حتما تابه‌حال در مورد بیش فعالی شنیده‌اید ولی احتمالا نمی‌دانید که این اختلال فقط مخصوص کودکان نیست و در بزرگسالان هم مشاهده می‌شود. البته این اختلال معمولا در بزرگسالی در افرادی بروز می‌کند که در کودکی نیز دچار بیش فعالی بوده‌اند. در ادامه‌ی مطلب با علائم بیش فعالی در بزرگسالان و روش‌هایی برای درمان آن، آشنا می‌شویم.
اختلال کمتوجهی بیش فعالی (ADHD) چیست؟
اختلال کمتوجهی بیش فعالی یا ADHD، اختلالی است که حتما در مورد آن شنیده‌اند ولی ممکن است تصور کنید که این اختلال فقط در مورد کودکان است و بزرگسالان به چنین اختلالی دچار نمی‌شوند. بزرگسالان هم مانند کودکان دچار این اختلال می‌شوند و حدود 4 تا 5 درصد از بزرگسالان در آمریکا به این اختلال مبتلا هستند. البته تعداد کمی از افراد، این اختلال در آنها تشخیص داده می‌شود و تحت درمان قرار می‌گیرند.
چه کسانی به بیش فعالی بزرگسالان دچار می‌شوند؟
هر فردی که در کودکی با این اختلال مواجه بوده، در بزرگسالی نیز با آن دست‌به‌گریبان است. ممکن است در برخی از آنها این بیماری در کودکی تشخیص‌داده نشده باشد و همچنین تحت درمان قرار نگرفته باشند و بعدها در زندگی به مرور زمان این بیماری در افراد بزرگسال تشخیص داده شود. با وجود اینکه تعداد زیادی از کودکان مبتلا به این اختلال، این مرحله را پشت سر می‌گذارند، 60 درصد از آنها در بزرگسالی هنوز این اختلال را تجربه می‌کنند. اختلال کمتوجهی بیش فعالی که آن را در ادامه به‌طور خلاصه فقط بیش فعالی در بزرگسالان می‌نامیم، زنان و مردان را به‌طور مساوی، درگیر می‌کند.
علائم و نشانه‌های بیش فعالی بزرگسالان
اگر مبتلا به بیش فعالی بزرگسالان باشید، احتمالا انجام‌دادن کارهای زیر برای‌تان سخت است:
- دنبال‌کردن دستورالعمل‌ها؛
- به‌خاطرسپردن اطلاعات؛
- تمرکزکردن؛
- سازماندهی وظایف؛
- به‌موقع انجام‌دادن کارها.
این موارد ممکن است در بسیاری از بخش‌های زندگی روزمره‌ی شما مشکل ایجاد کند. در خانه، در مدرسه یا سرکار ممکن است از تأثیرات منفی این علائم آزرده شوید. درمان‌شدن و یادگیری روش‌هایی برای مدیریت بیش فعالی می‌تواند کمک‌کننده باشد. بیشتر افراد یاد می‌گیرند که خودشان را با این شرایط وفق دهند. بزرگسالانی که با این اختلال دست‌وپنجه نرم می‌کنند، می‌توانند رشد شخصیتی داشته باشند و به موفقیت دست پیدا کنند.
چالش‌هایی که بزرگسالان بیش فعال با آنها مواجه می‌شوند
اگر دچار این اختلال باشید احتمالا با این مشکلات دست‌وپنجه نرم کرده‌اید:
- اضطراب؛
- خستگی مزمن؛
- تأخیر و فراموشی مزمن؛
- افسردگی؛
- مشکل در تمرکزکردن هنگام مطالعه؛
- مشکل در کنترل خشم؛
- مشکلاتی در محل کار؛
- تکانشگری؛
- تحمل پایین در برابر ناامیدی‌ها؛
- اعتمادبه‌نفس کم؛
- نوسانات خلقی؛
- مهارت‌های ضعیف در سازماندهی؛
- به تعویق‌انداختن کارها (فردافکنی یا تعلل)؛
- مشکلاتی در برقراری ارتباط؛
- اعتیاد و مصرف مواد؛
- بی‌انگیزگی.
این چالش‌ها ممکن است مشکلات زیادی برای زندگی شما ایجاد کنند یا حتی ممکن است زیاد شما را به دردسر نیندازند. ممکن است دائما با این مشکلات روبه‌رو شوید یا بسته به شرایط، برخی از آنها را تجربه کنید.
