دبستانی ها چه بخورند؟ (۳)

در مقاله قبل در مورد اختلالاتی که به طور معمول در تغذیه کودکان دبستانی بروز می نمایند، صحبت کردیم. در این ارتباط بدخوری، پرخوری، کم خوری و نخوردن صبحانه را مورد بحث قرار دادیم. همچنین عوراضی را که به علت این اختلالات تغذیه ای در کودکان بروز می نمایند، بررسی کردیم و اشاره نمودیم که این اختلالات می توانند شامل چاقی، کم وزنی، لاغری، کمبود رشد و کوتاهی قد، کم خونی، کاهش مقاومت در برابر بیماری ها، کاهش قدرت تمرکز و یادگیری، یبوست، کاهش تحرک و شادابی و نیرو و توان کافی جهت جست و خیز و بازی و فعالیت باشند. در مقاله های قبل، چاقی، کم وزنی و لاغری، کمبود رشد و کم خونی را مورد بررسی قرار دادیم و اینک در مورد سایر عوارض ناشی از بدی تغذیه در کودکان و اثرات آن بر سلامت آنان بحث خواهیم کرد.
کاهش مقاومت در برابر بیماری ها
یکی از مهم ترین اختلالاتی که به علت بدی تغذیه در کودکان روز می نماید و لطمات و زیان های فراوانی به سلامت آنان وارد می سازد، کاهش مقاومت در برابر بیماری هاست که موجب تحمل رنج بیماری، بستری شدن و نهایتا افت تحصیلی به علت عدم حضور در مدرسه و عدم توانایی در درس خواندن در طول مدت بیماری می شود.
کودکان نسبت به بزرگسالان، حساس تر و آسیب پذیر تر هستند و آسان تر و سریع تر از سایرین در معرض بیماری ها قرار می گیرند.
کاهش قدرت ایمنی بدن و پایین آمدن نیروی مقاومت در برابر بیماری ها، از پیامدهای مهم بدی یا سوء تغذیه و عدم تأمین نیازهای تغذیه ای می باشد.
چه کنیم که کودکانمان را از گزند بیماری و عواقب ناشی از آن در امان نگاهداریم؟
برای رسیدن به این هدف، لازم است در ابتدا مواد مغذی موثر در حفظ قدرت ایمنی را که از بروز بیماری ها پیشگیری می کنند، بشناسیم و بدانیم که این فاکتورها در کدامیک از مواد غذایی موجودند.
به طور کلی، مهم ترین عوامل مؤثر در حفظ قدرت ایمنی بدن و پیشگیری از بروز بیماری ها، برخورداری از الگوی غذایی صحیح و تامین نیازهای تغذیه ای به میزان لازم و کافی است، ولی برخی از فاکتورهای غذایی در این مورد، از اهمیت بیشتری برخوردارند که عبارتند از: انرژی به میزان لازم و متعادل، پروتئین، ویتامین A، ویتامین C، روی و آهن. در مورد منابع هر یک از این فاکتورهای غذایی در شماره های قبل مجله به تفصیل بحث شد.
کاهش قدرت یادگیری و تمرکز
گاه دیده شده که برخی از کودکان، با وجود آنکه در سال های ابتدایی زندگی خود هستند و طبیعتاً در این سن باید از هوش، تمرکز و حافظه خوبی برخوردار باشند، ولی تمرکز و قدرت یادگیری ضعیفی دارند و نمی توانند مطالب درسی را به خوبی درک کنند و به خاطر بسپارند. یکی از عوامل مهم که موجب این حالت در کودکان می شود، افت قند خون است که عمدتاً به علت نخوردن صبحانه در آنان بروز می نماید، اما به طور کلی، تغذیه نادرست و ناکافی از علل اصلی کاهش قدرت یادگیری، تمرکز و حافظه در کودکان است. چنانچه کودکان، به میزان کافی از مواد مغذی موثر در سلامت و فعالیت سیستم عصبی استفاده ننمایند، دچار اختلالات عصبی از جمله عوارض فوق الذکر خواهند شد.
فاکتورهای غذایی که در سلامت و فعالیت سلول های عصبی مؤثرند، عبارتند از:
«کربوهیدرات ها، ویتامین های گروه B، ویتامین C و املاحی مانند ید و آهن».
در مورد منابع غذایی انرژی، ویتامین C و آهن قبلا صحبت شده است. کربوهیدرات ها یا مواد قندی ـ نشاسته ای، چنانچه به میزان کافی و لازم به بدن کودکان نرسند، عوارض عصبی ایجاد خواهد شد، زیرا انرژی لازم برای فعالیت سیستم عصبی صرفاً از کربوهیدارت ها تأمین می شود و در صورت کمبود این ماده مغذی، سلول های عصبی نمی توانند کار خود را به خوبی انجام دهند که از عوارض آن، کاهش قدرت یادگیری و تمرکز است، البته بهتر است کودکان از مواد قندی به میزان زیاد استفاده نکنند و مواد نشاسته ای را به میزان متعادل جانشین مواد قندی نمایند. افراد در مصرف کربوهیدرات ها، موجب افزایش وزن و چاقی می شود.
ویتامین های گروه B که در حفظ سلامت سیستم عصبی نقش مهمی دارند، در موادی مانند جگر و دل و قلوه، گوشت قرمز، ماهی و مرغ، جوانه ها، حبوبات، سبزیجات و شیر و لبنیات وجود دارند. این گروه از ویتامین ها، علاوه بر آنکه در تشکیل انتقال دهنده های عصبی (که در فعالیت سیستم عصبی مؤثرند) نقش دارند، موجب آزاد شدن انرژی از مواد مغذی انرژی زا می شوند و در نتیجه انرژی لازم را جهت فعالیت سلول های عصبی در اختیار آنان قرار می دهند.
