شهرستان زابل ؛ خاستگاه آسباد در دنیا

یکسو نصیرآباد و کاخ حکمرانی            استاده بر بارو و برج دیده بانی
تشکیل شهرستان زابل سیستان و بلوچستان امروزی را باید نتیجه اتصال شهر ناصری در شمال به روستای حسین آباد قدیم (محله یا شهر حسین آباد) در جنوب دانست. البته تاریخ ساخت حسین آباد قبل از شهر ناصری بوده است.
شهر ناصری در پی حضور امیرعلم خان سوم و به عنوان مرکز سیستان از طرف وی به سال 1283 هجری قمری ساخته شد. باید یادآور شد که پس از خلع قدرت سربندیان در سیستان که آخرین شان تاج محمدخان بود، ابراهیم خان مظفرالدوله در فاصله 4 میلی جهان آباد شهرستان هیرمند و در مجاورت قلعه طلفک، محلی را به عنوان مرکز سیستان انتخاب و به تاسیس آن پرداخت. ولی این شهر با همان سرعتی که ساخته شده بود به علت هجوم ماسه های روان زیرخاک رفته و این باعث شده تا بانیان از ادامه ساخت آن صرف نظر کنند. از وقایع مهم در آن شهر پیوسته شدن نیروهای امیرعلم خان قاینی، وکیل الملک و ابراهیم خان مظفرالدوله در آن مکان بود. این شهر که در سال 1282 ه ق یعنی یک سال قبل از تاسیس شهر ناصری بنا شد، دارای عمارتی بود که تا سال ها بعد نیز مورد استفاده قرار می گرفت. شاید روی همین جریان است که برخی از محققین ساخت شهر ناصری سیستان را به ابراهیم خان مظفرالدوله نسبت می دهند. بنابراین شهر ناصری (شهر فعلی زابل) دومین شهر ساخته شده توسط عوامل قجری به عنوان مرکز سیستان است. پس در ادامه با در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای سفری هیجان انگیز به زیباترین دیدنی های زابل...

موقعیت جغرافیایی شهرستان زابل

شهرستان زابل با مساحت 15197 کیلومترمربع در ضلع شمال شرقی استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته است. از شمال به شهرستان نیمروز، از شرق به شهرستان هیرمند و از جنوب به شهرستان های هامون و زهک محدود می شود. فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان 207 کیلومتر است. شهرستان زابل سیستان و بلوچستان دارای دو شهر زابل و بنجار است. مسافت شهرستان زابل تا تهران 1548 کیلومتر و ارتفاع از سطح دریا 480 متر می باشد.

آب و هوای زابل سیستان و بلوچستان

آب و هوای زابل از نوع بیابانی و گرم و خشک است. جریان باد در شهرستان در کلیه فصول برقرار است. بادهای 120 روزه حاصل توده های پرفشار غربی است که در فصل تابستان از جهت شمال شرق به جنوب شرق می وزد. حداکثر وزش این باد در تیرماه به صد کیلومتر در ساعت نیز می رسد که در مسیر باعث جابه جایی ریگ های روان می گردد و طوفان های شن، تپه ماهور و ماسه بادی ها را شکل می دهد. راهکار جلوگیری از پیشرفت این طوفان ها در منطقه، طرح تثبیت شن های روان به وسیله مارچ پاشی و ایجاد پوشش گیاهی است. از باد در این شهرستان بهره گیری فراوان می گردد از جمله خارخانه ها (کولرهای طبیعی منارل)، یخ دانها، بادگیرها و آس بادها به طوری که این منطقه به عنوان خاستگاه آسباد در دنیا لقب گرفته است.

آداب و رسوم

آیین ها برگرفته از اقلیم و طبیعت منطقه، اعتقادات و طبقات اجتماعی مرم است و به مناسبت های مختلف انجام می شود. از جمله:
مراسم حنابندان و سرتراشک: در این مراسم خانواده داماد با طبقی از حنا ضمن سرودن یک شعر محلی در سیستان به خانه عروس می روند و بعد از گرفتن پول به عنوان شیرینی اقدام به حنا بستن دست و پای عروس و داماد می نمایند و پس از آن داماد را برای حمام و اصلاح به نزدیکترین چشمه یا حمام برده و پس از اصلاح سر و صورت او را لباس نو می پوشانند.
جشن گندم: مردم سیستان همه ساله در روز 11 تا 15 فروردین، زمان برداشت محصول به جشن و پایکوبی پرداخته و شکر خدا می نمایند و به زیارت خواجه بر فراز کوه خواجه رفته و هنگام رسیدن به مقبره مقداری گندم پاشیده و در هنگام پایان برداشت محصول، گندم را بر آتش پخته و آن را می خورند.
سحر خوانی: یکی دیگر از میراث مذهبی و مهم مردم سیستان سحرخوانی در ایام ماه رمضان می باشد. بدین صورت که یک فرد با چاوشی در کوی و برزن روستاها به همراه مردمی که فانوس به دست او را همراهی می کنند، مردم را به این ضیافت الهی می خوانند. مردم نیز باتوجه به نیت و نذر خود از هرچه که توانایی دارند به چاوش خوان می دهند.
رقص شمشیر: سیستانیان از دیرباز به جنگ آوری و سلحشوری و دلیری شهره بودند برای حفظ آمادگی دفاعی خود پس از پوشیدن لباس رزم محلی و حمایل کردن شمشیر و بستن دستار بر سر به رقص دایره واری که با حرکات موزون و حرکات نمایشی جنگ شمشیر همراه است میپرداختند که از جمله کهن ترین رقص های حماسی کشور محسوب می گردد.

