ورود ایران به حفاری «آب های ژرف»

موضوع استخراج و برداشت از آب های ژرف پس از مدت ها بحث و بررسی سرانجام به تصویب هیئت دولت رسید.

به گزارش به نقل از خراسان، «پس از گزارش ها و موافقت تعدادی از دستگاه های اجرایی با پیشنهاد مربوط به استخراج آب های عمیق ایران که در عمق 500 تا هزار متری سطح زمین قرار دارد، بالاخره هیئت دولت با صدور بخشنامه ای جدید خطاب به حمید چیت چیان، مقرر کرد مبلغ 250 میلیارد ریال اعتبار از محل منابع قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، برای تامین آب شرب اضطراری استان سیستان و بلوچستان در قالب انجام حفاری آب ژرف در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد.»



این گزارش حاکی است، سال گذشته، وزارت نیرو از آغاز پروژه 250 میلیون دلاری برای اکتشاف آب در ذخایر ژرف ایران با مشارکت روس ها خبر داده و اعلام کرده بود: مطالعات شناسایی ذخایر جدید آب در مناطق ژرف و عمیق ایران آغاز شده و بعد از شناسایی ظرفیت های آبی کشور، از طریق نقشه‌های سطحی زمین شناسی، مطالعات ژئوفیزیک و در نهایت حفاری چاه در بلوک‌های اکتشاف آب در نقاط عمیق و ژرف انجام خواهد شد.طبق این تصمیم، انجام مطالعات عملیات ژئوفیزیک برای شناسایی آب‌های ژرف در عمق بیش از هزار متری زمین خواهد بود و عملیات حفاری در جست وجوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویت‌بندی شده کشور انجام می گیرد. برآوردها نشان می دهد که در مناطقی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف وجود دارد.حفاری هر حلقه چاه اکتشافی در بلوک‌ها و نقاط عمیق و ژرف به حدود 30 میلیارد تومان اعتبار به صورت سالانه نیاز دارد و قرار است بعد از انجام مطالعات ژئوفیزیک کار حفاری انجام گیرد.




گزارش خراسان به نقل از اکو نیوز (5مرداد96) حاکی است، حمید چیت‌چیان وزیر نیرو چندی قبل گفت: «مطالعه آب‌های ژرف مسئله جدیدی است و در کشور ما سابقه نداشته است. اکنون نتیجه مطالعات نشان می‌دهد که در اعماق 1000 تا 2000متر منابع آب وجود دارد که با فناوری مشابه حفر چاه‌های عمیق برای استخراج نفت، قابل برداشت است.» او در ادامه بیان کرد: «چاه‌های عمیق آب در دو دسته‌بندی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر قرار دارند. گونه اول از طریق گسل‌ها تغذیه و در صورت استفاده نکردن از آن، از طریق منافذ خارج می شود و به دریای خزر و خلیج‌فارس می‌رود. در واقع اگر ما از این آب‌ها به اندازه منطقی استفاده کنیم، هیچ‌گونه آسیب زیست‌محیطی در پی نخواهد داشت.»



کشف تصادفی آب



بحران کم آبی و خشکسالی کار را به جایی رسانده است که اکنون هر تکنیک و راهکاری پیشنهاد می شود تا شاید از وضعیت بحرانی سال های پیش رو کاسته شود. اکتشاف، استخراج و برداشت از آب های ژرف هم یکی از همین راهکارهاست که اگر چه در کشور ما نوپا و جدید است اما در کشورهای دیگر سال هاست که اجرا می شود و البته همان کشورها در برخی موارد به نتایج مطلوبی هم رسیده اند. معضل کم آبی در کشور ما نیز باعث شد تا چندی پیش وزارت نیرو در پروژه ای جدید، موضوع اکتشاف آب در ذخایر ژرف زمین را با همکاری روسیه کلید بزند. این پروژه در پی کشف تصادفی آب در عمق بیش از 500 متر، در حین حفاری های شرکت ملی فولاد ایران مطرح شد.



