گفتگو با دکتر مریم یوسفی درباره آثار شیمی‌درمانی بر پوست و مو
بیماران مبتلا به سرطان که کاندید شیمی‌درمانی می‌شوند، باوجود مشکل‌های فراوانی که متعاقبا سرطان در عضو مبتلا دارند و نیز مشکل‌های روانی که به دلیل این ابتلا دچارش شده‌اند، به طور شایع، دچار مشکل‌های پوست و مو و مخاط‌ها به دنبال مصرف داروهای شیمی‌درمانی می‌شوند و این اگر مورد درمان قرار نگیرد، می‌تواند زندگی را برای آنها مشکل‌تر کند. با دکتر مریم یوسفی، متخصص پوست و مو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، درباره این مشکلات و راه‌حل‌های آنها به گفتگو نشسته‌ایم.
خانم دکتر! اولین و شاید دشوارترین مشکل پس از شیمی‌درمانی، ریزش موها است. آیا امیدی به رویش دوباره موها هست؟
داروهای شیمی‌درمانی مختلف، عوارض متعددی روی پوست و مخاط و مو دارند. یکی از شایع‌ترین این عوارض، ریزش موست. احتمالا تاکنون با بیمارانی که به یکباره تمام موهای‌شان ریخته است مواجه شده‌اید و بعد که پرس‌وجو می‌کنید متوجه می‌شوید که فرد به دلیل ابتلا به سرطان دچار ریزش موی شدید شده اما خوشبختانه ریزش موهای ناشی از شیمی‌درمانی اغلب موقت است.
چطور؟
چون این داروها روی سلول‌های در حال رشد مو و موهای در فاز فعال که حدود 90 درصد موهای سر انسان را تشکیل می‌دهند، تاثیر می‌گذارند، بنابراین به یکباره در تمام سر موها می‌ریزد ولی پس از چند هفته یا چند ماه مجددا رویش خواهند داشت.
چه داروهایی باعث این عارضه می‌شوند؟
داروهای متعددی می‌توانند موجب ریزش مو شوند؛ مثلا سیکلوفسفامید، دانوروبیسین، دوکسوروبیسین، اتوپوزید، وین‌کریستین، وین‌بلاستین و آکتینومایسین.
و چه پیشنهادی برای مواجهه با آن دارید؟
گاهی با بستن فشاری سر و کمپرس یخ، تا حدی می‌توان جلوی ریزش مو را گرفت ولی معمولا ریزش مو اجتناب‌ناپذیر است که به دنبال آن با مراجعه به متخصصان پوست و مو و مصرف برخی داروهای موضعی و گاهی خوراکی می‌توان سریع‌تر موهای ریخته شده را برگرداند.
آیا بیماری‌های دیگری هم هستند که چنین عارضه‌ای به دنبال داشته باشند؟
گاهی در درمان برخی بیماری‌های مزمن پوستی مثل پسوریازیس، لیکن پلان، اگزمای سرشتی و بیماری‌های تاولی خودایمنی از داروهای ضدسرطان نیز استفاده می‌شود که خوشبختانه با توجه به اینکه دوز مصرف شده در این بیماران بسیار کم است به ندرت با مساله ریزش مو مواجه می‌شویم. بیماران باید داروهای تجویز شده را طبق دستور و بدون هیچ‌گونه نگرانی مصرف کنند و تحت‌نظر پزشک خود بمانند.
راست است که می‌گویند داروهای شیمی‌درمانی پوست را لک می‌کنند؟
بله؛ از عوارض داروهای شیمی‌درمانی، لک شدن پوست یا هایپرپیگمانتاسیون است. گاهی تمام بدن با مصرف این داروها تیره می‌شوند و گاه بیشتر نواحی در معرض نور مانند صورت، بالای قفسه سینه و پشت دست‌ها تیره رنگ می‌شوند.
و راه‌حل چیست؟
استفاده صحیح از ضدآفتاب و پرهیز از نور‌آفتاب مستقیم. مراجعه به متخصصان پوست و مو و مصرف داروهای ضدلک نیز می‌تواند موجب تسریع روند رفع تیرگی پوست ناشی از داروهای شیمی درمانی شود.
این داروها پوست و مخاط را هم زخم می‌کنند؟
بله؛ از مشکل‌های دیگری که گاهی در روند شیمی درمانی سرطان‌ها پیش می‌آید، راه یافتن داروهای شیمی درمانی، زیر پوست در محل تزریق است که گاه می‌تواند موجب زخم‌های شدید و دردسر برای بیمار شود. گاهی به دنبال شیمی درمانی در مخاط دهان زخم‌هایی به وجود می‌آید که دردناک بوده و می‌تواند غذا خوردن را برای بیمار مشکل‌ساز کند. التهاب مخاط دهان یا موکوزیت نیز با داروهای مختلفی می‌تواند رخ دهد. حتی گاهی می‌بینیم اگر بیماری برای درمان بیماری پوستی پسوریازیس داروی تجویز شده‌اش را به اشتباه مصرف کند (مثلا داروی متوترکسات را که باید هفته‌ای 3 قرص مصرف کند، هر روز مصرف کند) دچار زخم‌های دردناک دهان می‌شود. تیره شدن مخاط‌ها نیز مشکل شایعی است که در اثر مصرف داروهای بوسولفان، 5- فلورواوراسیل، هیدروکسی اوره و سیکلوفسفامید احتمال بروز آن وجود دارد.
گاهی هنگام مصرف این داروها پوست قرمز می‌شود و ناخن‌ها سست می‌شود. چرا؟
خب، ناخن‌ها هم از شر داروهای شیمی‌درمانی در امان نیستند و مشکل‌هایی مانند جدا شدن ناخن از بستر آن و نیز تیره شدن بستر ناخن در اثر داروهای شیمی‌درمانی رخ دهد. گاهی داروهای شیمی‌درمانی باعث حساس شدن پوست نسبت به آفتاب می‌شوند؛ مثلا 5- فلورواوراسیل می‌تواند چنین عارضه‌ای بدهد که در این هنگام، مصرف ضدآفتاب‌ها بسیار موثر و ضروری است. بعضی داروهای شیمی‌درمانی موجب قرمز شدن دست و پاها و حتی بروز تاول‌هایی در دست و پا می‌شوند که نیاز به درمان خاص پیدا میکند.
حرف آخر
به هر حال، داروهای شیمی درمانی گاهی مشکل‌هایی برای پوست، مو و مخاط ایجاد می‌کنند که چاره‌ای جز تحمل آنها نیست. خوشبختانه بیشتر آنها قابل برگشت هستند و با مراجعه به متخصصان پوست و مو روند رفع آنها را می‌توان تسریع کرد. بیماران مبتلا به سرطانی که کاندید شیمی‌درمانی هستندبهتر است زیرنظر یک روان‌شناس یا روان‌پزشک مجرب نیز قرار داشته باشند تا بهتر بتوانند بر مشکل‌های حاصل از سرطان و مشکل‌های ثانویه به شیمی درمانی غلبه کنند. بیمار باید بداند که ممکن است به دنبال شیمی درمانی، موهای سر و مژه و ابروهایش بریزد ولی این جزو درمان اوست و باید چند ماه با این مشکل‌ها زندگی کند و بداند که اگر همکاری خوبی با درمانگران خود داشته باشد هم ریشه سرطان از بدنش با امداد الهی و کمک پزشکان کنده خواهد شد و هم مشکل‌های پوست و مویش به تدریج رفع خواهند شد.
منبع: www.salamat.com