رسول گرامی اسلام مظهر همه آداب الهی و نیکو و جلوه پر فروغ عبد صالح خدای متعال بودند.
آن حضرت در هر زمینه ای از زمینه های اخلاقی، دینی، معنوی و...سر آمد اولیاء الهی و بندگان خالص خدای متعال بودند، به همین جهت از هر زاویه ای که به زندگی درخشان حضرت نگریسته شود، فروغ تاب ناکش عالم تاب خواهد بود.
و اما فراخور سوال پرسنده که از ادب دعا در کلام آن حضرت مسئلت کردند، باید گفت ایشان در این زمینه نیز الگوی همه انسان های عالم از پیامبران گرفته تا اولیاء و بندگان عادی خدای متعال بودند و وقتی رو به دعا می کردند روی از عالم ناسوت بر می گرفتند تا پنجره ملکوت به روی شان باز شده در آفاق عرفان و شهود سیر کنند، آن گونه که در شب معراج سفری عارفانه عاشقانه داشتند." سُبْحانَ الَّذی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ" (1)
منزه است آن خدایی که بنده خود را شبی از مسجد الحرام به مسجد الاقصی که گردا گردش را برکت دادهایم سیر داد، تا بعضی از آیات خود را به او بنماییم، هر آینه او شنوا و بیناست.
و اما چه خوب است در این باب از یکی از کتاب های پر باری که به طور کامل و مفصل به آداب و روش زندگی پیامبر خدا(ص) پرداخته و متعلق به شخصیتی مشهور و بزرگوار یعنی علامه طباطبایی رحمت الله است مطالبی در باره آداب دعا از نگاه آن حضرت می باشد، مطالبی بیان کنیم و البته مراجعه به اصل این کتاب و نیز کتاب های پیام پیامبر نوشته آقای بهاء الدین خرم شاهی از انتشارات منفرد تهران و نیز کتاب حکمت نامه پیامبر(ص) نوشته آقای محمدی ری شهری و همکارانش از انتشارات دار الحدیث قم جهت دریافت مطالب بیشتر، توصیه می شود.
در مقدمه کتاب ترجمه سنن النبی(ص) آمده است:
هر مسلمانی شائق(شوق دارد) است که از رفتار پیامبر خویش آگاه باشد.
میخواهد بداند سیمای پیامبر او چگونه بوده؛ آداب شخصی آن حضرت از قبیل خوردن و آشامیدن، خوابیدن و بیدار شدن، رفت و آمد، نشست و برخاست، نظافت، سفر، لباس و مسکن، معالجه و درمان و ...، و آداب عبادی ایشان مانند نماز و روزه، حج و صدقه، دعا و قرآن خواندن و ...، و آداب خانوادگی او همچون ازدواج، همسرداری و تربیت فرزند و ...، و آداب اجتماعی و معاشرت حضرتش با مردم و دوستان و یاران، و دهها آداب و سننی که آن بزرگوار رعایت میکرده، چه بوده است.(2)
مولف محترم بعد از ذکر مقدمه و در ادامه به بیان تفصیلی سیره رسول گرامی اسلام (ص) می پردازد که در این پاسخ نامه
و به طور خلاصه به بعضی از آداب دعای پیامبر به طور خلاصه اشاره می کنیم:
آداب و سنن آن حضرت در دعا و ذکر پارهای از ادعیه و اذکار
رسول خدا(ص) فرمود: جبرییل به من دستور داد که قرآن را ایستاده بخوانم، و حمد خدا را در رکوع، و تسبیح او را در سجده انجام دهم، و او را نشسته دعا کنم و بخوانم.
حضرت هنگام ابتهال و دعا دست ها را بلند مینمود مانند فقیری که غذا طلب میکند.
ایشان هنگام داخل شدن به مسجد و خروج از آن می فرمود:
"اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِک"
خدایا، درهای رحمتت را به روی من بگشای. و چون می خواست از مسجد بیرون رود، میگفت:
"اللّهمّ افتح لی أبواب رزقک."
خدایا، درهای روزیت را به روی من بگشای.
چون به بستر خواب می رفت به پهلوی راست می خوابید و کف دست راست را زیر صورت می نهاد، سپس می فرمود:
"اللَّهُمَّ قِنِی عَذَابَکَ یَوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَک"
خدایا، روزی که بندگانت را [از قبرها] برمی انگیزی مرا از عذاب خود نگاه دار.
ایشان هنگام خواب "آیة الکرسی" را قرائت می کرد و میفرمود: جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمّد، عفریتی از طائفه جن به هنگام خوابت برای تو حیله میکند، پس بر تو باد که هنگام خواب "آیة الکرسی" بخوانی.
