اروپا در حال محک زدن قدرت مانور میان ایران و امریکا بر سر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است.
از یک سو دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات متحده، متحدان اروپایی امریکا یعنی فرانسه، بریتانیا و آلمان را برای تصحیح توافق هسته‌ای در منگنه قرار داده و از سوی دیگر ایران به صراحت و با صدای بلند برجام را غیرقابل بازگشایی خوانده است. تنوع و تعدد رایزنی‌های میان ایران و اروپا در چندهفته اخیر نشان از تلاش تروییکای اروپایی برای متقاعد کردن تهران به بخش‌هایی از درخواست ترامپ دارد و این در حالی است که موضع جمهوری اسلامی ایران در هیچ کدام از مسائل نحوه اجرای برجام، تفکیک گفت‌وگوها و رایزنی‌های منطقه‌ای از توافق هسته‌ای و غیرقابل مذاکره بودن توان دفاعی ایران که آزمایش‌های موشکی را هم شامل می‌شود، تغییر نکرده است.
تهران حتی برای ورود به سایر حوزه‌های مذاکراتی نیز پیش شرط گذاشته و آن هم اجرای صحیح برجام از سوی همه طرف‌ها و اثبات موفقیت‌آمیز بودن آن به ایرانی‌هاست. در چنین فضایی رسانه امریکایی نیویورک‌تایمز در گزارشی به قلم چند خبرنگار ارشد این رسانه که یکی از آنها (دیوید سنگر) در جریان مذاکرات هسته‌ای از پشت پرده‌های بسیاری خبر می‌داد ادعا کرده که اروپایی‌ها به نقشه راه جدیدی برای اجابت درخواست ترامپ از یک سو و حفظ برجام از سوی دیگر رسیده‌اند؛ نقشه‌ای که کلیت آن یک چیز است: موافقت اروپایی‌ها با 3 اصلاح و تغییر در برجام. براساس این گزارش، اروپایی‌ها به نگارش توافق جانبی فکر می‌کنند که در سایه آن هم برخی از محدودیت‌های هسته‌ای ایران طولانی‌تر و هم برنامه موشکی این کشور محدودتر شود.
مذاکرات فرا آتلانتیک (بین اروپا و امریکا) که تحت رهبری برایان هوک، عضو نه چندان ارشد وزارت خارجه امریکا در حال انجام است، مملو از خطرات است که یکی از آنها این است که این احتمال وجود دارد که رییس‌جمهور امریکا با هر پیشنهادی از سوی اروپایی‌ها مخالفت کند. نیویورک تایمز در بخش‌هایی از گزارش خود ادعا کرده که دستورالعمل‌های دولت امریکا به رویت این رسانه رسیده و نوشته است: اروپایی‌ها موافق سه تعمیر و اصلاح اساسی هستند: (1) تعهد برای مذاکره مجدد در قبال محدودیت‌های آزمایش موشکی توسط ایران، (2) دادن اطمینان مبنی بر اینکه بازرسان دسترسی نامحدود و بی‌قید و شرط به پایگاه‌های نظامی ایران داشته باشند و (3) تمدید و گسترش دادن تاریخ‌های انقضای توافق برای ممانعت از سرگیری تولید سوخت هسته‌ای بسیار فراتر از محدودیت های کنونی (برجام) که برخی از آنها در سال 2030 منقضی می‌شوند.
درحالی که در بخش‌هایی از این گزارش تاکید شده که رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا به دیپلمات‌های اروپایی هشدار داده که اگر کشورهای‌شان گامی در راستای تامین نظر ترامپ برندارند، وی تحریم‌های هسته‌ای را بازخواهد گرداند، ایران نیز در پشت پرده ساکت ننشسته و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه و سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وی در طول یک ماه اخیر هشدارهای مشابهی را به تروییکای اروپایی و اتحادیه اروپا درباره همراهی با زیاده خواهی‌های ترامپ داده‌اند.
خبرنگاران نیویورک‌تایمز که این گزارش را تهیه کرده‌اند ادعا می‌کنند که دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند زمینه برای توافق درباره موشک‌ها و بازرسی‌های فنی با ایران وجود دارد اما مطمئن نیستند که بتوان با تهران درباره تمدید برخی تاریخ‌های انقضا هم به توافق رسید. از سوی دیگر اروپایی‌ها نگران واکنش چین و روسیه به علاوه ایران به این سه شرط هستند و به همین دلیل در حال طرح کردن مفهوم یک توافق اضافی و متمم هستند که به جای برهم زدن توافق کنونی توافق را گسترش خواهد داد. اروپا و امریکا در حال آماده شدن برای دیدار دوباره در ماه آینده میلادی در برلین هستند.
هفته گذشته در پاریس، اروپایی‌ها از هوک خواستند در صورتی که آنها با گسترش و تمدید توافق هسته‌ای با ایران موافقت کنند، تضمین‌هایی مبنی بر اینکه ترامپ قول دهد با سایر بهانه‌ها برجام را تخریب نکند، داده شود. البته مساله دیگری که در این میان وجود دارد این است که حتی اگر ترامپ با شرط اروپایی‌ها موافقت کند هم باز معلوم نیست روسیه و چین بازی در زمین مورد پسند ترامپ را بپذیرند. اروپایی‌ها در حال حاضر باید توان دیپلماتیک خود را بیازمایند که چگونه می‌توانند رییس‌جمهور امریکا را راضی کنند که تغییری رخ داده در حالی که در اصل تغییری هم رخ نداده است.