به این ترتیب، می بینیم که تغذیه کافی و مناسب نه تنها به رشد کامل در کودکان کمک می کند و در حفظ سلامت آنان موثر است، بلکه در افزایش قدرت یادگیری و موفقیت تحصیلی آنان نیز نقش مهمی دارد.
یبوست
یکی دیگر از اختلالاتی که به علت تغذیه غلط در برخی از کودکان مشاهده می گردد، یبوست است. این عارضه، به خصوص در شهرهای بزرگ صنعتی به میزان گسترده تری شیوع دارد. مهم ترین علت یبوست، مصرف غذاهای بدون باقیمانده (یعنی بدون فیبر غذایی) است.
در جامعه متمدن امروزی، الگوی غذایی کشورهای از جمله کشور ما دچار دگرگونی وسیعی شده و اکثراً به مواد حیوانی یا مواد خوراکی فرآوری شده منحصر گردیده است، بدین معنا که مصرف انواع سبزی ها و میوه های تازه، حبوبات و لبنیات کاهش چشمگیری یافته و برنامه غذایی افراد، به خصوص کودکان و نوجوانان را عمدتاً غذاهای آماده و میان وعده های فرآوری شده (که اکثراً حاوی مقدار زیادی چربی، نمک یا شکر است) تشکیل می دهد.
مواد گیاهی تازه حاوی مقادیر قابل توجهی فیبر هستند. فیبر موجب تسریع حرکت مواد غذایی در روده ها می شود و از بروز یبوست پیشگیری می نماید، بنابراین کودکانی که از مصرف مواد خوراکی حاوی فیبر امتناع می ورزند، معمولا در معرض یبوست قرار می گیرند.
علت دیگر بروز یبوست، کمبود مصرف آب است. بسیاری از کودکان تمایل چندانی به مصرف آب نشان نمی دهند و احتمالاً از دوران طفولیت عادت به مصرف آب نداشته اند، زیرا والدینشان آنان را از ابتدا به مصرف آب تشویق ننموده اند، در حالی که اهمیت مصرف آب کافی در روز، برای همه افراد از جمله کودکان، امری ثابت شده است.
چگونه می توانیم عادات غذایی صحیح و مناسبی در کودکان ایجاد نماییم؟
این سوالی است که بدون شک در ذهن همه مادران مطرح است و کلیه والدین عزیز علاقه مند به یافتن راهی جهت دسترسی به این هدف مهم و سازنده می باشند. به خاطر داشته باشیم که هرگز با اجبار و فشار نمی توان کودکان را تشویق به پیروی از تغذیه صحیح نمود، بلکه اعمال زور و ابراز خشونت، آنان را وادار به لجبازی و ابراز مقاومت در برابر والدین خواهد کرد.
مهم ترین عامل در برقراری عادت غذایی صحیح در کودکان، آشنا کردن آنان با نیازهای تغذیه ای و تأثیر تغذیه در رشد و حفظ سلامتی است. کودکان باید بدانند که الگوی غذایی نامناسب و ناکافی موجب بروز اختلالات فراوان در آنان می شود و اثرات آن ممکن است تا آخر عمر گریبانگیرشان باشد.
کودکان در مورد رشد و قدرت یادگیری خود حساسیت زیادی دارند و باید آنان را متوجه نمود که تغذیه غلط و استفاده از مواد فاقد ارزش تغذیه ای کافی می تواند به رشد و قدرت یادگیری آنان لطمات مهم و گاه جبران ناپذیری وارد سازد. عامل مهم دیگر در برقراری عادات غذایی صحیح در کودکان، وضعیت تغذیه خانواده از دوران خردسالی آنان است. چنانچه والدین و سایر اعضاء خانواده از الگوی غذایی صحیح استفاده نمایند، کودک نیز عادت به مصرف مواد خوراکی با ارزش تغذیه ای بالا می کند.
معلمین و مربیان مدرسه نیز تأثیر زیادی در شکل گیری عادات غذایی صحیح در کودکان دارند، زیرا آنان در هر مورد از جمله تغذیه، الگوهای مهمی برای کودکان هستند.
مواد غذایی که در بوفه های مدارس به فروش می رسند، چنانچه مناسب، با ارزش تغذیه ای بالا و بهداشتی باشند، کودکان را به سوی استفاده از الگوی غذایی صحیح سوق می دهند.
رسانه های گروهی از مهم ترین ابزارهای آموزشی کودکان می باشند. تبلیغات رسانه ها و برنامه های آموزشی این ارگان ها می تواند موجب برقراری عادات غذایی صحیح و یا غلط در کودکان شود، بنابراین در تهیه این قبیل برنامه ها، باید نهایت دقت و مراقبت انجام شود تا مفید، هدایت کننده و نتیجه بخش باشند و بتوانند گام های مؤثری در فرهنگ سازی صحیح تغذیه ای به خصوص در مورد کودکان بردارند. برای این منظور لازم است این برنامه ها حتما تحت نظر متخصصین تغذیه تنظیم گردند.
با رعایت نکات فوق می توانیم مطمئن باشیم کودکانمان با برخورداری از تغذیه صحیح، کافی، متعادل و متنوع، از سلامت کامل برخودار خواهند بود.
منبع: دنیای تغذیه، شماره 91.