمیوه گیری کنار خیابان راه انداخته؛ این جوانها هم آمدند ایستادند و منتظر نوبتند که او آبمیوه بگیرد و بدهد به اینها. او همین طور که هویج را میگذارد در ماشین آبمیوه گیری و دسته را فشار میدهد، این را دارد میخواند: «این بانگ آزادی است کز خاوران خیزد»؛ این را تازه حمید گفته بود؛ شاید مثلاً فرض کنید یک ماه بود، دو ماه بود یا شاید هم کمتر که این شعر گفته شده بود؛ حالا در سنندج یک نفری دارد آب هویج میگیرد، کسی هم به او نگفته بخوان، به قول آقای فیض[3] طرف دار نظام هم نبوده[4] که به او گفته باشند این شعر را بخوان؛ نه، همین طور خودش به طور طبیعی [میخواند]. ببینید، سرود این است؛ یعنی سرود مثل هوای تازه، مثل هوای بهاری نفوذ میکند؛ هیچ لازم نیست وادار بشوند کسانی که آن را ترویج کنند، تقریظ بنویسند، شعر بگویند؛ نه، خود سرود وقتی که خوب تنظیم شد [اثر میکند]. ما این را امروز کم داریم؛ امروز به نظر میرسد که ما به این احتیاج داریم و مرحوم حمید سبزواری (رضوان الله علیه) در این زمینه بهترین بود. حالا من درست یادم نیست، به نظرم آماری که به من دادند حدود چهارصد یا بیش از چهارصد سرود ایشان گفته؛ اینها خیلی باارزش است. اینها را نباید از نظر دور داشت.

حالا اینکه من اسم آوردم از آن شعری که آقای سیّار و آقای عرفان پور مشترکاً گفته بودند[5] -و من گفتم شنیدم آن را- [این بود که ] به نظرم همین شعر بود که شبکه های خارجی ضدّ انقلاب روی آن حسّاس شدند و آن را کوبیدند، یعنی آنها فوراً اهمّیّت این کار را درک کردند -به نظرم برای من نقل کرده بودند و گزارش دادند که از فاکس نیوز و مانند اینها، شروع کرده اند کوبیدن- و آهنگ خوبی که رویش گذاشته شده بود و مضمون خوب شعر، آنها را عصبانی کرده بود، یعنی ناراحت کرده بود؛ [ولی ] ما خودمان از آن خبر نداریم؛ یعنی ما ترویج نمیکنیم؛ سرود خوب را ترویج نمیکنیم. به نظر من گفتن سرود خیلی خوب است، آهنگهای خوب روی آن گذاشتن بسیار خوب است و حالا من توصیه هایی البتّه در مورد لفظ و ترکیب و مانند اینها دارم که بعد عرض میکنم. خدا رحمت کند حمید عزیزمان را؛ ان شاءالله امیدواریم مشمول رحمت الهی باشد و اینهایی که عرض شد که بخشی از خدمات او است، ذخیره ی آخرتش باشد.

شاعر، سرمایه ی کشور است

عزیزان من! شاعر، سرمایه ی کشور است؛ جزو فاخرترین و عزیزترین سرمایه های هر کشوری شاعر است؛ البتّه همه ی هنرمندها سرمایه اند منتها شاعر یک خصوصیّاتی دارد و شعر در بین انواع واقسام هنرها یک خصوصیّتی دارد و این خصوصیّات موجب میشود که ارزش شاعر در جامعه بالا برود؛ سرمایه است و ذخیره است. خب، این سرمایه باید در بزنگاه ها مورد استفاده ی کشور قرار بگیرد؛ این یک استنتاج خیلی روشن و طبیعی است دیگر: آنجایی که کشور -چه در زمینه ی مسائل فرهنگی اش، چه در زمینه ی مسائل سیاسی اش، چه در زمینه ی مسائل اجتماعی اش، چه در زمینه ی ارتباطات مردمی و پیوندهای اجتماعی اش، چه در زمینه ی مواجهه ی دشمنان خارجی اش- احتیاج به یک کمکی دارد، خب این ذخیره مثل همان ذخیره ی صندوق توسعه ی ملّی که ما اینجا ذخیره میکنیم از پول نفت برای اینکه یک جایی، یک وقتی به درد کشور بخورد و در آنجا استفاده بشود [باید به درد بخورد]. بنابراین اگر چنانچه ما شعری داشته باشیم که نسبت به مسائل جاری کشور هیچ موضعی نداشته باشد، این شعر به کار نیاز کشور نمی آید؛ باید موضع داشته باشد.

