هر شهروند بهتر است با مقام‌های قضایی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند و همچنین وظایف آنها حداقل به‌صورت ابتدایی آشنا شود، چراکه پیش از نیاز به حفظ و نگاهبانی از حقوق شهروندی، دانستن جایگاه مقامات قضایی و حدود اختیارات و وظایف آنها واجب است. در این مطلب درمی‌یابیم که دادستان کیست و چه وظایفی برعهده دارد؟
مهم‌ترین وظیفه‌ی دادستان
دادستان که در رأس دادسرا است، پیش از این و اکنون نیز در قوانین بسیاری مدعی‌العموم نامیده می‌شود. دادستان در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران به‌موجب قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب مصوب سال 1373 حذف شد، ولی بعد از آن به‌موجب قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب مصوب سال 1381، با اعاده‌ی دادسراها احیا شد. دادستان نماینده‌ی دفاع از حقوق جامعه است. به تعبیر دیگر دادستان وظیفه‌ی حفاظت از نظم عمومی را برعهده دارد. با اینکه وظایف بسیاری در قوانین مختلفی برای دادستان نوشته شده است، اما در هیچ‌یک از قوانین ما تعریف دقیق و مشخصی برای دادستان ارائه نشده است.
مهم‌ترین قانونی که وظایف اصلی دادستان را به‌صورت یک‌پارچه تدوین کرده، قانون آیین دادرسی کیفری است که در سال 1393 تصویب و در سال 1394 هم اندکی اصلاح شد. در فصول مختلف این قانون حدود اختیارات دادستان در مورد تعقیب جرایم و نظارت بر رفتار ضابطان قضایی به‌عنوان بازوان پیگیری جرایم و دفاع از حقوق جامعه مقرر شده است.
دادستان آغازگر تعقیب جرایم با جنبه‌ی عموم است. این جرایم، جرایمی هستند که با گذشت و بخشش شاکی همچنان باید تعقیب شوند. این نقش صراحتا در ماده‌ی 11 قانون فوق‌الذکر به این شرح آورده شده است:
ماده 11: تعقیب متهم و اقامه‌ی دعوی از جهت حیثیت عمومی برعهده‌ی دادستان و اقامه دعوی و درخواست تعقیب متهم از جهت حیثیت خصوصی با شاکی یا مدعی خصوصی است.
همان‌طور که گفته شد دادستان فقط در مورد جرایم با جنبه‌ی عمومی، تعقیب جرم را آغاز می‌کند اما در جرایم قابل‌گذشت که فقط با شکایت شاکی قابل‌تعقیب است، دادستان پس از این شکایت وظیفه‌ی پیگیری آن را برعهده دارد. البته گاه در مواردی که بزه‌دیده در جرایم قابل‌گذشت ناتوان از شکایت است، دادستان خود شروع به تعقیب می‌کند.
علاوه‌بر اصل اقتضای تعقیب که دادستان را مکلف به تعقیب جرایم می‌کند، مواردی به‌عنوان جاگزین‌های تعقیب هم در قانون آیین دادرسی کیفری وجود دارد که دادستان می‌تواند از آنها استفاده کند؛ مانند قرار تعلیق تعقیب که تعقیب بعضی از جرایم توسط دادستان برای مدتی معلق می‌ماند و پرونده بایگانی می‌شود.
وظیفه دادستان در پایان تحقیقات مربوط به جرم
اما یکی از مهم‌ترین وظایف دادستان در امر قضایی صدور کیفرخواست است. کیفرخواست که پس از تفهیم اتهام و احراز مجرمیت صادر می‌شود، بزهِ واقع شده و انتساب آن را به مرتکب مشخص می‌کند تا دادگاه مستند رسیدگی به آن را آغاز کند.
تقسیم‌بندی دادستان ها
دادستان ها در مراتب خود به دادستان شهرستان، دادستان شهرستان مرکز استان و دادستان کل تقسیم می‌شوند. دادستان شهرستان مرکز استان بر اعمال دادستان های شهرستان‌ها نظارت می‌کنند. دادستان کل وظیفه‌ی نظارتی بر دادسراهای عمومی، دادسرای انقلاب و دادسرای نظامی دارد. همچنین تعقیب جرایم علیه اموال منافع و مصالح ملی و حقوق عمومی نیز برعهده‌ی دادستان کل است.
باید دانست که در کنار دادستان شهرستان، دادستان های نظامی نیز در سازمان قضایی نیروهای مسلح انجام‌‍وظیفه می‌کنند که مشابه وظایف دادستان های دادسراهای عمومی را برعهده دارند که به بررسی جرایم خاص مربوط‌به وظایف نظامیان (یکی از انواع جرایم نظامی) می‌پردازند.
