بررسی نبوت زنان در قرآن و عهدین (۲)

2. پیامبران زن در عهدین
 

نبوت در عهدین منحصر در مردان نمی باشد، بلکه ما تعدادی از زنان را می یابیم که آنان را از انبیاء بر شمرده اند. در زیر مختصراً به یاد کرد آن ها می پردازیم:
الف) در عهد قدیم
عهد قدیم زنانی را به عنوان پیامبر معرفی کرده که عبارتند از:

1. خلده
 

«خلده» نامی عبری به معنای ابن عرس (راسو) است. در بیان وجه تسمیه آن، برخی آن را نام مقدسی برای قبیله ای، و برخی سبطی از اسباب بنی اسرائیل می دانند. وی همسر شالوم (محافظ، پادشاه آن وقت) و ساکن شهر اورشلیم بوده است. در مورد یکی از الهامت او گفته اند: از غیب خبر ویرانی اورشلیم را به پادشاه می دهد و به او می گوید که تو قبل از این حوادث خواهی مرد و این حوادث را نخواهی دید.
راجع به شخصیت این پیامبر اطلاعات کافی در دست نیست، جز اینکه، وی از زنان مشهور زمان خود و مرجع مردم در زمینه مسائل اعتقادی بوده است. حتی گفته شده است: تعداد اشخاصی که به او مراجعه می کردند، برای استفسار (پرسش) از دین، از تعداد افرادی که به ارمیاء نبی مراجعه می کردند، بیشتر بوده اند. و همه سخنان وی را می پذیرفتند، بدون آنکه با او مخالفتی کنند، گویی،سخنی از سخنان پیامبران الهی را پذیرفته اند. (لوکیر، 78)

2. مریم پیامبر
 

وی از خانواده بسیار معروف و صالح بنی اسرائیل بوده که پدرش عمران و برادرانش موسی و هارون می باشند. و این گونه به نظر می رسد که حداقل ده سال از موسی بزرگتر بوده
باشد. (عبدالملک، 794)
از ظاهر کتاب مقدس بر می آید که مریم اولین زنی بوده که ادعای نبوت کرده است. همان گونه که در کتاب مقدس وارد شده، وی از جمله زنانی بوده که الهامات فراوانی داشته است. (لوکیر، 170)

3. دبوره
 

نامی عبری به معنای «زنبور عسل» و اشاره ای برای صبر و حکمت بوده است. (عبدالملک، 358) بنابر مشهور، وی دائماً زیر درختی می نشست و احکام و مسائل اعتقادی را بیان می کرد، و همیشه مردم از وی فیض می بردند، چنان که نام این درخت به اسم او شهرت گرفت. علاوه بر این به امر قضاوت هم می پرداخت (گروهی از مؤلفان، 476)، وی پنجمین قاضی بنی اسرائیل بود و همیشه مردم را به عدل و تقوی و رحمت دعوت می کرد. (لوکیر، 70)
ب) پیامبران زن در عهد جدید

1. حنّه
 

نامی عبری به معنای مهربانی و نعمت است. وی دختر فنوئیل بود و در انجیل درباره وی می خوانیم:
«زنی پیامبر بود، که از زمان بکارت هفت سال با شوهر به سر برده بود. و قریب به هشتاد و چهار سال که او بیوه گشته، از هیکل جدا نمی شد، بلکه شبانه روز به روزه و مناجات در عبادات مشغول بود. و او درباره عیسی(ع) به همه منتظران، نجات در اورشلیم را بشارت داد». (انجیل لوقا، 38-36)
در مورد دلیل اعطای لقب پیامبر به او، دو وجه عنوان شده است که ما در این جا فقط به ذکر اقوال بسنده می کنیم:
به دلیل الهامات و اخبار از غیبی؛ همانند خبر از حوادث آینده و...
یا به دلیل عبادت و اینکه هیچ گاه از ذکر و یاد خداوند غافل نبوده است. (لوکیر، 70)

2. دختران فیلبس
 

فیلیبس یکی از هفت رسولانی بود، که از جانب حواریون (شاگردان) حضرت عیسی برای انجام وظایفی در کلیسا انتخاب شده بود. (عبدالملک، ماده فیلیبس؛ لوکیر، 323) خداوند چهار دختر به فیلیبس اعطا کرده بود. که نام آن ها (نام کوچکشان) در کتاب مقدس ذکر نشده، اما در مورد تقوا و پاکدامنی آنان سخن به میان آمده، همچنین وارد شده است،
آنان دخترانی جوان بودند که اغلب در خانه به سر می بردند، و مواهب نادری در آنان یافت می شد. (انجیل لوقا، 214)
به اعتقاد نویسندگان کاتولیکی، این دختران اولین راهبه هایی بودند که در کلیسا به اقامه وظایفی همانند: غسل تعمید، وعظ و نصیحت برای زنان، عبادت و... پرداختند. (لوکیر، 324-323)
البته با توجه به معنای لغوی و اصطلاحی پیامبر و اختلاف برداشت، معنا در عهدین و قرآن، شاید بتوان گفت که این افراد، پیامبر اصطلاحی قرآن نبوده اند، بلکه زنانی بوده اند که به آن ها الهاماتی می شده است.

