پیشگیری و درمان اختلالات صوت

1- پیشگیری از ابتلا به اختلالات صوت

رعایت بهداشت صوتی می تواند باعث پیشگیری از بروز بسیاری از موارد اختلالات صوتی شود. یکی از نکات مهمی که باید به آن توجه نمود این است که در اکثر موارد، قبل از شروع مشکل می توان به آسانی از بروز آن جلوگیری نمود، و به اصطلاح معروف، علاج واقعه را قبل از وقوع باید جست. همیشه این جمله معروف را به خاطر داشته باشید که پیشگیری آسان تر از درمان است. بسیاری از اقدامات پیشگیرانه، اثر بخش، کم هزینه و حتی رایگان هستند.
در صورت بروز اولین علائم خطر، باید سریعاً در جستجوی بهترین درمان ممکن بود. بسیاری از افراد، آنقدر پیگیری جدی برای درمان را به تعویق می اندازند که دیگر دیر شده یا درمان بسیار سخت و طولانی شده است. مراجعه فوری به یک آسیب شناس گفتار و زبان یا یک متخصص گوش و حلق و بینی، اولین اقدامی است که باید انجام شود. در انتخاب متخصصی که می خواهید به او مراجعه کنید به این نکته توجه نمایید که او باید در زمینه ی اختلالات صوت دارای تجربه ی کافی باشد.