البتّه شماها میدانید من بارها در همین جلسه گفته ام که من طرف دار این نیستم که حتماً همه ی شعری که شماها میگویید شعر موضع دار یا سیاسی یا متعهّد یا آن چنانی باشد؛ نه، گفتن شعر غزلی و شعر عشقی هیچ اشکالی ندارد، بالاخره اینها جزو طبیعت های شاعر است و شعر میگوید، مانعی هم ندارد امّا حتّی در همان هم -یعنی در همان شعر غزلی و عشقی هم- بایستی جان مایه های هدایت باشد، نه جان مایه های فساد و انحراف؛ این البتّه به جای خود محفوظ، [امّا] غرضم این است که توقّع این نیست که حالا شما شعر که میگویید، همه ی یک غزل از اوّل تا آخر ناظر به مسائل سیاسی باشد؛ نه، ممکن است شما سه بیت، چهار بیت از یک غزل را در مفاهیم عاطفی و عشقی و این چیزها مصرف کنید، ناگهان دو بیت مثل یک نِشتری وسطش بیاورید؛ که این کاری بوده که شعرای خوب ما همواره کرده اند؛ یک غزل گفته اند، منتها در این غزل ناگهان می بینید که دو بیت اشاره به یک مسئله ی حسّاس دارد، آن مسئله را زنده میکند، مطرح میکند. بالاخره شعر شاعر بایستی زنده باشد.

مسئله ی شعرهایی است که در قضایای جاری کشور گفته شده است

یک مسئله، مسئله ی شعرهایی است که در قضایای جاری کشور گفته شده، که خب خوشبختانه ما در این دوره ی خودمان شعرایی که این شعر زنده و موضع دار را از آنها می شنویم کم نیستند؛ بحمدالله هستند؛ یعنی امروز از ده پانزده سال پیش، از این جهت جلوتریم و بهتریم؛ منتها اینها ترویج نمیشود. فرض کنید حالا مثلاً برای شهدای غوّاص یا برای مدافعین حرم چندین شعر گفته شد یا همین شعری که امشب آقا[6] در زمینه ی مسائل مدافعین حرم خواندند؛ خب اینها شعرهای خیلی خوبی است، اینها برجسته است؛ اینها چرا ترویج نمیشود؟ سؤال من این است؛ راه ترویج اینها چیست؟ یا مثلاً برای شیخ زکزاکی[7] شعر گفته شده؛ خب شیخ زکزاکی یک فرد مظلوم و شجاع و مصمّم در راه و طریق خودش بود که مورد تهاجم قرار گرفت و از او انتقام گرفتند. خب اگر چنانچه فرض بفرمایید ما این شعر را ترجمه کنیم، بفرستیم برای جایی که آوازه ی او به آنجا برسد، شما ببینید چقدر اثر میگذارد؛ چقدر روحیّه میدهد! این کار را ما نمیکنیم؛ ما در این زمینه ها انصافاً کوتاهی داریم؛ یا در زمینه ی فلسطین، یا در زمینه ی یمن، بحرین، و مانند اینها؛ یا در زمینه ی خیانتهای آمریکا. خب در همین قضیّه ی برجام، آمریکایی ها کم خیانت نکردند که اینها باید گفته بشود؛ و این فقط کار سیاسیّون نیست که سیاسیّون بگویند؛ بهتر از کار سیاسیّون این است که هنرمندها اینها را بیان کنند. در بین هنرها هم آن چیزی که از همه دَم دست تر و آسان تر و پُررونق تر و سریع السّیرتر است، شعر است. باید اینها گفته بشود، باید اینها بیان بشود، باید اینها منتقل بشود در افکار عمومی. یا در زمینه ی دفاع مقدّس همین جور. البتّه من از این برادرهایی که در جلسه ی ما هم الحمدلله امشب تعدادی از این برادرهایی که در این زمینه ها شعر گفتند حضور دارند، صمیمانه و از تَه دل تشکّر میکنم؛ خوب کاری کردند، ولی خب این کار باید ادامه پیدا کند، باید توسعه پیدا کند و باید ترویج بشود؛ باید ترویج بشود. من میبینم یک جاهایی گویا عکسِ این موردنظر است.

