تصویر هفت آسمان در قرآن و «تمام نهج البلاغه» (5)

۵. آسمانهای هفت گانه و نظریه بعد چهارم طبق نظریات جدید علمی، فضای سه بعدی ای که در آن زندگی می کنیم فضایی خیمده است، به طوری که اگر سفینه ای از یک نقطه شروع به حرکت کند وبه زعم خودش در جهت یک خط راست حرکت کند، سرانجام به نقطه شروع حرکتش خواهد رسید

5. آسمانهای هفت گانه و نظریه بعد چهارم

طبق نظریات جدید علمی، فضای سه بعدی ای که در آن زندگی می کنیم فضایی خیمده است، به طوری که اگر سفینه ای از یک نقطه شروع به حرکت کند وبه زعم خودش در جهت یک خط راست حرکت کند، سرانجام به نقطه شروع حرکتش خواهد رسید. در مقایسه با سطح کره، که سطح دو بعدی بسته ای است که در جهت بعد سوم خم شده است، می توان گفت جهان سه بعدی پیوسته کره ای چهار بعدی است.به عبارت دیگر، جهان ما جهانی سه بعدی است که در جهت بعد چهارم خم شده است.
حرکت در بعد چهارم امکانات و تجهیزات فراوانی را در اختیار بشر خواهد گذاشت، از جمله آنها می توان این موارد را نام ببریم: امکان خروج از زندان بدون گذشتن از در یا دیوار، عبور از کوه بدون رفتن بالای آن یا تونل زدن، نزدیک کردن راهها ( طی الارض)، پشت و ور کردن موجودات، وتوجیه ماهیت دو گانه موج - ذره.
به نظر می رسد این مفاهیم به مفهوم برخی آیات قرآن وروایات اهل بیت (ع) نزدیک باشد. امروزه، به برخی مباحث از قبیل معراج پیامبر اکرم(ص)، پل صراط، داستان ملکه سبا، آسمانهای هفت گانه ، و .. ازمنظرگاه جدیدی نگریسته می شود.

5. 1 بیان نظریه بعد چهارم

طبق نظریه عام اینشتین، ما در جهان فضا - زمانی خمیده ای زندگی می کنیم. به عبارت دیگر، فضای سه بعدی ما همانند سطح کره مسطح نیست ومرز وپایانی ندارد ودر عین حال نامحدود نیست.هر سفر که به زعم ما در خط مستقیمی صورت گیرد در واقع مستقیم نیست ودر جهت بعد چهارم خم شده است (مانند هر خط روی کره که در جهت بعد سوم خم شده است).
تصور زندگی در فضای چهار بعدی نتایجی را در بردارد که تا حدودی با برخی مفاهیم مطرح در قرآن، همچون مفهوم آسمانها ی هفت گانه، انطباق دارد.
دراینجا، باید این نکته بسیار ضروری را سریع بیفزاییم که قصد ما هرگز تطبیق کامل مفاهیم قرآنی با مفاهیم علمی نیست، زیرا تطبیق حقیقت محض مفاهیم قرآن با نظریه ها وقوانین علمی موجود، که ناشی از درک ناقص بشر و مرتباً دستخوش تغییر است، نه ممکن ونه حتی عقلانی است.تأکید می شود که استناد به آیاتی از قرآن فقط و فقط فرضیه و احتمال را طرح می کند وبه هیچ وجه در نظر نیست که مفاهیم قرآنی را با استفاده از قوانین علمی اثبات کنیم یا قوانین علمی را با آیات الهی بسنجیم.

5. 2 مفهوم آسمانهای هفت گانه طبق نظریه بعد چهارم

اکنون، اگر جهان ما از این منظر چنین جهانی باشد وموجودی بیرون از این جهان و مسلط بر آن بخواهد با زبانی مفهوم برای ما این بعدهای متفاوت را بیان کند، از چه کلمه یا مفهومی می تواند استفاده کند؟ فرض کنید مورچه ای روی جهان دوبعدی خمیده ای زندگی کند، که سطح یک کره سه بعدی را تشکیل می دهد، وشما بخواهید به او بفهمانید که جهان واقعی جهانی سه بعدی است. به او چه می گویید؟ بهترین کلمه برای این مبحث آسمانهای متفاوت است. به او می گویید.علاوه بر آسمانی که در جهان تو وجود دارد، آسمان دیگری نیز در بعد بالاتر هست؛ یعنی این جهان دو بعدی ساخته تصور توست که در فضایی سه بعدی قرار داری. همین طور، این جهان سه بعدی، که ساخته وپرداخته تصور ماست می تواند
فضای چهار بعدی قرار بگیرد؛ وبه همین ترتیب، عوالم وآسمانهای بالاتر وفوق تصور ما، زمینیان پای در گل ودست وپا بسته!
پس مفهوم آسمانهای هفت گانه در قرآن ، به ویژه با عنایت به تبیین وتفسیر اهل بیت (ع) از قرآن، بیانگر ابعاد بالاتر در جهان هستی است.

