خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: ایران و هند علاوه بر مناسبات جاری سیاسی و اقتصادی، دارای پیوندهای عمیق فرهنگی هستند. با توجه به پیوستگی‌ها و ابعاد این روابط عمیق و گسترده، با مهدی زارع‌بی‌عیب، مسئول خانه فرهنگ و وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بمبئی، درباره مسیر گسترش ارزش‌های فرهنگی ایران اسلامی و همچنین فضای فرهنگی بمبئی، گفتگویی انجام دادیم که در زیر از نظر می‌گذرد.
* به عنوان سوال نخست، کمی درباره پیشینه روابط فرهنگی بین ایران و هند و پیوندهای دو ملت توضیح بدهید.
بحث روابط فرهنگی ایران و هند، موضوعی منحصر به تاریخ نیست، بلکه نمودی عینی در روابط امروز میان دو ملت دارد و بدون اغراق عنصر فرهنگ اصلی‌ترین مؤلفه در تداوم این ارتباطات در طول تاریخ چندین هزارساله بوده است. روابطی که قدمت آن تنها به مسائل سیاسی و اقتصادی، ختم نمی‌شود و تلاشی در جریان است تا آرزوهایی مشترک برای آینده‌ای روشن در عرصه فرهنگ و هنر بین دو ملت محقق شود.
ایرانیان از نواحی جنوب سیبری مهاجرت کرده و در هند سُکنی گزیدند. این قدمت دیرینه به دوره داریوش پادشاه سلسله هخامنشیان، برمی‌گردد. در کتیبه‌های هخامنشی از هند نام برده شده و در دوره سلطنت ساسانی بود که روابط فرهنگی دو کشور بیش از پیش توسعه یافت. در این دوره بود که دین مبین اسلام از طریق ایران به هند راه یافت و علماء و عرفای زیادی از ایران به هند مهاجرت کردند و می‌توان ثمره این حضور فرهنگی را در آثار تاریخی هند امروزه، نیز مشاهده کرد؛ بدون تردید، عنصر فرهنگ قوام‌بخش این روابط بوده است.
روابط فرهنگی میان کشورها علاوه بر اهمیت ذاتی، از حیث سیاسی و بین‌المللی نیز در کانون توجه است و بنابر آنچه که گفته شد، ایران و هند، علاوه بر مناسبات جاری سیاسی و اقتصادی، دارای پیوندهای عمیق فرهنگی هستند که این مهم در حوزه‌های تاریخ و فرهنگ مشترک، زبان فارسی و اسلام مشهود است.
* خانه فرهنگ ایران در بمبئی، در انجام فعالیت‌های فرهنگی و نشر زبان و ادب پارسی در هند، فعالیت‌های زیادی داشته است. به عنوان یک فعال فرهنگی در منطقه غرب و جنوب شبه قاره هند، فکر می‌کنید فعالیت‌های این مرکز به چه میزان در زمینه تقویت ارتباطات فرهنگی ایران با هند، مؤثر بوده است؟
زمینه فرهنگی ایران در هند و داشته‌های فرهنگی ما در این کشور بسیار زیاد است که نظر به اهمیت زبان فارسی در بمبئی، علاوه بر دانشجویانی که درهند تحصیل می‌کنند که به فرهنگ و ادب فارسی علاقه دارند، مردم نیز علاقه زیادی به فراگیری زبان فارسی نشان می‌دهند. این خود نمونه کوچکی از درهم تنیدگی زبان و فرهنگ ایران و هند است.
خانه فرهنگ ایران در بمبئی در جهت تقویت ارتباطات فرهنگی بین دو ملت اقدام به امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری و قراردادهای فرهنگی می‌کند و تا حدودی توانسته این ارتباطات فرهنگی و تمدنی را توسعه دهد. ما علاوه بر اجرای طرح‌های آموزشی با محوریت فرهنگ، توانستیم بحث فرهنگ و هنر را در حوزه فیلم فعال‌تر کنیم و با هنرمندان بالیوود ارتباط خوبی برقرار کنیم. ماحصل اولین همکاری مشترک ایران و بالیوود هند، فیلم «سلام بمبئی» به کارگردانی و نویسندگی قربان محمدپور بود که از استقبال خوبی برخوردار شد، که پیرو این کار، کارگردانان مشهور دیگری درحال تدوین فیلم‌هایی هستند که درآینده نزدیک اکران خواهند شد.