هیچ دو بزرگسالی که دچار این اختلال هستند، علائم و چالش‌های مشابهی ندارند. شما ممکن است در موضوع مورد علاقه‌تان بتوانید تمرکز کنید یا برای برخی کارهای خاص و مورد علاقه، انگیزه و اشتیاق داشته باشید. تعداد کمی از افراد هستند که تحت هر شرایطی دچار مشکل تمرکز می‌شوند. برخی از افراد به‌دنبال انگیزه و عامل تحریک می‌گردند، ولی بعضی از افراد از آن نیز اجتناب می‌کنند. بعضی از مبتلایان به این اختلال ممکن است منزوی و جامعه‌گریز و ضداجتماعی باشند، درحالی‌که برخی دیگر بسیار اجتماعی هستند و روابط متعددی دارند.
مشکلاتی در مدرسه
افراد مبتلا به این اختلال در مدرسه با مشکلات زیر روبه‌رو هستند:
- عملکرد خوبی در مدرسه نداشتند و معمولا بسیار کمتر از آنچه که از آنها توقع داشتند، به موفقیت دست می‌یافتند.
- با مشکلات زیادی مواجه می‌شدند.
- مجبور می‌شدند یک پایه را تکرار کنند.
- از مدرسه اخراج شده‌اند.
مشکلاتی در محل کار
افراد مبتلا به این اختلال معمولا در محیط کاری با مشکلات زیر روبه‌رو می‌شوند:
- زیاد شغل خود را تغییر می‌دهند و عملکرد ضعیفی در محیط کار دارند.
- از شغل خود غالبا راضی نیستند و به موفقیت‌های کمتری در این زمینه می‌رسند.
مشکلاتی در زندگی
مبتلایان به بیش فعالی بیش از دیگران با مشکلات احتمالی زیر روبه‌رو می‌شوند:
- بیشتر تصادف می‌کنند.
- سیگار می‌کشند.
- الکل یا مواد مخدر مصرف می‌کنند.
- پول کمتری دارند.
- با مشکلات روانی نظیر افسردگی و اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
مشکلاتی در برقراری ارتباط
مبتلایان به بیش فعالی برزگسالان بیش از دیگران درمعرض این مشکلات قرار دارند:
- مشکلات زناشویی بیشتری دارند.
- روابط‌شان با مشکل مواجه می‌شود و جدا می‌شوند.
- ازدواج‌های متعددی دارند.
بیش فعالی بزرگسالان چطور تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص این اختلال به روانپزشکی مراجعه کنید که در زمینه‌ی درمان و تشخیص بیش فعالی بزرگسالان تجربه داشته باشد. پزشک ممکن است:
- از شما درخواست کند که یک تست فیزیکی بدهید تا اطمینان حاصل کند که سایر مشکلات پزشکی، باعث ایجاد علائم بیش فعالی نشده باشد.
- چند آزمایش خون تجویز کند.
- آزمایش‌های روان‌شناسی را توصیه کند.
- از شما سؤالاتی در مورد سوابق پزشکی‌تان بپرسد.
درحالی‌که متخصصان، سن خاصی برای تشخیص اولین علائم بیش فعالی بزرگسالان تعیین نمی‌کنند، ولی در این نکته با هم توافق دارند که در بزرگسالی، این اختلال، ناگهانی به‌وجود نمی‌آید. به همین دلیل است که معمولا پزشکان از شما در مورد رفتارها و هر علائمی که در کودکی داشته‌اید سؤالاتی میپرسند. برای این منظور ممکن است موارد زیر را انجام دهند و سؤالاتی از این قبیل بپرسند:
- سوابق تحصیلی شما را بررسی می‌کنند و اگر توضیحاتی در مورد رفتار شما در مدرسه وجود داشته باشد، آنها را بررسی می‌کند. برای مثال سابقه‌ی عدم تمرکزحواس و بی‌توجهی یا عدم موفقیت علی‌رغم توانایی و استعداد لازم.
- پزشک ممکن است با والدین شما در این مورد مشورت کند تا متوجه شود که آیا در کودکی علائم بیش فعالی داشته‌اید یا خیر.
