علت آفرینش انسان از دیدگاه قرآن چیست؟

در قرآن کریم تعبیرهای مختلفی درباره هدف از آفرینش انسان بیان شده است. در آیه ای می‌فرماید، آفرینش شما برای آزمودن شماست: « وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی‏ سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا...»(1)
«او کسی است که آسمانها و زمین را در شش روز [شش دوران‏] آفرید و عرش (حکومت) او، بر آب قرار داشت (بخاطر این آفرید) تا شما را بیازماید که کدامیک عملتان بهتر است!»
البته مقصود خداوند از امتحان انسان‌ها این نیست که از باطن آنها آگاه شود. خداوند از درون همه ما مطلع است. مقصود خداوند از امتحان، فراهم کردن زمینه برای انسان‌ها است تا هرکس جوهره خود را نشان دهد و آگاهانه راهی را انتخاب کند.
و در آیه دیگری هدف از آفرینش را پرستش خدا برمی شمرد:« وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون»(2)
« و من جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه عبادتم کنند»
عبادت مفهومی عام است و تنها شامل نماز و روزه نیست؛ بلکه هر کار خداپسندانه ای که برای خدا انجام گیرد عبادت و بندگی به حساب می‌آید.
و در آیه دیگری می‌فرماید شما آفریده شدید تا به رحمت الهی و قرب به او برسید:
« وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفینَ (*) إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ...»(3)
« اگر پروردگارت خواسته بود همه مردم را یک امت کرده بود. ولی پیوسته مختلف خواهند بود (*) مگر کسانی که پروردگارت به ایشان رحمت آورده و برای رحمت خلقشان کرده ...»
گرچه این آیات در ظاهر با هم مختلفند، امّا هر سه، مراحل یک حقیقت را برمی شمرند؛ و به عبارت دیگر، اهداف قریب، متوسط و نهایی آن را بیان می‌کنند. هدف اصلی رسیدن به رحمت و قرب به خداست؛ انسان در معرض عمل اختیاری و انتخاب قرار گرفته است تا پرستش و عبادت خدا را انتخاب کند و به قرب و رحمت الهی دست یابد. اگر انسان مجبور به پیمودن راه صحیح بود، حرکت او حرکت متکامل انسانی نبود.
خدا در مقابل انسان راه های مختلفی را قرار داده است تا او با حرکت اختیاری خود راه کمال خویش را بیابد و در آن پای نهد. با موفقیت در این آزمون و انتخاب راه صحیح، یک مرحله از تکامل انسان طی شده است. برای اینکه زندگی انسان خداپسندانه شود، باید قدم در مراحل بعدی کمال گذاشته و کاری کند که سراسر زندگی را بندگی خدا احاطه کند. هر چه هست از اوست و ما بنده او هستیم و از بنده جز بندگی نشاید. نیازهای دنیوی و لذت های مادی هدف نهایی انسان نیستند و باید به قدر ضرورت به آن ها پرداخت و عبادت و بندگی خدا را وجهه همت خود قرار داد و با عبادت و پرستش خدا به قرب الهی دست یافت.(4)

پی نوشت ها:

1. هود(11) آیه 7.
2. ذاریات(51) آیه 56.
3. هود(11) آیه 118 و 119.
4. آیت الله مصباح یزدی، بر درگاه دوست، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره)، 1382ش، ص 293.