شعرمان را شعر زنده و جاندار و موضع دار قرار بدهیم و آن را منعکس بکنیم

از فلان هنرمند بی اعتقاد ولنگاری که نسبت به مفاهیم انقلاب اسلامی و نسبت به اسلام یک ذرّه از خودش گرایش در طول این 38سال نشان نداده است تجلیل میشود [امّا] از یک هنرمندی که همه ی عمرش را در این راه گذاشته، اصلاً هیچ تجلیلی نمیشود، هیچ احترامی نمیشود، اعتنائی به او نمیشود؛ این خیلی روش غلطی است؛ مسئولین ما باید توجّه کنند به این مسائل. بنابراین یک حرف ما این است که شعرمان را شعر زنده و جاندار و موضع دار قرار بدهیم و آن را منعکس بکنیم، یعنی ترویج کنیم؛ افراد ترویج کنند، صداوسیما ترویج کند، دستگاه های دولتی و غیردولتی ترویج کنند.

خب، خوشبختانه حالا این مجموعه ای که مشغول کار هستند، انصافاً کارهای خوبی انجام میدهند. [امّا] دایره ی کارشان و امکاناتشان محدود است که امکانات اینها هم باید توسعه پیدا کند و باید بتوانند واقعاً کار کنند. هم در این زمینه ای که گفتم، هم در زمینه ی تربیت شاعران و رشددادن شعرای جوان که خب خوشبختانه کارهایی در زمینه انجام میدهند.

نکته ای راجع شعرهایی در بین مردم کاربرد زیادی دارد

یک مسئله، مسئله ی شعرهایی است که در بین مردم کاربرد زیادی دارد؛ از جمله نوحه و شعرهای مرثیه؛ نوحه خیلی اثر دارد، خیلی میتواند تأثیر بگذارد؛ [البتّه ] اگر مضمونی در این نوحه ها وجود داشته باشد. فرض بفرمایید در کشور حالا ایّام عاشورا یا بعض ایّام عزاداری دیگر، شما ببینید میلیون ها افراد و امروز غالباً جوان، می ایستند به یک گوینده ای که دارد نوحه میخواند گوش میکنند و آن شعر و آن آهنگ در آنها حالت هیجان به وجود می آورد؛ سینه میزنند، گریه میکنند، اعتقاداتشان، احساساتشان، عواطفشان نسبت به مفاهیم دینی بیشتر میشود، این خیلی فرصت مهمّی است؛ ما از این فرصت باید استفاده کنیم. ما که میگویم یعنی کشور باید استفاده کند، اسلام باید استفاده کند، نظام جمهوری اسلامی باید استفاده کند؛ این را من البتّه به مجموعه های مدّاح و مانند اینها هم تذکّر داده ام، به شما هم که اهل شعرید تذکّر میدهم. مثلاً ایّام انقلاب -در همان ایّام محرّم- یادم است نواری برای من آوردند از سینه زنی در جهرم -ما مشهد بودیم- به قدری این مؤثّر [بود]؛ اوّلاً زیبا بود از لحاظ خود شعر و لفظ و معنای شعر؛ ثانیاً از لحاظ آهنگ؛ ثالثاً مهیّج، محرّک، راهنما؛ خیلی ارزش داشت. بعد از آن از یزد [نواری ] آوردند، که از این دو شهر من یادم است، جایی دیگری من ندیدم؛ خب مفاهیم سیاسیِ آن روز را که در مبارزه مطرح بود، در قالب نوحه منتقل کرده بودند. ما شبیه این را در دوره ی دفاع مقدّس داشتیم؛ این نوحه هایی که آقای آهنگران خواند -و آن شاعر محترمی که خدا رحمتش کند، آقای معلّمی، که در اهواز برای ایشان شعر میگفت- آنها هم همین جور، اینها هم شعرهایی و نوحه هایی بود که آموزش دهنده بود. ما باید این کار را جدّی دنبال بکنیم؛ البتّه شعر نوحه یک خصوصیّاتی دارد؛ یعنی از لحاظ لفظ، از لحاظ ترکیب، از لحاظ ساخت شعری یک خصوصیّاتی را باید داشته باشد تا جا بیفتد، تا نوحه خوان بتواند آن را بخواند. امّا من خواهش میکنم این کسانی که اهل نوحه خوانی اند، اهل مرثیه خوانی اند، اینها توجّه کنند؛ بخواهند و بپذیرند، بگیرند استفاده کنند و شما شعرای عزیز هم در این زمینه هرچه ممکن است دنبال کنید.