دعای آن حضرت وقتی که سفره غذا را نزد او می نهادند
رسول خدا(ص) وقتی سفره غذا را نزد او می نهادند، می فرمود:
"سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ مَا أَحْسَنَ مَا ثَبَتَ لَنَا سُبْحَانَکَ مَا أَکْثَرَ مَا تُعْطِینَا سُبْحَانَکَ مَا أَکْثَرَ مَا تُعَافِینَا "
"اللَّهُمَّ أَوْسِعْ عَلَیْنَا وَ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِین وَ عَلَی فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِین"
خدایا تو منزهی، چه نیکوست آنچه ما را به آن آزمودهای! تو منزهی، چه بسیار است آنچه به ما بخشیدهای! تو منزهی، چه فراوان است سلامتی هایی که به ما دادهای! خدایا، بر ما و بر فقراء اهل ایمان و اسلام گشایش در روزی کرامت فرما.
دعای آن حضرت هنگامی که به سوی غذا دست می برد، می فرمود:
"بِسْمِ اللَّهِ بَارِکْ لَنَا فِیمَا رَزَقْتَنَا وَ عَلَیْکَ خَلَفُه"
به نام خدا. [پروردگارا] آنچه را به ما روزی دادهای برکت ده و در پی آن روزی تازهای هم مرحمت فرما.
دعای آن حضرت هنگام غذا خوردن و شیر نوشیدن
می فرمود:"اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِیهِ وَ أَبْدِلْنَا خَیْراً مِنْه"
خدایا، این غذا را برای ما برکت ده، و بهتر از آن را به ما روزی فرما، ولی چون شیر مینوشید میگفت:
"اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِیهِ وَ زِدْنَا مِنْه"
خدایا این شیر را برای ما برکت ده، و روزی ما را از آن زیاد گردان.
و چون چون به قبرستان اهل ایمان می گذشت، میفرمود:
"السَّلَامُ عَلَیْکُمْ مِنْ دِیَارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکُمْ لَاحِقُون"
سلام بر شما باد ای آرمیدگان دیار اهل ایمان، و ما نیز به خواست خدا به شما ملحق خواهیم شد.
ذکری که آن حضرت موقع شنیدن "اذان" می فرمود:
ایشان چون صدای مؤذّن را میشنید، جملات او را عینا بازگو میکرد.
"حَیَّ عَلَی الصَّلَاةِ فَقَالَ فَرِیضَةٌ افْتُرِضَتْ- فَقُلْتُ حَیَّ عَلَی الْفَلَاح
حضرت وقتی نماز صبح را می خواند تا طلوع آفتاب رو به قبله مینشست و به ذکر خدا مشغول می شد.
حضرت بعد از هر نماز می فرمود:
"اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ وَ مِنْ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ وَ مِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ وَ مِنْ دُعَاءٍ لَا تُسْمَع"
خدایا، از دانشی که سود نبخشد، و دلی که خاشع نباشد، و جانی که سیر نگردد، و دعایی که شنیده نشود به تو پناه میآورم.
وقتی گرفتاری یا همّ و غمّی به رسول خدا(ص) وارد میشد، این دعا را می خواند:
"یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا حَیّاً لَا یَمُوتُ یَا حَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْت"
کاشف الهمّ، مجیب دعوة المضطرّین، أسألک بأنّ لک الحمد، لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض َ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرام
رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة وَ رَحِیمَهُمَا ربّ ارحمنی رَحْمَةً تُغْنِینِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاک یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین"
ای خدای زنده و پایندهای که حیات و قوام هر چیز به دست توست، ای خدایی که مرگ به او راه ندارد. ای خدای زنده، خدایی جز تو نیست که برطرف کننده هر غم و اندوه، و اجابت کننده دعای درماندگانی، از تو درخواست میکنم، زیرا که تمام ستایش و حمدها مخصوص توست، خدایی جز تو نیست که نعمت بخش و آفریننده آسمان و زمین و صاحب جلالت و بزرگواری و بخشنده و مهربان در دنیا و آخرت هستی، پروردگارا، رحمتی شامل حال من کن که با آن از رحمت دیگرانم بی نیاز سازی، ای مهربان ترین مهربانان.(3)
پی نوشت ها:
1. سوره اسراء،آیه 1.
2. طباطبایی سید محمد حسین، سنن النبیّ(ص)، ترجمه محمد هادی فقهی، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1378 ه ش، چاپ هفتم، ص 8.
3. همان، از ص 161 تا ص 198.