2- پیگیری درمان اختلالات صوت

یکی از اهداف مهم این کتاب، بالا بردن آگاهی معلّمان برای تشخیص اولیه نیاز به پیگیری درمان اختلالات صوتی است که ممکن است خود یا همکارانشان با آن ها مواجه شوند. لذا، عنوان این مبحث را "پیگیری درمان..." گذاشتیم نه "درمان اختلالات صوت". اختلالات صوت نیاز به درمان دارند و انجام اقدامات خودسرانه می تواند اثرات زیانبار و گاه غیر قابل جبرانی را در پی داشته باشد. بیمار باید پیگیر درمان مشکل صوتی خود باشد. او جهت بررسی مشکل خود می تواند به آسیب شناس گفتار و زبان و متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه نماید.
اولین موضوعی که در این قسمت باید مورد توجه قرار گیرد زمان شروع درمان است. در اکثر موارد اختلالات صوت، زمان عامل بسیار مهمی است. در بسیاری از موارد، اگر درمان به موقع و در اولین فرصت ممکن انجام شود مشکل موجود را می توان به آسانی، در زمان اندک، و با هزینه ای بسیار کم رفع کرد و از تشدید آن نیز جلوگیری کرد. اگر درمان به تعویق بیفتد و مشکل بیمار مزمن و یا شدید شود درمان مشکل تر، طولانی تر، و پُر هزینه تر خواهد شد. بسیاری از مبتلایان به اختلالات صوت، یا جهت درمان مراجعه نمی کنند یا در صورت مشاهده ی اولین علائم بهبودی صدا، برنامه ی درمان خود را قطع می کنند و احتمال می دهند دیگر نیازی به مراجعه و پیگیری درمان ندارند و امیدوارند بهبودیشان با برخی مراقبتهای ساده، روز افزون شود؛ در حالی که غالباً این گونه نیست و فقط در مواردی نادر، چنین بهبودی هایی رخ می دهند. لذا، تأکید می شود تا در صورت بروز اولین علائم اختلالات صوت، به متخصصین مربوطه مراجعه نموده و به بررسی علت یا علل، امکان درمان و راه های درمان مشکل خود بپردازند. بهتر است همه به این نکته ی مهم توجه داشته باشند که هر چه زودتر اقدام شود درمان سهل الوصول تر و امکان بهبودی بیشتر است؛ و هر چه زمان ابتلا به اختلال صوت بیشتر باشد درمان مشکل تر شده و امکان بهبودی کمتر خواهد شد.
نکته ی مهم دیگر این است که فقط شروع به موقع درمان مهم نیست بلکه ادامه ی درمان نیز باید به طور کامل انجام شود. متأسفانه بسیاری از مراجعین، در اثنای درمان وقتی که به صدای قابل قبولی می رسند خودسرانه درمان را قطع می کنند، غافل از اینکه هنوز درمان به پایان نرسیده است و ممکن است به آسانی عود کند. بنابراین، تصمیم گیری درباره ی قطع درمان به عهده ی متخصصین مربوطه است و بیمار یا خانواده ی وی نباید خودسرانه درمان را قطع کنند.
یکی دیگر از مشکلات موجود در خصوص شروع به موقع درمان، پیگیری صحیح آن و مراجعه ی درست به متخصصین مربوطه است که کم بودن آگاهی و اطلاعات لازم در این باره مزید بر علت می شود.
اولین موضوعی که در خصوص روند درمان باید مورد توجه قرار گیرد این است که ابتدا باید به چه کسی مراجعه کرد. پاسخ این سؤال به شرایط بیمار بستگی دارد. معلمی که در اثر ابتلا به بیماری خاصی دچار مشکل صوتی شده است و هنوز بیماریش ادامه دارد بهتر است ابتدا به پزشک متخصص مربوطه مراجعه کند. در صورتی که مشکل صوتی بیمار بیش از یک یا دو هفته پابرجا باقی مانده باشد، بهتر است پزشک او را به آسیب شناس گفتار و زبان یا گفتار درمانگر ارجاع دهد تا ضمن ارزیابی مشکل بیمار، درباره ی لزوم ارائه ی خدمات صدادرمانی جهت درمان یا پیشگیری از ابقاء مشکل صوتی موجود تصمیم بگیرد.
معلّمی که بیماریش بهبود یافته است ولی مشکل صوتیش ادامه دارد بهتر است ابتدا به آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کند. اگر بیمار قبلاً به پزشک مراجعه نکرده باشد معمولاً آسیب شناس گفتار و زبان او را به پزشک نیز ارجاع می دهد تا او نیز نظر خود را اعلام نماید.
پزشک مربوطه در کشورمان معمولاً متخصص گوش و حلق و بینی است که در زمینه ی اختلالات صوت دارای تجربه ی کافی باشد. در بسیاری از کشورها، متخصص مربوطه حنجره شناس نام دارد که در بسیاری از کتب خارجی، از آنها به این نام یاد شده است.
اقدامات درمانی موجود برای اختلالات صوت عبارتند از صدا درمانی، دارو درمانی، و جراحی. در برخی موارد، ممکن است نیاز به روان درمانی هم وجود داشته باشد. صدا درمانی در اکثر موارد ابتلا به اختلالات صوت، اولین و مهمترین گزینه ی درمانی است ولی در برخی موارد بنا به دلایل خاصی، قبل از صدا درمانی نیاز به یک دوره درمان دارویی یا درمان به وسیله جراحی وجود داشته باشد. در اکثر موارد، قبل از تصمیم گیری درباره ی جراحی، ابتدا یک دوره ی صدا درمانی توصیه می شود تا در صورت قابلیت درمان با صدا درمانی، بیمار هزینه و عوارض جانبی ناشی از عمل جراحی را متحمل نشود.

3- اثر بخشی درمان

اثربخشی درمان، یکی از مهمترین موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. عوامل مختلفی با میزان اثر بخشی درمان ارتباط دارند. برخی از این عوامل عبارتند از:

الف- زمان اقدام برای شروع درمان.

هر چه زودتر اقدام شود می توان نتایج بهتری را انتظار داشت. بهتر این است که اولین اقدامات، در جهت پیشگیری از ایجاد اختلالات صوت باشد؛ که مستلزم رعایت جوانب مختلف بهداشت صوتی است.

ب- دانش و تجربه ی متخصص یا متخصصین مربوطه.

بدیهی است فرد مبتلا به مشکل صوتی باید در انتخاب متخصص یا متخصصینی که می خواهند جهت درمان به آنها مراجعه کنند دقت نمایند.