یکی از آقایان،[8] پایین یک شعری خواندند که مضمونش این بود که اگر شمشیر بکشید، سینه هایی که بیایند در جلوی شما بِایستند و در مقابل دشمنان شما سینه سپر کنند [زیاد است ]، من گفتم من شمشیر را کشیدم، مشغولیم، ما از چپ و راست داریم میزنیم؛ این جوری نیست؛ منتها نوع شمشیرِ امروز و نوع میدانِ امروز با نوع میدانِ آن سالهای اوّل تفاوت دارد؛ ما در جنگِ نرمیم؛ در جنگِ سیاسی هستیم، در جنگِ فرهنگی هستیم، در جنگِ امنیّتی و نفوذی هستیم؛ فکرها و اراده ها دارند با هم میجنگند. امروز ما خیلی احتیاج داریم به ابزارهای مؤثّر و تأثیرگذار؛ یک بخش عمده ی این ابزارها، به نظر من شعر است که بایستی مورد توجّه شماها قرار بگیرد.

در زمینه ی شعر کارهای نکرده زیاد است

من اعتقادم این است که در زمینه ی شعر کارهای نکرده زیاد است؛ همچنان که گفتیم. یکی اش مسئله ی ترجمه است؛ حالا امشب ایشان[9] به من گفتند که شعرهایی را به زبان اردو ترجمه کردیم. بسیار کار خوبی است؛ این کار، کار لازم است. شعر فارسی در زمینه های مختلف [ترجمه شود]. حالا مثلاً شعر فلسطین، شعر دفاع مقدّس، شعر زنان، شعر مربوط به مسائل منطقه؛ شعر یمن، اینها تدوین بشود، ترجمه بشود، ترجمه به عربی، ترجمه به اردو و انگلیسی و ترجمه به بعضی از زبانهای دیگر، ترجمه های خوب، و منتشر بشود، منعکس بشود و [به خارج از کشور] برود. حالا مثلاً فرض بفرمایید که «فلسطین در شعر فارسی» من باب مثال؛ یک موضوع است دیگر. یا در جنگ هشت ساله ی بین ایران و عراق چه گذشت، یا ماجرا چه بود. خب نمیدانند دیگر. آن خانم دکتر عراقی، به این دوست ما گفته بود که من سفر اوّل و دوّمی که آمدم ایران -بعد از رفتن صدّام- به هر ایرانی ای که میرسیدم، خیال میکردم که این [شخص ]، دو برادر من را که در جنگ کشته شده اند، کشته [است ]، با این چشم نگاه میکردم. و بغض داشتم -حالا دنباله ی حرفش هم این است- تا اینکه «سلیمانی»[10] را دیدم. وقتی دیدم سلیمانی آمده و این جور فداکاری دارد میکند، قضیّه برعکس شد. حالا من این بخش اخیرش مورد نظرم نبود، آن بخش اوّل [مورد نظرم است.] یعنی یک جوان عراقی، یک زن عراقی، یک مادر عراقی که خب آن هم نمیداند قضیّه چه بود، نمیداند چه اتّفاقی افتاد. خب ما در خانه مان نشسته بودیم، هواپیماها آمدند ما را بمباران کردند، ما چه کار کنیم؟ دست بسته بمانیم؟ آمدند از مرز ما عبور کردند، چند هزار کیلومتر از مرز ما را گرفتند، ما چه کار میکردیم؟ باید همین طور می نشستیم تا بیایند جلو یا میرفتیم دفاع میکردیم؟ خب ما این کار را کردیم. این حقیقتی است، این حقیقت برای جوان عراقی، مادر عراقی، یتیم عراقی، خواهر عراقی چرا نباید روشن بشود؟ برای دیگران چرا نباید روشن بشود؟ اینها چیزهایی است که در زبان شعر میتواند اتّفاق بیفتد و انجام بگیرد.