اما این که چه تعریفی از آب های ژرف وجود دارد و آیا واقعا این تکنیک راهگشای تامین منابع آبی کشور خواهد بود، سوالی است که به نظر می رسد هنوز پاسخ دادن به آن کمی زود باشد. این موضوع نکته ای است که سخنگوی سازمان زمین شناسی کشور در گفت وگو با خراسان به آن اشاره کرد و گفت: هم اکنون تعریف دقیق و مشخصی از آب های ژرف نه در کشور ما وجود دارد و نه در جهان.محمد جواد بلورچی ادامه داد:عملا آن چه ما در کشور به صورت عمده استفاده می کنیم آب هایی است که در مخازن آبرفتی و دشت ها جمع شده است؛ اما برداشت آب از سازند سخت یا از سنگ ها کمتر انجام گرفته است و آن چه امروز از آن صحبت می شود، آب هایی عمیق تر از چاه هایی است که الان برداشت می کنیم.وی در پاسخ به این سوال که چرا به سمت استفاده از آب های ژرف رفته ایم، با اشاره به این که کشورهای زیادی در دنیا به این سمت حرکت کرده اند اظهار داشت: 40 درصد منابع آبی که ایالات متحده برداشت می کند، آب هایی است که از مخازن غیرآبرفتی برداشت می شود. ما تقریبا تا الان نه شناختی درباره این مخازن و نه برنامه ای برای برداشتشان داشته ایم. اگر چنین آب هایی در سرزمینمان وجود داشته باشد می تواند در خشکسالی های پیش رو کمک کننده باشد. وی تصریح کرد: ایران طی 40-30 سال آینده به شدت در معرض خشکسالی ها قرار خواهد گرفت و تردیدی وجود ندارد که باید منابع مطمئن آب شرب را برای تامین آینده فرزندانمان فراهم کنیم. وی با بیان این که ما در کشور در مرحله شناخت آب های ژرف، هستیم خاطرنشان کرد: البته در موضوع بهره برداری از آب های ژرف موضوع مهم برداشت از آب های تجدید پذیر است در غیر این صورت برداشت از آب تجدید ناپذیر، عوارضی دارد که باید از الان به فکر آن باشیم.اما برداشت از آب های ژرف تا چه اندازه می تواند در سال های آتی برای مقابله با خشکسالی تاثیرگذار باشد؟ سخنگوی سازمان زمین شناسی پاسخ دادن به این سوال را در شرایط کنونی ناممکن دانست و گفت: باید منتظر ماند تا مطالعات در کشور انجام و مخازن شناخته شود. ممکن است نتایج بررسی ها این باشد که ما هیچ مخزنی نداریم که به آن فکر کنیم و باید فقط به مدیریت آب آبرفتی بیندیشیم. متاسفانه تا زمانی که تحقیقات انجام نگیرد نمی توان عددی اعلام کرد اما میانگین جهانی که درباره آن صحبت می شود، منابع آبی خوبی را در اعماق پایین تر به صورت تجدیدپذیر نوید می دهد.از بلورچی درباره نگرانی هایی که درباره بهره برداری از آب های ژرف مطرح می شود می پرسیم و این که آیا این امر تاثیری در فرونشست زمین دارد؟ وی در پاسخ می گوید: قطعا از هر مخزنی که برداشت می شود اگر بیش از حدی باشد که جایگزین می شود موجب فرونشست خواهد شد؛ بنابراین باید به تبعات این کار هم اندیشید و برای آن برنامه ریزی کرد.



فرو نشست و مرگ زمین؟



درباره فرو نشست زمین همچنین برخی دیگر ازکارشناسان حوزه محیط زیست معتقدند: برداشت غیراصولی و بدون مطالعات دقیق مکانیک خاک می تواند باعث ایجاد حفره های عظیم و خطرناک در دشت ها و حتی مناطق شهری شود که جبران ناپذیر خواهد بود. به گفته این کارشناسان آب های ژرف معمولا شور است و با به سطح آوردن این آب ها بدون مطالعه و پیش بینی های لازم زمینه مرگ خاک و از بین رفتن اراضی حاصلخیز فراهم می شود.یک کارشناس سازمان زمین شناسی نیز با بیان این که برآوردها نشان می دهد که در مناطقی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان و یزد اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف وجود دارد، خاطرنشان کرد: هم اکنون اطلاعات و دانش و تخصص مربوط به آب های ژرف و این که کدام مناطق کشور دارای آب ژرف هستند بسیار کم است. علیرضا رضایی با بیان این که در بحث برداشت آب های ژرف موضوع مهم، استفاده از این آب ها در مصارف شرب و صنعت است تصریح کرد: بدون تردید تمام آب های ژرف قابلیت استفاده ندارد و بخشی از آن ممکن است به دلیل داشتن آلودگی هایی چون شوری شدید یا حتی آلودگی های اتمی قابل استفاده نباشد که این امر با توجه به هزینه های بالای استحصال آب، نیازمند بررسی قبل از حفاری است. وی خاطرنشان کرد: هم اکنون تنها چند کشور روی این موضوع کار کرده اند و در کشورهایی چون لیبی و جنگل‌های آمازون به اکتشاف منابع آب با وسعت و حجم قابل توجهی دست یافته اند. البته این مسئله در مواردی هم با خطا همراه بوده است.



چقدر باید هزینه شود؟



کاوه مدنی، استاد مدیریت آب و محیط زیست امپریال کالج لندن، در پاسخ به چگونگی اجرای پروژه «آب ژرف» و این که آیا از لحاظ فیزیکی این پروژه قابل عملیاتی شدن است یا خیر، می گوید: استفاده از آب های زیرزمینی به عنوان راه حلی برای کمبود آب از لحاظ تئوری و فیزیکی ممکن است و برخی از کشورهای خشک با رویای پرآب شدن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به سراغ این مدل پروژه ها رفته اند اما در اجرای این پروژه بحث بر سر این است که چقدر قرار است هزینه شود، چه ارزش افزوده ای به دنبال دارد و چقدر این راه حل، پایدار خواهد بود.



وی با اشاره به این که گزینه های مختلفی برای مقابله با مشکل کم آبی وجود دارد، اما باید بهترین راه های ممکن را بررسی و از آن استفاده کرد، ادامه می دهد: روش هایی مانند حفر چاه های زیرزمینی، سدسازی، انتقال آب، استفاده از آب شیرین کن ها،تصفیه آب و فاضلاب و تغییر نوع آبیاری همه از جمله راه حل های تکنیکی است که می تواند در این زمینه موثر باشد اما این که از هر یک از این روش ها در چه زمان و مکانی استفاده کنیم موضوع مهمی است که باید به آن توجه شود.مدنی با اشاره به روش تامین آب از آب ژرف و زیرزمینی، می افزاید: درباره این پروژه حتی اگر بگوییم که فردا کلی آب با کیفیت تامین می شود، بازهم سوال این است که آیا این میزان آب، تمامی نیازهای ما را برآورده می کند و ما می توانیم تضمین کنیم که دیگر به افزایش میزان آب، نیاز نداریم.حال باید دید آیا پروژه تامین آب از طریق دسترسی به آب های ژرف که هنوز در مرحله شناخت و تحقیق است، می تواند کلیدی برای گذر از بحران کم آبی در کشور باشد؟