3. مراتب انبیاء در قرآن و عهدین
 

1-3. قرآن کریم
همانگونه که اشاره شد، در قرآن پیرامون نبوت، مفصل بحث شده است. قرآن این نکته را بیان می کند که مراتب و مقام هر نبی با نبی دیگر متفاوت است: «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِّنْهُم مَّن کَلَّمَ اللّهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ وَآتَیْنَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّنَاتِ وَأَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ» (بقره، 253) «وَرَبُّکَ أَعْلَمُ بِمَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلَى بَعْضٍ وَآتَیْنَا دَاوُودَ زَبُورًا» (اسراء، 55).
با توجه به این مراتب، قرآن برخی از انبیاء را «اولوالعزم» معرفی می کند: «فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ مَا یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِّن نَّهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ» (احقاف، 35) همچنین درباره آدم(ع) می فرماید: «وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا» (طه، 115).
برخی در تعریف عزم آورده اند: عزم بر اراده فعل و همچنین بر صبر و اثبات و تلاش، اطلاق می شود و انبیاء اولوالعزم افرادی بودند که شریعت خاصی را داشته اند که در ابلاغ آن به مردم، از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نکرده اند. (کلینی، 5 /11)، و نام آن ها بنابر مشهور و آنچه در روایات مستفیضه وارد شده، عبارت از نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد است. (مجلسی، 11 /34؛ ری شهری، 4 /3018؛ بحرانی، 4 /209؛ مکارم، 13 /42)
پس می توان نتیجه گرفت که در اسلام وظایف انبیاء براساس مراتب آنان می باشد.

2-3 عهد قدیم
 

معنای نبوت در عهد قدیم بر اساس وحی می باشد و نبوت معرفتی یقینی است که به
واسطه آن خداوند وحی را برای بشر می فرستد و گاهی وحی را به یکی از صورت های زیر نمایان می شود:
صورت اول:
نزول فرشته الهی بر نبی در خواب یا بیداری آن گونه که تورات بیان کرده است: «آن چنان که ملکی در خواب با من سخن گفت». (سفر تکوین، 31 /11)
صورت دوم:
صرف خطاب (سخن) به نبی، (در خواب یا بیداری) آن گونه که در تورات وارد شده است: «خداوند به یعقوب فرمود: بیا در نزد خانه ایل». (سفر تکوین، 25 /1)
صورت سوم:
سخن گو خداوند است و فرشته نقشی را ایفا نمی کند (در خواب یا بیداری) آن گونه که تورات ذکر می کند: «و این سخن خداوند به ابراهیم است». (سفر تکوین، 15 /1)
بر این اساس مراتب نبوت در عهد قدیم بر حسب جایگاه انبیاء به سه بخش تقسیم می شود:
1. پدران که شامل: نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب و یوسف باشند.
2. برترین مقام نبی که متعلق به موسی(ع) باشد و او را نبی الگو می دانند.
3. عامه انبیاء که شامل دو گروه است:
الف) انبیاء کبار (متقدمین): اشعیاء، ارمیا، حزقیال و...
ب) انبیاء صغار (متأخرین): هوشیع، یوئیل و...

2-3. عهد جدید
 

مسحیت از دید تاریخی در واقع همان یهودیت است و از دل یهودیت برخواسته، همان گونه که بارها انجیل به این مطلب اشاره کرده است، فقط با این تفاوت که شریعت در عهد جدید کامل شد. در انجیل متی با اشاره به این مطلب آمده است: «لا تظنوا انی جئت لابطل الشریعة او انبیاء، ما جئت لابطل بل لاکمل». (انجیل متی، 5 /15)
بر این اساس بیش تر انبیایی که در عهد قدیم نامشان به میان آمده است، همان انبیایی هستند که در عهد جدید از آن ها یاد می شود، البته با نهایت تجلیل و اکرام که در رأس آن ها «موسی و ابراهیم» هستند. پس می توان گفت مراتب انبیاء در عهد جدید مطابق با عهد قدیم می باشد، اما با اختلاف جایگاه عیسی(ع) که در عهد جدید بالاترین مرتبه بشری و در عین حال فرزندی خداوند، برای او متصور شده است.

پی نوشت ها :
 

1. عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیة
نشانی الکترونیکی: Khoshaba-64@ yahoo.com
2. کارشناسی ارشد کلام اسلامی
نشانی الکترونیکی: aghili 111@ yahoo.com
* تاریخ دریافت مقاله: 25 /2 /1389
* تاریخ پذیرش مقاله: 14 /2 /1389
 

منبع: نشریه علوم ومعارف قرآن کریم، شماره 6.