از ورزدادن شعر خود و تعالی بخشیدنِ به شعری که بعداً خواهید گفت دست برندارید

یک نکته ی دیگر این است که شعرای عزیز ما خب انصافاً خیلی ترقّی کردند، پیشرفت کردند. یعنی امروز من وقتی نگاه میکنم، هم در بین جوان، هم در بین طبقه ی متوسّط انصافاً شعرها پیش رفته؛ یعنی شعر کشور پیش رفته و در مجموع انسان احساس میکند که شعر ما یک قدم جلو رفته نسبت به آنچه هست؛ منتها این معنایش این نیست که ما به آن سرمنزلی رسیده ایم که دیگر به جلو رفتن احتیاجی ندارد. من بارها این را تکرار کردم، باز هم تکرار میکنم: من خواهش میکنم از ورزدادن شعر خود و تعالی بخشیدنِ به شعری که بعداً خواهید گفت دست برندارید. یعنی شعر شما امروز شعر خوبی است، ما هم می پسندیم وقتی میگویید، هم لذّت میبریم، هم به به میگوییم، امّا این معنایش این نیست که این در قلّه قرار دارد. نه، خب شعر خوبی است، [امّا] ما میخواهیم شعر شما در قلّه قرار بگیرد؛ ما دنبال این هستیم. یکی از به اصطلاح ابزارهایش الفاظ است؛ لفظهای زیبا، لفظهای فاخر، لفظهای جاافتاده. گاهی انسان می بیند شعرها شعرهای خوبی است، [ولی ] در آنها الفاظ نپخته ای یا نابجا به کاررفته ای وجود دارد؛ اینها خوب نیست. شعر وقتی که الفاظ خوبی در آن باشد انسان [راضی میشود].

و شعر را باید ارتقا بخشید؛ تشخیص ارتقای شعر هم با صاحب نظران شعری است. من شنیده ام که حالا بعضی ها شعر را در این فضای مجازی که خیلی رایج شده منتشر میکنند، [مثلاً] یک نفری یک چیزی نوشته، ارزش [ندارد]، آن وقت مثلاً فرض کنید که نسبت به این شعر چند هزار [نفر] لایک میکنند؛ آن لایک ارزش ندارد؛ آنچه به شاعر و به شعر ارزش میدهد نظر صاحب نظر است؛ کسی که اهل شعر باشد و بفهمد شعر یعنی چه، اصلاً شعر خوب یعنی چه، شعر بد یعنی چه؛ یعنی آنها ملاک خوبیِ شعر نیست. به هرحال در ارتقای شعر باید کوشید.

نکته ای راجع به دوره های تربیت شاعر

به نظر من حالا که آقای وزیر محترم[11] هم اینجا حضور دارند بله، یک دوره هایی -یک دوره های کوتاه مدّتی- درست کرده اند برای اینکه شاعر تربیت بشود، [امّا] با یک روز و پنج روز و دو هفته که شاعر تربیت نمیشود؛ اینها کار همین مجموعه های فنّیِ مردمی و مانند اینها است. دستگاه های دولتی هم اگر میخواهند کاری بکنند باید به اینها کمک کنند؛ باید کمک کنند به اینها، اینها را تقویت کنند، تجهیز کنند تا اینها بتوانند کار خودشان را انجام بدهند.

یک نکته ی دیگری که وجود دارد [این است ]: مرحوم آقای بهجتی (رحمةالله علیه) -رفیق قدیمی عزیز ما که ایشان هم مثل آقا[12] اهل یزد بودند، منتها آقای بهجتی اهل اردکان بود، ایشان اهل میبدند که میبد و اردکان هم غالباً با همدیگر سرِ قضایای مختلف اختلاف نظر و دعوا و مانند این چیزها دارند؛ ولی خب ایشان شاعر خوبی بود- دعای ابوحمزه را به شعر درآورده بود؛ حالا چقدر از دعا را، من الان درست در ذهنم نیست. خود ایشان برای من یک فِقره ای را ذکر کرد و گفت این فِقره برایم سخت بود و نمیتوانستم تمام کنم. یکی از کارها این است که انسان بتواند واقعاً مضامین این متونِ فاخرِ برجسته ی دینی را در شعر بیاورد؛ این یک رشته است، یک شعبه ی کار است؛ به قول سینماچی ها این یک ژانر شعری است، یعنی این جور نیست که بخواهیم حالا همه را منحصر کنیم در این، امّا یک کار این است. چون خود این دعاها علاوه بر مضامین عالی ای که دارد، الفاظ عالی هم دارد. این دعاهایی که وجود دارد، [مثل ] همین دعای عرفه، دعای ابوحمزه، مناجات شعبانیّه، دعاهای صحیفه ی سجّادیّه، مشحون از مفاهیم عالی و معارف عالی اسلامی است، آن هم انصافاً با بهترین الفاظ و با زیباترین الفاظ؛ اینها را خوب است که منعکس بکنید.