کسانی‌که دچار اختلال بیش فعالی هستند ممکن است مشکلاتی در برقراری ارتباط با بچه‌ها در مدرسه داشته‌اند یا معلم‌ها به سختی می‌توانستند به آنها چیزی بیاموزند. احتمالا جزء افرادی هستند که در دوران مدرسه معلم، آنها را جلوی کلاس می‌نشاند. پزشکان در مورد سابقه‌ی این بیماری در خانواده‌ی شما نیز سؤالاتی میپرسند. این سؤال می‌تواند کمک زیادی در تشخیص بیماری باشد، چون به‌نظر می‌رسد که این مشکل به‌صورت ژنتیکی در بعضی خانواده‌ها بیشتر است.
بیش‌فعالی بزرگسالان چطور درمان می‌شود؟
اگر پزشک‌تان تشخیص دهد که به این اختلال مبتلا هستید، باید با همکاری هم، یک برنامه‌ی درمانی که مخصوص خود شماست، طراحی کنید.
این برنامه‌های درمانی ممکن است شامل دارو، جلسات درمانی، یادگیری بیشتر در مورد اختلال و برخورداری از حمایت خانواده باشد.
همه‌ی این موارد در کنار هم به شما کمک می‌کنند که روش‌های جدیدی برای انجام کارها پیدا کنید که زندگی روزمره‌ی شما را ساده‌تر می‌کند. این روش‌ها باعث می‌شود که به‌طور کلی احساس بهتری داشته باشید.
مطمئن شوید که پزشک، کاملا زیر نظرتان داشته باشد. چون افرادی که دچار این اختلال هستند معمولا شرایط مختلف و اختلال‌های دیگری را هم تجربه می‌کنند. برای مثال ممکن است اختلال در یادگیری، اضطراب یا سایر اختلال‌های خلقی داشته باشید. ممکن است اختلال وسواس فکری عملی داشته باشید یا نسبت به الکل و مواد مخدر وابستگی پیدا کرده باشید. بنابراین پزشک باید کاملا از همه‌ی شرایط شما اطلاع کافی داشته باشد تا بتواند برنامه‌ی درمانی مؤثر و کاملی برای‌تان تجویز کند.
داروهای درمان بیش فعالی بزرگسالان
داروهای محرک
معمولا برای بزرگسالانی که به اختلال بیش فعالی مبتلا هستند، داروهای محرک تجویز می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که دوسوم از بزرگسالانی که اختلال بیش فعالی دارند، با کمک داروهای محرک، بهبودی قابل توجهی در علائم خود پیدا می‌کنند.
نمونه‌هایی از داروهای محرک عبارت است از:
- دکس متیل فنیدات (Dexmethylphenidate)؛
- دگزامفتامین (Dextroamphetamine) و آمفتامین؛
- دکسترو آمفتامین (Dextroamphetamine)؛
- لیز دگزامفتامین (Lisdexamfetamine)؛
- متیل فنیدات (Methylphenidate).
البته این داروهای محرک همیشه ایده‌آل نیستند. چرا؟
چون این داروها ممکن است ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
- اعتیادآوربودن: محرک‌ها جزء مواد دارویی کنترل‌شده هستند؛ به این معنا که ممکن است مورد سوء استفاده قرار بگیرند. بعضی از مبتلایان به بیش فعالی، مشکلاتی با سوء مصرف دارو پیدا می‌کنند یا ممکن است در گذشته چنین مشکلی داشته باشند.
- فراموش‌کردن مصرف: انواع داروهای محرک با تأثیر کوتاه‌مدت اگر جایگزین داروهای قوی‌تر و بلندمدت شوند، خیلی زود اثر خود را از دست می‌دهند و از آنجایی که بعضی از مبتلایان به بیش فعالی دچار فراموشی می‌شوند، ممکن است مصرف چندباره‌ی آنها را در طول روز فراموش کنند.
- سخت‌بودن زمان‌بندی قرص‌ها: اگر مبتلایان تصمیم بگیرند که شب‌ها مصرف قرص را قطع کنند، ممکن است نتوانند در انجام کارهای منزل برای مثال پرداخت قبض‌ها یا کمک به بچه‌ها برای انجام تکالیف یا رانندگی، تمرکز کنند. هر چقدر دیرتر این دارو را مصرف کنند، برای مصرف الکل وسوسه می‌شوند تا به آرامش برسند.
داروهای غیرمحرک
پزشکان ممکن است داروهای غیرمحرک نیز برای بیش فعالی تجویز کنند. ممکن است این داروها به تنهایی یا همراه با داروهای محرک، تجویز شوند. این داروها عبارت است از:
- اتوموکستین (Atomoxetine)؛
- گوانفاسین (Guanfacine)؛
- کلونیدین (Clonidine).