ج- پیگیری درمان، عامل مهم دیگری است که پیش از این درباره ی آن بحث کردیم.

4- روند درمان

بیمار جهت بررسی مشکل صوتی خود می تواند به آسیب شناس گفتار و زبان و متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه نماید. آسیب شناس گفتار و زبان ضمن معاینه ی بیمار و بررسی مشکل موجود، علل ایجاد، تشدید و ابقاء مشکل صوتی و بررسی راهکارهای حل مشکل از طریق صدا درمانی، بیمار را به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع می دهد و به تبادل نظر با وی درباره مشکل موجود و درمان های دارویی، و جراحی می پردازد. در صورتی که بیمار به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه نماید، وی نیز ضمن بررسی مشکل بیمار، و اعلام نتایج ارزیابی خود از وضعیت او، جهت بررسی بیشتر مشکل، بیمار را به آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع می دهد و به تبادل نظر با وی می پردازد.
پس از انتخاب و ارجاع به متخصص یا متخصصینی که ابتدا باید به آنها مراجعه کرد، پیگیری درمان، و انجام اقدامات تجویز شده باید دقیقاً انجام شود تا بهترین نتایج ممکن حاصل شود. اگر خطر ابتلا به اختلالات صوت جدی گرفته شود و پیگیری درمان به موقع انجام شود پیش آگهی بسیار بهتری را می توان انتظار داشت.
ارجاع مناسب و به موقع نیز از مهمترین اقدامات است. اگر معلّمی در اثر سرماخوردگی دچار مشکل صوتی شود بهتر است به پزشک متخصص ارجاع داده شود ولی اگر بعد از بهبود سرماخوردگی، علائم اختلالات صوت باقی ماند باید در اولین فرصت ممکن به یک آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع داده شود. در صورتی که بعد از داد و فریاد یا بد استفاده کردن از صدا، فرد با مشکل صوتی مواجه شود بهتر است به آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع داده شود. در بسیاری از موارد بهتر است آسیب شناس گفتار و زبان و متخصص گوش و حلق و بینی هر دو مشکل صوتی فرد را بررسی نمایند.

5- صدا درمانی

صدا درمانی توسط آسیب شناس گفتار و زبان و یا گفتار درمانگر انجام می شود و شامل اقداماتی است که از بدتر شدن صدای بیمار جلوگیری می کند، باعث بهبودی صدای او می شود، میزان مواجه شدن بیمار با عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده اختلالات صوت را کاهش داده، و میزان تحمل او را در مقابل این عوامل افزایش می دهد.
در صدا درمانی، آسیب شناس گفتار و زبان وضعیت موجود صدای بیمار و عوامل احتمالی مربوطه را ارزیابی می کند و سپس با توجه به یافته های به دست آمده در ارزیابی، برنامه ی درمانی مناسب برای آن بیمار را طراحی می کند. در صدا درمانی، بیمار با عوامل دخیل در ایجاد، ابقاء و تشکیل مشکل صوتیش آشنا می شود، اقدامات لازم برای جلوگیری از بروز آنها یا کاهش میزان وقوع آنها طرح ریزی و توصیه می شود، تمرینات لازم برای درست صحبت کردن آموزش داده می شود، راه های مناسبی برای ترک عادات صوتی نامناسب یا آسیب رسان و جایگزین کردن آنها با عادات صوتی درست و مفید توصیه می شود و هر هفته یا هر چند روز یک بار، عملکرد بیمار در مراحل مختلفِ اجرای اقدامات تجویز شده ارزیابی می شود.

