جمع آوری قرآن در زمان عمر درست است یا خیر؟

ولی عده‌ای بر این نظرند که قرآن در زمان رسول خدا(ص) و به دستور آن حضرت نگارش و کتابت یافت، اما مدون نبود، بلکه به صورت پراکنده؛ یعنی صحیفه ـ صحیفه بود که بر روی چیزهایی نظیر چرم، چوب درخت خرما؛ سنگ های صاف، قطعات حریر نوشته شده بود. پس از پیامبر اسلام(ص) امیرمؤمنان علی(ع) قرآن را جمع آوری فرمودو شأن نزول و تأویلات را هم آورده بود. این قرآن به عنوان سپردة امامت در نزد امام زمان (عج) می‌باشد.

در زمان ابوبکر مسیلمه کذّاب در یمامه ادعای پیامبری نمود، ابوبکر برای سرکوب مسیلمه سپاهی را روانة یمامه نمود. در این جنگ مسلمانان پیروز شدند و مسیلمه کشته شد، ولی حدود هفتاد نفر از حافظان قرآن کریم کشته شدند که همگی از صحابة رسول خدا(ص) بودند. ابوبکر پس از این ماجرا دستور داد قرآن جمع و تدوین گردد و برای این کار زیدبن ثابت را که از پرکارترین و جوان ترین کاتبان وحی و حافظ قرآن و دارای مصحف اختصاصی بود انتخاب شد و زیدبن ثابت نوشته های پراکندة قرآنی را جمع کرد. این نسخه جمع آوری شده که گردآوری آن حدود 14 ماه طول کشیده بود، پس از ابوبکر به عمر داده شد و پس از عمر به دخترش حفصه همسر رسول خدا(ص) سپرده شد.

در زمان عثمان با توجه به رفتن قرآن به سرزمین های اسلامی فتح شده، اختلاف در قرائت کلمات قرآن پیدا شد و برای جلوگیری از اختلاف، عثمان دستور داد تمام نوشته های زمان رسول خدا(ص) را گرد آوری کردند و نسخة کتابت زید در زمان ابوبکر را که نزد حفصه بود به امانت گرفتند و بر اساس یک قرائت قرآن را تدوین نمودند و از روی آن پنج یا شش نسخه نسخه برداری شد. یک نسخه در مدینه و یک نسخه در مکه و چهار نسخة دیگری را همراه با یک حافظ قرآن که نقش معلم و راهنمای درست خوانی را داشت به مراکز مهم جهان اسلام، یعنی بصره، کوفه، شام و بحرین ارسال کردند و بقیة قرآن ها که با این قرائت مخالف بود از بین بردند و عثمان به تمام بلاد نوشت قرآن های دیگر را از بین ببرند. و بدین وسیله از اختلاف قرائات قرآن جلوگیری شد.(2)

پس قرآن در زمان ابوبکر و به فاصله کمی بعد از وفات رسول خدا با توجه به مجموعه ای که در مسجد پیامبر بود و مصحف هایی که اصحاب در زمان رسول خدا نوشته بودند و با توجه به اشرافی که مسلمانان داشتند و با عنایت همه آنان جمع آوری و در بین دو جلد ارائه شد و عمر بعد از جنگ یمامه از کشته شدن قاریان و حافظان ابراز نارحتی کرد و خلیفه را به جمع آوری قرآن و ارائه آن در بین دو جلد تشویق کرد(3) تا با کشته شدن حافظان ، خوفی نسبت به از بین رفتن قرآن وجود نداشته باشد.

ما چیزی به نام جمع آوری در زمان عمر نداریم. البته دوباره تذکر می دهیم که بسیاری از علماء قائلند به این که قرآن را خود پیامبر جمع آوری کرده است. برخی هم گفته اند جمع آوری آیات توسط پیامبر بوده، اما چینش سوره ها توسط صحابه انجام شده است. البته این باعث نمیشود ما از خطاهای صحابه بگذریم. 

پی نوشت ها:

1. آیت الله سید ابوالقاسم خویی، بیات، ج 1، ص 407.

2. بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامة قرآن، ج 2، ص 1634، مادة جمع قرآن و سید محمد باقر حجتی، تاریخ قرآن کریم، ص 234، 385، 419 و 429.

3. سید محمد باقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377ش، ص440.