6. نتیجه

نظریات متفاوت مفسران درمورد آسمانهای هفت گانه چنین است که برخی معتقدند که آنها همان سیارات سبع اند (عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل، ماه، وخورشید) که با چشم مشاهده می شوند.برخی دیگر معتقدند که منظور طبقات هوای متراکم اطراف زمین است. برخی کلمه هفت را به معنی تکثیر وتعداد زیاد دانسته و از آن تعداد زیاد ستارگان را استنباط کرده اند. این نظریات با آنچه از آیات وروایات استنباط می شود مطابقت ندارد. با عنایت به تفسیر المیزان ، تسنیم، کاشف، اطیب البیان طیب وتفسیر نمونه وبا استفاده از مفاد آیات و رویات می توان گفت:
1) آسمان دنیا، که یکی از آسمانهای هفت گانه است ،عبارت است ازهمه ثوابت و سیارات محسوس و مشهود.
2) همه آنچه تاکنون مشاهده شده ومی بینیم همان آسمان اول است و شش آسمان دیگر عوالمی اند غیر از کرات آسمانی.
3) همه آسمانهای هفت گانه مخلوقات جسمانی اند، اگر چه از موادی لطیف باشند، زیرا مجرد از ماده وصورت مکان ندارد.
4) هر یک از آسمانهای هفت گانه ملکوت خود را دارد وبه موازات هفت آسمان هفت ملکوت آسمان هست ورابطه ملکوت آسمانها با آسمانها رابطه ظاهر و باطن است. فرود آمدن فرشتگان از آسمان وبالا رفتنشان ، فرود آمدن روزیها از آسمان وباز شدن درهای آسمان به روی کافران و... که در آیات و روایات آمده همه مربوط به ملکوت آسمانهاست، نه آسمانهای جسمانی.
5) مفهوم آسمانهای هفت گانه در قرآن- به ویژه با عنایت به تبیین وتفسیر اهل بیت (ع) از قرآن وبا استفاده از نظریه بعد چهارم وتطبیق آن بر تصور وجود و زندگی آدمی در فضایی چهار بعدی - بیانگر ابعاد بالاتر در جهان هستی است.
به نظر می رسد این تبیین از آسمانهای هفت گانه به ضمیمه دستاوردهای علمی جدید دانشمندان نجوم وفیزیک - والبته نه به استناد آنها - ودیگر صاحبنظران از دیگر نظریات پذیرفتنی تر باشد.
پس، هرگز نباید مضمون آیات وروایات را صرفاً با یافته های ناقص وفهم قاصر خویش تفسیر کنیم که اگر با برداشتهای ما همسو وموافق نبود، آنها را رد یا در آن تردید کنیم. بشر (که نسبتش درمقایسه با همه جهانی که تاکنون شناخته شده به مراتب کمتر است از دانه ای شن وذره بسیار بسیار کوچکی در برابر بیابانی پهناور) چگونه می تواند ادعا کند که تمامی هفت آسمان و زمین را دیده وآنها را در نوردیده ؟
شبستری درگلشن راز چه زیبا سروده :