ماریک دوبویتر، از تحلیلگران مسائل ایران و امریکا در این باره به نیویورک‌تایمز می‌گوید: توافق جانبی می‌تواند ابزاری دیپلماتیک برای این باشد که اروپایی‌ها در حفظ برجام اعلام پیروزی کنند. با این روش اروپایی‌ها می‌توانند بگویند که هم توافق را حفظ کرده‌اند، هم به تعهد کهن خود مبنی بر عدم مذاکره مجدد درباره برجام پایبند بوده‌اند و هم به دغدغه دولت امریکا مبنی بر اینکه زمان این توافق بسیار کوتاه است، پاسخ داده‌اند.
گفته می‌شود که دیپلمات‌های اروپایی برای اعمال محدودیت‌هایی جدید بر توسعه توان موشکی ایران که مساله‌ای جدامانده از برجام است، مشتاق هستند. هرچند اروپایی‌ها مانند امریکایی‌ها اعتقادی به ادغام مساله موشکی و برجام ندارند اما بی‌میل به محدود کردن ایران در این حوزه هم نیستند. هرچند نیویورک‌تایمز در گزارش خود ادعا کرده که اروپا مساله افزایش بازرسی‌های ایران به گونه‌ای که مکان‌های نظامی را هم شامل شود جزو امور ممکن می‌داند اما حقیقت این است که ایران بارها به صراحت اعلام کرده که درهای تاسیسات نظامی این کشور بر روی بازرسان آژانس باز نخواهد شد. از سوی دیگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش اخیر خود نیز تایید کرده است که ایران تاکنون به تمام درخواست‌های این نهاد ناظر برای بازرسی پاسخ مثبت داده است.
امریکا با تهدید به بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای ایران در حقیقت تلاش می‌کند چین، روسیه و کشورهای اروپایی را نگران منقطع شدن همکاری‌های اقتصادی بکند که از دو سال پیش و با اجرایی شدن برجام میان آنها و ایران از سر گرفته شده بود. برخی از تحلیلگران اعتقاد دارند که اعضای غیرامریکایی حاضر در برجام نیز در نهایت با همین ترس تن به اعمال برخی محدودیت‌های جدید علیه ایران می‌دهند تا به ظن خود، حداقل حیات کلیت توافق هسته‌ای را از خطر دور کنند.
**ناامیدی تهران از غرب
در حالی که نیویورک‌تایمز همراستا با برخی دیگر از رسانه‌های غربی از تلاش اروپا برای متقاعد کردن ایران به برخی تغییرات در برجام خبرداده است، خبرگزاری فرانسه در گزارشی با اشاره به گرم شدن روابط چین و روسیه ادعا کرده که کاسه صبر ایران برای بهبود رابطه با غرب به پایان رسیده است. این رسانه فرانسوی با اشاره به سخنان هفته گذشته مقام معظم رهبری در دیدار مردم آذربایجان شرقی نتیجه‌گیری کرده که دستگاه دیپلماسی ایران در حال چرخاندن فرمان از سوی غرب به سمت شرق است.
خبرگزاری فرانسه در این باره نوشت: شنیدن این جمله از زبان آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب ایران در روز 19 فوریه مبنی بر اینکه «در عرصه سیاست خارجی امروز اولویت‌های اصلی ما ترجیح شرق بر غرب است» شگفت‌انگیز و قابل توجه است. تحلیلگران می‌گویند که این امر ایده اساسی مبتنی بر اینکه ایران از قرار گرفتن تحت سلطه قدرت‌های خارجی امتناع می‌کند را تغییر نمی‌دهد اما نشان‌دهنده آن است که تلاش‌های اخیر برای سازش با امریکا به موجب توافق هسته‌ای 2015 که ایران به واسطه آن با محدود کردن برنامه هسته‌ای خود در ازای لغو تحریم‌ها موافقت کرد، از هم پاشیده است.
در بخش‌هایی از ترجمه این گزارش خبرگزاری فرانسه که فارس منتشر کرده آمده است: الی گرانمایه، عضو اندیشکده شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید: رهبر ایران بارها تاکید کرده که توافق هسته‌ای 2015 آزمونی برای سنجش و بررسی این امر بوده که آیا مذاکرات با غرب می‌تواند نتایج مثبتی برای ایران در بر داشته باشد یا خیر؟ رهبر ایران بر این اعتقاد است که امریکا در این توافق بد عمل می‌کند. بنابراین اظهارات اخیر او را می‌توان چراغ سبزی در خصوص تمرکز نظام ایران بر تلاش‌های دیپلماتیک بیشتر و عمیق‌تر با چین و روسیه دانست.
پس از سال 1979، ایران در زمان‌هایی خاص که ضرورت داشت یا در چارچوب منافع آن بود، رویکردی عملگرایانه در تعامل با امریکا در پیش گرفت. خبرگزاری فرانسه در بخش پایانی این گزارش می‌نویسد: هرچند در واشنگتن کسی جدیت ایران در مذاکره با امریکا در صورت عدم تخاصم‌ورزی کاخ سفید را جدی نگرفت اما رهبر ایران در سخنرانی در آوریل سال 2015 یعنی 3 ماه پیش از نهایی شدن توافق هسته‌ای، صراحتا اعلام کرد که این توافق می‌تواند منجر به حصول پیشرفت در بهبود روابط بیشتر شود.
رهبر انقلاب ایران همچنین اعلام کرد که اگر طرف مقابل این توافق، لجاجت و سرسختی همیشگی خود را کنار بگذارد، این برای ما یک تجربه خواهد بود و ما خواهیم فهمید که می‌توانیم در خصوص مسائل دیگر نیز با آنها گفت‌وگو و مذاکره کنیم.