جلسات درمانی و درمان‌های رفتاری
برنامه‌های درمانی شما ممکن است به غیر از دارو شامل موارد زیر باشد:
- درمان‌های شناختی و رفتاری که به بهبود اعتمادبه‌نفس کمک می‌کند.
- آموزش‌های ریلکسیشن و مدیریت استرس که باعث کمترشدن اضطراب و استرس می‌شود.
- مربی‌گری زندگی که به شما کمک می‌کند برای خودتان اهدافی در نظر بگیرید. به‌علاوه، روش‌های جدیدی برای منظم‌ماندن و انجام کارها در منزل و سر کار یاد می‌گیرید.
- مربی‌گری شغل که این مورد شما را در مسائل کاری و در محل کار حمایت می‌کند. در نتیجه می‌توانید روابط کاری بهتری برقرار کنید و عملکردتان در محل کار بهبود می‌یابد.
- آموزش و درمان خانوادگی این مورد به شما و نزدیکان‌تان اطلاعات کاملی در مورد این اختلال می‌دهد تا درک بهتری در مورد بیش فعالی داشته باشید. طی این آموزش‌ها یاد می‌گیرید که بیش فعالی چقدر می‌تواند در زندگی روزمره‌ی شما تأثیرگذار باشد.
کارهایی که برای مدیریت بیش فعالی می‌توانید انجام دهید
با انجام کارهای زیر خودتان می‌توانید تاحدی اختلال بیش فعالی را کنترل کنید و زندگی عادی و دور از هر مشکلی داشته باشید:
1. داروهای تجویز شده را طبق دستور پزشک مصرف کنید
اگر هر نوع دارویی برای اختلال شما یا سایر اختلالاتی که با آنها مواجه‌اید، توسط پزشک مجرب تجویز شده است، درست طبق دستور پزشک مصرف کنید. اگر یک بار خوردن دارو را فراموش کردید، دفعه‌ی بعد برای جبران این دفعه، دوز دارو را دو برابر نکنید. اگر متوجه عوارض جانبی یا هر مشکل دیگری شدید، در اولین فرصت آن را با پزشک خود درمیان بگذارید.
فهرستی از کارهای روزانه‌ی خود را یادداشت کنید و البته توجه کنید که فهرستی معقول و منطقی باشد. تلاش کنید که تک‌تک این وظایف را به انجام برسانید. از دفترهای برنامه‌ریزی روزانه استفاده کنید، برای خودتان یادداشت بگذارید و ساعت زنگ‌دار را تنظیم کنید تا درصورت لزوم، ساعت انجام وظایف مختلف را به شما یادآوری کند.
3. به آرامی نفس بکشید
اگر به انجام کارهایی گرایش دارید که بعدا پشیمانی به دنبال خواهد داشت، برای مثال قطع‌کردن حرف دیگران یا رفتارهای پرخاشگرانه با دیگران، این برانگیزش را با متوقف‌کردن آن، کنترل کنید. به این ترتیب که قبل از هر واکنشی، درحالی‌که به‌آرامی نفس می‌کشید، تا ده بشمارید. این رفتارهای ناگهانی معمولا با این تکنیک به همان سرعت که ایجاد می‌شوند، اشتیاق برای انجام آنها از بین می‌رود.
4. عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید
اگر در اطراف‌تان عواملی وجود دارد که حواس‌تان را پرت می‌کند، برای مثال صدای بلند موسیقی یا روشن‌بودن تلویزیون؛ این عوامل را حذف کنید یا از هدفون استفاده کنید. به مکان آرام‌تری نقل مکان کنید یا از دیگران بخواهید که محیط آرام‌تری برای‌تان فراهم کنند.
5. انرژی اضافه‌ی خود را تخلیه کنید
اگر احساس می‌کنید که انرژی زیادی دارید و بی‌قرار هستید، با انجام کارهایی مثل تمرینات ورزشی یا سرگرمی مورد علاقه‌تان، این انرژی اضافه را تخلیه کنید.
6. از دیگران کمک بگیرید
همه‌ی ما گهگاهی به کمک‌گرفتن از دیگران نیاز پیدا می‌کنیم و مهم است که از درخواست کمک از دیگران، نترسیم. اگر تفکرات و رفتارهای مخرب دارید، از یک مشاور کمک بخواهید. این افراد، ایده‌ها و روش‌هایی ارائه می‌کنند که با کمک آنها می‌توانید این رفتار و افکار مخرب را کنترل کنید.