زمین در جنب این گردون مینا
چو خشخاشی ست در دامان صحرا

توبنگر تا از آن خشخاش چندی
سزد گر بر سبیل خود بخندی

رئیس رصد خانه پلومار در اتازونی می گوید: « تمام این دنیای عظیمی که به نظر دوربین ما می رسد ودارای صد هزار میلیون کهکشان است، جز یک ذره کوچک و بی مقدار از یک دنیای عظیم تری نیست که آن دنیای عظیم نسبت به این دنیا حکم این دنیا را نسبت به یک ذره بی مقدار دارد وتازه من اطمینان ندارم که ورای فضای آن دنیای دوم دنیای دیگری نباشد (کمره ای ، همان، ص 179).
منابع:
الالوسی ، محمود بن عبدالله ( بی تا)، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم والسباع المثانی، دارالفکر، بیروت.
ابن ابی الحدید ، عبدالحمید بن محمد (بی تا)، شرح نهج البلاغه ، دار احیاء الکتب العربیه، بی حا.
ابن حجر، احمد بن علی (1330 ق)، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، چ2، دارالمعرفه للطباعه والنشر، بیروت.
ابن خلاون، عبدالرحمن (بیتا)، تاریخ ، چ4، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
ابن کثیر، اسماعیل (بی تا)، البدایه والنهایه، دار الاحیاء التراث العربی ، بیروت.
ــــــــ( 1412ق)، تفسیر القرآن العظیم، دارالمعرفه، بیروت.
ابن منظور ، محمد، بن مکرم (1408ق)، لسان العرذب، چ1، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
الیس ، جورج و روث ویلیامز(1376)، فضا- زمان تخت وخمیده، ترجمه یوسف امیر ارجمند ، مرکز نشر دانشگاهی ، تهران.
بانوی اصفهانی ، نصرت امین (1361)، مخزن العرفان، انتشارات نهضت زنان مسلمان.
بروجردی، سید ابراهیم (1341)، تفسیر جامع ، چ3، انتشارات صدر، قم.
بهبودی، محمد باقر (بی تا)، هفت آسمان، کتابخانه مسجد جعفری، تهران.
بیرونی، ابوریحان (1377)، آثار الباقیه ، ترجمه اکبر داناسرشت، ج4، انتشارات امیر کبیر، تهران.
تشنر، مقبول احمد(1368)، تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامی، ترجمه محمد حسن گنجی، بنیاد دائره المعارف اسلامی، تهران.
ثعالبی، عبدالرحمن (1418ق)، الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی ،بیروت.
جفری، آرتور (1386)، واژه های دخیل در قرآن مجید، ترجمه دکتر فریدون بدره ای ، ویراست جدید، چ 2، انتشارات توس، تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1381)، تسنیم ، انتشارات اسراء قم.
حجازی ، سید علی رضا 01384)، خطبه های شگفت انگیز امیر مؤمنان علی (ع)، فارسی الحجاز، قم.
حسنی ، علی اشرف(1380)، زمین وآسمان در قرآن ونهج البلاغه ، امیری، تهران.
حویزی، عبدعلی بن جمعه (بی تا)، تفسیر نور الثقلین، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی خزائلی، محمد (1371)، اعلام قرآن، چ4، امیر کبیر، تهران.
دروزه، محمد عزه(1383ق)، التفسیر الحدیث، دار الاحیاء الکتب العربیه ، قاهره، افست قم، مؤسسه اسماعیلیان ( بی تا).
راکر، ردولف (1374)،هندسه، نسبیت وبعد چهارم، ترجمه یوسف امیر ارجمند، انجمن فیزیک ایران، تهران.
رستگاری جویباری، یعسوب الدین (1408ق)، تفسیر البصائر، چ1، مطبعه الاسلامیه ، قم.
رضایی اصفهانی، محمد علی (1381)، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، چ3، انتشارات کتاب مبین ، رشت.
سالم، عبدالعزیز(1381)، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدری نیا، انتشارات علمی وفرهنگی ، تهران.
سیوطی، جلال الدین (1408ق)، مسند علی به ابی طالب ، دارالجلیل، بیروت.
شهرستانی، سید هبه الله (بی تا)، الهیئه و الاسلام، ترجمه اسماعیل فردوس فراهانی، نجف.
شهیدی، سید جعفر (1378)، ترجمه نهج البلاغه، انتشارات علمی وفرهنگی ، تهران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ( 1981/ 1382)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، چ3، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
صفار، ابوجعفر محمد بن حسن (1380)، بصائر الدرجات الکبری فی فقه آل محمد، تهران.