ما اعتقاد داریم که اگر ارتباطات فرهنگی در این کشور به خوبی صورت گیرد، می‌توانیم نماینده موفقی برای سینمای ایران باشیم. در همین راستا و با انگیزه معرفی و نمایش فرهنگ ایرانی در هند، «هفته فیلم ایران» در ماه نوامبر میلادی با حضور هنرمندان ایران و بالیوود در شهر بمبئی برگزار می‌شود، چراکه سینما بهترین زبان برای انتقال ارزش‌ها و اثرگذاری بر جامعه است و توجه به این هنر می‌تواند تأثیر شگرفی در انسان‌ها داشته باشد.
* از آنجا که بُعد دیگر این پیوستگی‌ها و ابعاد این روابط به مشارکت ایرانیان مقیم هند در برنامه‌های فرهنگی ایران برمی‌گردد، فکر می‌کنید نگاه خود آنها به ایرانیان و فرهنگ ایرانی چگونه است؟
پارسیان هند گروهی از زرتشتیان ایرانی تبارند که اغلب آنان در شبه‌قاره هند زندگی می‌کنند و نیاکان آنها پس از سلطه اعراب مسلمان بر ایران، از ایران به هند کوچ کرده‌اند. اکنون که حدود 65 هزار تن از آنان در هند ساکن هستند و بیشترشان در بمبئی اقامت دارند، آنها ایران را مادر و سرزمین هند را پدر خود می‌دانند. ناگفته نماند که پارسیان، پس از استقلال هند نیز با جامعه هماهنگ شدند و همواره به فرهنگ و تمدن خود عشق می‌ورزند و به برگزاری مراسم فرهنگی با همکاری خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در بمبئی، علاقه بسیاری نشان می‌دهند.
در واقع، ما هرگونه برنامه فرهنگی که برگزار می‌کنیم، مشابه آن را در هند برگزار می‌کنند و به خاطر این قرابت فرهنگی، تمدن ما را به خوبی می‌شناسند و علاقه‌مند به فرهنگ ایرانی هستند. ما اکنون، درصدد فراهم‌آوری مقدمات برگزاری سمینار «دیرینه ایران و هند» با مشارکت پارسیان هستیم. این سمینار تخصصی در ماه سپتامبر و به همت خانه فرهنگ ایران در بمبئی و با همکاری دانشگاه دکن کالج در پونا برگزار می‌شود.
* بخش عمده‌ای از تاریخ هند در متونی که به زبان فارسی نوشته شده، انتشار یافته است و لذا می‌شود گفت برای درک تاریخ هند باید به فارسی نیز تسلّط داشت. خانه فرهنگ ایران در بمبئی در مقایسه با دیگر کشورها که در زمینه توسعه زبان‌های ملی‌شان تلاش می‌کنند، چه اقداماتی برای توسعه ظرفیت‌های زبان فارسی انجام داده است؟
همانطور که گفتید امروز اگر میراثی از گذشته تاریخی، تمدنی و فرهنگی ایران در هند بر جای مانده، عمدتاً ناشی از ظرفیت‌های زبان فارسی است. چراکه زبان فارسی بیش از هفتصد سال بر فرهنگ مردم هند می‌درخشیده و پیش از آنکه هند مستعمره انگلستان شود (نیمه دوم قرن 19 م)، دومین زبان رسمی این کشور و زبان فرهنگی و علمی واداری آن به‌شمار می‌رفت.
هند به سرزمین نژادها، زبان‌ها، آیین‌ها، و فرهنگ‌های فراوان و گوناگون معروف است و علاوه بر دو زبان هندی و انگلیسی که در قانون اساسی این کشور زبان رسمی اعلام شده‌است، زبان‌های دیگری در یک یا چند ایالت موقعیت زبان رسمی را دارند. خوشبختانه در تاریخ میان دو ملت علیرغم فراز و نشیب‌های سیاسی، هیچگاه انقطاعی در ارتباطات فرهنگی رُخ نداده و این ارتباطات در یک سیر مستمر در جریان بوده است، به طوری‌که می‌توان به تبادل فرهنگی به خصوص در حوزه زبان فارسی بین دو ملت اشاره کرد.