6- دارو

امروزه مصرف دارو وسیله ای قوی و مفید برای مبارزه با بسیاری از بیماری هاست و سالانه جان میلیون ها انسان در سرتاسر جهان از خطر مرگ و خطرات جدی دیگر نجات می دهد. با وجود این کمتر دارویی وجود دارد که مصرف آن برای انسان بی ضرر باشد. می توان گفت تصمیم گیری درباره ی برخی از داروها به مثابه ی انتخاب بد و بدتر است. داروهایی که می توانند بر صدای انسان اثر داشته باشند زیادند. این داروها را می توان به چند دسته تقسیم کرد که عبارتند از:
1- داروهایی که بر سرفه کردن و چسبندگی مخاط مؤثرند.
2- داروهایی که برای کاهش علائم آلرژی و آسم تجویز می شوند.
3- داروهای ضد التهاب.
4- داروهایی که نقش آنها با باز کردن برنش ها است.
5- آنتی بیوتیک ها.
6- داروهایی که عملکرد صوتی را تغییر می دهند.
وقتی معلمی به خاطر سرماخوردگی به پزشک مراجعه می کند بسیاری از پزشکان داروهای ضد درد و التهاب را تجویز می کنند تا صدای معلم زودتر بهبود یابد و زودتر بتواند سر کلاس برگردد. توصیه ی ما این است که چنین داروهایی با کسب اجازه از پزشک مصرف نشود یا اگر مصرف شد احساس بهبودی ناشی از مصرف آنها نباید به این معنی تلقی شود که معلّم مورد نظر می تواند به کلاس درس برگردد. در چنین مواردی لازم است معلم جهت رعایت بهداشت صوتی لااقل به مدت یک الی سه روز دست از کار بکشد. درد و گرفتگی صدا، علائم وجود خطر هستند و معنی آنها این است که اولاً باید دست از کار تدریس کشید و ثانیاً باید پیگیر درمان بود.
برخی افراد غیرمتخصص در مواقع خستگی یا گرفتگی مختصر صدا، به تجویز اسپری های خاصی می پردازند و اظهار می دارند که این اسپری ها مشکل شما را رفع می کند، در حالی که این گونه نیست و اکثر آنها مضرند. معمولاً آن چه که این اسپری ها را از بین می برند احساس درد و خستگی است؛ یعنی علائم خطر را از بین می برند. رفع علائم خطر باعث می شود تا معلم مانند شرایط طبیعی از حنجره و صدای خود استفاده کند که از نظر بهداشت صوتی، این کار بسیار آسیب رسان است.

7- جراحی

جراحی یکی از گزینه های درمانی برای اختلالات صوت است. معمولاً جراحی علاوه بر اینکه می تواند مشکل گشا باشد، همیشه احتمال مشکل زا بودن نیز برای آن وجود داد. به همین دلیل، اگر راه حل مناسب دیگری غیر از جراحی وجود داشته باشد، معمولاً جراح از توصیه ی جراحی خودداری می کند مگر اینکه بی اثر بودن راه های مناسب دیگر مانند دارو درمانی و صدا درمانی ثابت شده باشد. در بسیاری از موارد، صدا درمانی یا دارو درمانی، یا کاربرد توأمان آنها می تواند مشکل بیمار را حل کند و روند درمانی او را از جراحی بی نیاز سازد. در بسیاری از موارد، پزشک مربوطه برای اطمینان حاصل کردن از احتمال مؤثر واقع شدن درمان های دیگر، به تجویز دارو می پردازند یا برای صدا درمانی، بیمار را به آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع می دهند و نظر او را جویا می شود. در صورت امکان، موقتاً از جراحی صرف نظر می شود تا نتیجه ی دارودرمانی و یا صدادرمانی مشخص شود.
جراحی های مهم به 5 گروه عمده تقسیم می شوند:
1- حذف بافت آسیب دیده
2- ایجاد تغییر مناسب با استفاده از شکل، جایگاه و یا تنش چین های صوتی
3- جراحی جهت تغییر عملکرد عصبی عضلانی حنجره ای
4- جراحی جهت بازسازی فقدان حنجره به طور کامل
5- جراحی که شامل برداشت کامل حنجره و بافت های اطراف آن می باشد.
منبع مقاله :
امیری شوکی، یونس، جنابی، محمد صادق، قلیچی، لیلا، خداوردی پور، مریم؛ (1385)، بهداشت صوت برای معلمان، [بی جا]: اندیشمند، چاپ اول