صدوق، ابوجعفر علی بن حسین (بی تا)، الخصال ، ترجمه سید احمد فهری، انتشارات اسلامیه، تهران.
طالقانی ، سید محمود (1366- 1354)، پرتوی از قرآن، شرکت سهامی انتشار ، تهران.
طباطبائی، سیدمحمد حسین (1361)، قرآن در اسلام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
ـــــــــ(بی تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه ، قم.
ـــــــــــ(1363)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر تبلیغات اسلامی، تهران.
طیب، سید عبدالحسین (1346)، اطیب البیان، چ3، انتشارات اسلام، تهران.
عطاردی، عزیزالله (1406ق)، مسند الامام الرضا(ع)، کنگره جهانی امام رضا(ع) مشهد.
علی، جواد (1423ق)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، چ2، جامعه بغداد، بغداد.
علی بن ابراهیم قمی (بی تا)، تفسیر علی بن ابراهیم قمی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1411ق)، التفسیر الکبیر المسمی بمفاتیح الغیب، چ3، مکتب الاعلام الاسلامی ، قم.
قرآن کریم (1374)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات اسوه، قم.
قرشی، سید علی اکبر (1366)، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران.
قره چانلو، حسین (1380)، جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، انتشارات سمت، تهران، کاشانی، ملا فتح الله (1377)، تفسیر کبیر منهج الصادقین، تصحیح علامه شعرانی، انتشارات اسلامیه، تهران.
کلینی، محمد بن یعقوب(1382ق)، روضه الکافی ، مکتبه الاسلامیه، تهران.
کمره ای ، خلیل (1387)، دایره المعارف نهج البلاغه، آفرینش آسمان وزمین در نهج البلاغه ، تصحیح وتحشیه دکتر احمد معتمد به کوشش سید محمد رضا دین پرور، بنیاد نهج البلاغه ، تهران.
لینتون، رالف(1378)، سیر تمدن، ترجمه پرویز مرزبان، چ3، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران.
مبلغی آبادانی، عبدالله (1376)، تاریخ ادیان ومذاهب ، چ2، انتشارات حر، قم.
متقی ، علاء الدین (1421ق)، کنزالمعال فی سنن الاقوال والافعال ، مؤسسه الرساله، بیروت.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، چ2، مؤسسه الوفاء، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت.
ــــــــــ(1363)، مرآت العقول ، داراکتب الاسلامیه، تهران.
مسعودی، علی بن حسین (بی تا)، التنبیه والاشراف، دارالصاوی، قاهره.
مصطفوی سید حسن (1371)، التحقیق فی کلمات القران الکریم، انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، تهران.
معرفت ، محمد هادی (1384)، علوم قرآنی ، مؤسسه فرهنگی تمهید، تهران.
مغنیه، رمحمد جواد (1981)، تفسیر الکاشف ، چ3، دارالعلم للملایین، بیروت.
مکارم شیرازی، ناصر وهمکاران (1366- 1353)، تفسیر نمونه، دارالکتاب الاسلامیه، تهران.
موسوی فر، سید صادق (1426ق)، تمام نهج البلاغه ، نسخه مسند ، 8ج، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات ، بیروت.
نفیسی، کاظم(1382)، «بعد چهارم در قرآن»، فصلنامه دانشکده الهیات ومعارف اسلامی دانشگاه مشهد، ش 58، س 1382، ص 144- 127.
نکونام، جعفر (1387)، «بازتاب اندیشه های نجومی بابلی در واژگان دخیل قرآن»، پژوهش دینی، ضمیمه ش 17، پاییز (1387)، ص 4، چکیده فارسی، ص 127- 164 متن انگلیسی.
نلینو، کرلوالفونسو(بی تا)، تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه احمد آرام، کانون پژوهشهای اسلامی ، تهران.
نیکلسون، آین (1379)، 186 پرسش و پاسخ نجومی ، ترجمه دکتر عبدالمهدی ریاضی و هادی رفیعی ، آستان قدس رضوی، مشهد.
هاکس، مستر (1377)، قاموس کتاب مقدس، انتشارات اساطیز، تهران.
واندروردن ، بارتل (1372)، پیدایش دانش نجوم، ترجمه همایون صنعتی زاده، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی ، تهران.
یعقوبی ، احمد بن ابی یعقوب بن واضع (بی تا)، تاریخ الیعقوبی ، دار صادر، بیروت.
سایتهای مورد استفاده ومراجعه
hhp://fa.wikipedia.org
/http://www.iranclubs.org.frums
نشریه النهج شماره 27و 28