با توجه به اینکه خانه فرهنگ ایران در بمبئی اولین نمایندگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور بوده است، ما بیشتر روی بحث زبان فارسی و توسعه روابط فرهنگی بین دو ملت ایران و هند متمرکز هستیم؛ خانه فرهنگ کشورمان در بمبئی نسبت به توسعه و ترویج زبان فارسی، ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی اهمیت ویژه‌ای قائل است؛ از این رو، با هماهنگی دانشگاه‌های این شهر اقدام به برگزاری سمینار و نمایشگاه می‌کند تا با فرهنگ ایران اسلامی بیش از پیش آشنا شوند. اساتید دانشگاه‌های بمبئی و همچنین خانه فرهنگ ایران، غالباً بومی هستند که می‌توان تعداد آنها را بین 50 تا 70 نفر، برآورد کرد.
همچنین، کلاس‌های آموزش زبان فارسی و نشست‌های ادبی پیرامون شناخت فرهنگ ایرانی اسلامی با همکاری خانه فرهنگ ایران در بمبئی در دانشگاه‌های عثمانیه، حیدرآباد، بمبئی، تکنولوژی و دکن کالج برگزار می‌شود. کلاس‌های آموزش زبان فارسی در خانه فرهنگ ایران در سه سطح مقدماتی، متوسطه و پیشرفته برگزار می‌شود. از وکیل و استاد دانشگاه و تاجر گرفته تا نخبگان و فرهنگیان بمبئی که اغلب یا به دلیل علاقه خود این رشته را انتخاب می‌کنند و برخی دیگر انگیزه‌های اقتصادی و تجارت دارند.
با توجه به ظرفیت و قابلیتی که زبان فارسی در مسیر گسترش ارزش‌های فرهنگی ایران اسلامی دارد، در نظر داریم تا به بحث راه‌اندازی کرسی زبان فارسی در دانشگاه‌های بمبئی و پونا بپردازیم. چراکه هر ملتی به هر میزان که در گسترش زبان مادری‌اش توانایی داشته باشد، یقیناً از توانایی تأثیرگذاری بیشتری بر افکار عمومی برخوردار می‌شود.
* نگاه هندوها به اسلام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دین اسلام از طریق ایرانیان در شبه قاره هند توسعه یافت و بسیاری از عرفایی که از ایران به هند مهاجرت کردند، توانستند اسباب رونق بیشتر دین مبین اسلام را مهیا سازند. اکنون حدود 200 میلیون مسلمان در هند زندگی می‌کنند. خوشبختانه با وجود فرقه‌ها و گروههای مختلفی در هند در کنار هم زندگی می‌کنند، افراط گرایی‌هایی را که در سایر کشورهای خاورمیانه می‌بینیم، شاهد نیستیم و همواره مسلمانان این کشور با سایر ادیان، زندگی مسالمت‌آمیزی دارند. مسلمانان در عین پایبندی به عقاید و باورهایشان، برخلاف تبلیغات برخی گروههای افراطی، به هند وفادارند.
با توجه به تفکر مسالمت‌آمیزی که در بین مردم هند و مسلمانان این کشور وجود دارد، با مشارکت نخبگان مسلمان و بودایی اقدام به اجرای طرح پژوهشی در خصوص «روابط بین بودیسم و اسلام» کردیم. پس از به پایان رسیدن این طرح، همایش و نمایشگاه‌های متعددی برگزار می‌کنیم تا نقاط مشترک و پیوندهای دیرینه دینی و فرهنگی بین دو ملت ایران و هند را به صورت میدانی بررسی شود.
علاوه بر این، خانه فرهنگ ایران در بمبئی با برگزاری مراسم در مناسبت‌های مختلف به ویژه ارتحال حضرت امام خمینی (ره) توانسته میان مکتب‌ها اتحاد و هماهنگی ایجاد کند؛ چه بسا تحقق این مهم منجر به از بین رفتن فضای تروریسم و افراطی‌گری می‌شود. ناگفته نماند؛ زمانی‌که هندوها در این برنامه‌های فرهنگی حضور می‌یابند، بسیار علاقه‌مند به دانستن حقایق دین مبین اسلام می‌شوند. بنابراین محورهای مشترک فرهنگی بسیاری میان دو کشور وجود دارد که می‌تواند موضوع بحث قرار گیرد؛ گفت‌وگوهای دینی، مبارزه با افراط‌گرایی از منظر فرهنگی، سیمنارهای تخصصی، افزایش تعاملات میان هنرمندان و مواردی از این دست.