من پارسال این شعر اخوان را اینجا خواندم[13] که البتّه او برای مقصود دیگری گفته: «ای تکیه گاه و پناه زیباترین لحظه های پُرعصمت و پُرشکوه تنهایی و خلوت من، ای شطّ شیرین پُرشوکت من»؛[14] خب ببینید چقدر این شعر قشنگ است. من گفتم وقتی این شعر را میخوانم مخاطب من در این شعر دعا است. دعا همین است: «ای تکیه گاه و پناه زیباترین لحظه های پُرعصمت و پُرشکوه تنهایی و خلوت من، ای شطّ شیرین پُرشوکت من». البتّه او این شعر را در یک مسیر دیگری برده؛ خب حالا اگر شما بتوانید شعر مربوط به دعا را با این جور ادبیّاتی که هم الفاظ قشنگ است، هم مضامین قشنگ است، مضمونها چقدر زیبا است، موسیقی شعر چقدر عالی است -موسیقی شعر خودش یک بابی است، آن روانی و زیبایی و صافی و موسیقی شعر از حالت لکنت زدن و مانند اینها شعر را خارج میکند- با این مایه ها و با این شیوه ها بگویید به نظر من خیلی خوب است.

شعر آئینی

و آخرین مطلب هم راجع به شعرهای آئینی است. خب، بعضی از شعرای ما که خوشبختانه بعضی از دوستان شعرای آئینی هم اینجا الان تشریف دارند، انصافاً خوب شعر میگویند؛ شعرهای مضمون دار خوب راجع به ائمّه (علیهم السّلام) -چه مراثی شان، چه مدایحشان، چه مناقبشان- و خیلی حرفهای خوبی در شعرهایشان هست لکن بعضی هم نه. کاری کنیم که شعرهای آئینی یک مجموعه ای از معارف ائمّه باشد؛ یعنی وقتی که این شعر را شما دادید به مدّاح و فرض کنید این را در جلسه خواند، این به قدر چند منبر خوب -که همین جور هم هست- اثر بگذارد. یعنی اگر واقعاً مضامین خوب باشد -فرض کنید این شعری که آقای انسانی[15] در جلسه میخواند- اگر شعرش شعر خوبی باشد، چون از شیوه ی هنری استفاده میشود به قدر چند منبر خوب اثر میگذارد؛ اگر نه، شعرش همین حرفهای متعارف و معمولی و مثلاً همین چیزهایی که ارزش بیان آن چنانی ندارد جز برای گریه گرفتن -که خب گریه گرفتن هم البتّه یک امتیازی است- لکن [هدف ] فقط این نیست. ما نگاه کنیم به شعرهایی که امثال کُمِیت و دِعبل و مانند اینها درباره ی ائمّه (علیهم السّلام) گفتند، ببینیم آنها چه جوری میگفتند، چه میگفتند، چه مضامینی را در آن قصاید بلند میگنجاندند؛ اگر انسان بخواهد شعر خوب بگوید باید این جور شعری را بگوید. اگر اینها در اختیار مجموعه ی اداره کنندگان این جلسات باشد، البتّه خیلی باارزش است.

امیدواریم ان شاءالله خدای متعال همه ی شماها را محفوظ بدارد، باقی بدارد و بتوانید کار کنید، خوب کار کنید، کار بهنگام بکنید و نیازهای کشورتان، جامعه تان، نظامتان را برآورده کنید.

والسّلام علیکم و رحمةالله و برکاته

پی نوشت ها

[1] قبل از شروع بیانات معظّمٌ له، تعدادی از شعرا، اشعار خود را قرائت کردند.

[2] خنده ی حضّار و معظّمٌ له

[3] اشاره به این بیت از شعر آقای ناصر فیض: «شد قافیه تکرار ولی مسئله ای نیست / چون شاعر این شعر طرف دار نظام است»

[4] همراه با خنده ی معظّمٌ له

[5] شعر «هتل کوبرگ» سروده ی مشترک آقایان محمّدمهدی سیّار و میلاد عرفان پور

[6] حجّت الاسلام سیّدمحمّدمهدی شفیعی

[7] رهبر شیعیان نیجریه

[8] آقای امیر عاملی

[9] آقای علیرضا قزوه

[10] سرلشکر قاسم سلیمانی (فرمانده سپاه قدس)