* به عقیده شما بهترین راهبردی که باید برای معرفی فرهنگ و تمدن ایران اسلامی در بمبئی پیگیری کرد، چیست؟
یکی از الزامات معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی پیوستن به فضای مجازی است که باید با نگاهی راهبردی در دیگر کشورها به ویژه بمبئی رواج یابد. ساخت کلیپ‌های تصویری و صوتی با محوریت معرفی ایران اسلامی و اسلام حقیقی، از برنامه‌های مدون خانه فرهنگ کشورمان در بمبئی است. این کلیپ‌ها در مناسبت‌های مختلف مطابق با تقویم کشورمان چون میلاد و شهادت ائمه معصومین (ع) و آیین‌ها و رسوم‌های ایرانی تهیه و تولید می‌شود و به دو زبان انگلیسی و فارسی در فضای مجازی از طریق شبکه‌های واتس آپ و فیس بوک منتشر می‌شود. به عنوان مثال، چندی قبل بحث شناخت شخصیت امام صادق (ع) در قالب دو الی سه دقیقه در فضای مجازی منتشر کردیم که بحمدالله بازتاب خوبی داشت.
* آثار بزرگان ادب فارسی چه جایگاهی در بمبئی دارند؟
در دنیای کنونی ظرفیت‌های جدیدی در عرصه‌های آموزشی فراهم شده و نظام آموزش زبان در دنیا در حال تجربه کردن شیوه‌های مدون است که خانه فرهنگ ایران در بمبئی از برگزاری نشست‌های ادبی برای معرفی فرهیختگان، مشاهیر بلندآوازه و چهره‌های ماندگار ایران‌زمین استفاده می‌کند. هندوها به مولوی علاقه دارند و بسیار به شاهنامه‌خوانی در برنامه‌های فرهنگی خود اهمیت می‌دهند. سعدی، نظامی و خیام را نیز می‌شناسند.
* کمی در خصوص آثار چاپی و ترجمه شده خانه فرهنگ ایران در بمبئی به ویژه آنهایی که ار طریق طرح «تاپ» (حمایت از ترجمه آثار فارسی به دیگر زبان‌ها) توضیح دهید. آیا خروجی شاخصی داشته است؟
در زمینه ادبیات، فرهنگ، ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و موضوعات مختلف دیگر طی سال گذشته از سوی خانه فرهنگ ایران در بمبئی، کتاب‌هایی با موضوع سلمان خورشید، نظریه‌های اسلام و مراجع ایرانی در خصوص زنان پیامبر (ص) و افراط گری، زندگی و شخصیت والای حضرت امام (ره)، ترجمه و در بازار توزیع شده است. ما اکنون، درصدد ویراستاری و آماده‌سازی کتاب‌های واژه‌نامه قرآنی، کتاب توحید و واژه‌نامه اصلاحات روزمره اردو و فارسی در قالب طرح «تاپ» هستیم. این طرح به منظور تشویق مترجمان جهت ترجمه و نشر آثار فارسی به زبان‌های دیگر، بخشی از هزینه‌های ترجمه و نشر کتاب در زبان مقصد را در قالب طرح حمایتی تقبل می‌کند و آثار فاخر فارسی در حوزه معارف اسلامی و علوم انسانی در بازار نشر جهانی عرضه و توزیع می‌شود.
* چقدر نسخه خطی فارسی در بمبئی داریم؟
هم‌اکنون نسخ خطی گرانبهایی در کتابخانه‌های هند به ویژه بمبئی وجود دارد و علاوه بر این، مراکز دانشگاهی دارای بخش‌های زبان فارسی هستند که در مقاطع مختلف به آموزش و تدریس زبان فارسی می‌پردازند. خوشبختانه مرکز میکروفیلم نور ایران در دهلی‌نو که در زمینه گردآوری و ترمیم نسخ خطی و قدیمی فعالیت دارد، توانسته است نسخ خطی قدیمی را بازسازی و همانندسازی کند. بحث شناسایی کتابخانه‌های بهره‌مند از نسخ خطی در جنوب هند را شروع نموده ایم که بعد از تحقیقات به این مرکز ارسال خواهد شد. براین اساس، این مرکز میکروفیلم و سی دی از نسخ خطی موجود در مراکز علمی و کتابخانه‌های جنوب هند را گردآوری می‌کند و در اختیار علاقه‌مندان و محققان قرار خواهد داد.