دیدنی های زابل

موزه مردم شناسی سیستان

این موزه از جذاب ترین دیدنی های زابل، در ساختمان کنسولگری انگلیس در شهرستان زابل قرار دارد. در سال 1899 افسر انگلیسی سرپرستی سایکس مامور تاسیس این بنا به عنوان کنسولگری انگلیس در سیستان گردید. در ساخت آن به جنبه اداری و نظامی با بهره گیری از شیوه های معماری سنتی بومی توجه شده است. موزه شامل دو بخش شامل 33 گالری، که از این تعداد 27 گالری مربوط به مردم شناسی سیستان از جمله معرفی شاهنامه، مراسم و آیین های سنتی، ازدواج، تولد، مرگ، تغذیه، مشاغل، آلات موسیقی، پوشاک محلی و... می باشد و 6 گالری مربوط به آثار باستانی مکشوفه از سایت های دشت سیستان، شهر سوخته، دهانه غلامان، کوه خواجه و زاهدان کهنه می باشد.

زیارت بی بی دوست

داستانی نسل در نسل در میان مردم سیستان روایت می شود و مضمون آن داستانی در بردارنده پاکی و صداقت دختری است که به خدای خویش از شر شیطان پناه برده و در زمین فرو می رود. مقبره این خانم همیشه مملو از جمعیت است که از نقاط مختلف برای زیارت و طلب حاجات به زیارتش می روند. زیارتگاه بی بی دوست از دیدنی های زابل است که در لیست بازدید خود قرار دهید.

بازار زابل

امروزه اگر بخواهیم برای بازار زابل یکی از دیدنی های زابل محدوده ای مشخص کنیم که در تعریف نانوشته ای مورد قبول باشد، باید جنوب خیابان 14 متری بهداشت، (شهید رجایی) شمالا که کوچه کمالی یا خیابان بعثت، غربا خیابان دکتر هاشمی و خیابان شهید موسوی و شرقا هم خیابان فرهنگ یا خیابان شهید سرهنگ وحید دستجردی دانست. بازار زابل را باید منسجم ترین و متراکم ترین بازار استان برشمرد که مغازه ها و اصناف آن مانند دیگر بازارهای استان پراکنده نیستند. علت آن را می توان در مرکزیت این بازار که در تلاقی دو آبادی حسین آباد و نصرت آباد صورت گرفته، جستجو کرد که این امر به ساکنان هر دو آبادی امکان دسترسی به مغازه ها را می داد.
این بازار در واقع در نقطه اتصال حسین آباد و نصرت آباد وجود دارد. براساس نقل های سینه به سینه و تطبیق آن با اسناد، حدفاصل میدان چهار راه شهربانی تا کنسولگری انگلیس را به علت محوطه وسیع و احتمالا هموار، "میدان اسب دوانی" می نامیدند و این می تواند مربوط به قبل از 1300 شمسی باشد. یعنی زمانی که بازار انگلیسی ها در حدود جنوب شرق خیابان شهید وحید دستجردی یعنی به احتمال رو به روی مسجد اهل سنت در خیابان غدیر واقع بود و بازار شهر ناصری نیز در خیابان امام (ره) یعنی محدوده شمال و شمال غرب چهارراه شهربانی وجود داشت. بنابراین با توسعه شهر و ترکیب دو بخش حسین آباد و شهر ناصری به هم، بدیهی بود که ایجاد بازار در موقعیت فعلی اجتناب ناپذیر باشد. هم زمین آماده بود و هم موقعیت یعنی بازار خود اتصال این دو قسمت را نیز فراهم آورد.
از قدیمی ترین بازارها در مکان بازار زابل می توان به بازار سیک ها اشاره کرد. بازار سرکاری نیز که در دهه 1310 احتمالا فعال بود از دیگر بازارهای قدیمی است.

حسینیه آقا صدر

در ضلع شمال غربی چهار راه شهربانی و پشت پاساژ ملک سراوانی فعلی که مربوط به فرزندان حاج ملک سراوانی می باشد، حسینیه ای وجود دارد که آن را روزگاری حسینیه ی سرکار می گفتند. سر کار هم همان امیر محمدرضا خان صمصام الدوله است. معروف است که در ایام محرم در این محل مراسم عزاداری برپا می شد و خود سرکار با پای برهنه و شربت به دست تمامی حضار شربت تعارف می کرد. از نام های دیگر این حسینیه "حسینیه آقاصدر" می باشد که احتمالا با حضور مکرر آیت الله صدر در این مکان در افوه عمومی نام این حسینیه از سر کار به آقای صدر تغییر یافته است. تاریخ اولیه این حسینیه به قبل از سال 1288 شمسی باز میگردد.

حوزه علمیه حاج آقا صدر

حوزه علمیه حاج آقا صدر از دیگر اماکن قدیمی و دیدنی های زابل است. این بنا امروزه در خیابان بعثت قرار دارد. روزگاری این مسجد محل زندگی حضرت آیت الله صدر بود و در واقع منزل شخصی ایشان محسوب می شد. تاسیس این بنا مربوط به سال 1316 شمسی می باشد.

صنایع دستی شهرستان زابل

صنایع دستی هر منطقه حاصل ذوق و سلیقه بومی مردم آن و ایجاد هماهنگی بین طبیعت و دستان زحمت کش زنان و مردانی است که هنر اجداد خود را سینه به سینه تا نسل امروز منتقل کرده اند. صنایع دستی شهرستان زابل سیستان و بلوچستان با تکیه بر هنر صنعتگران و هنرمندانش، رشته هایی نظیر حصیر بافی (خولک بافی)، سوزن دوزی، سکه دوزی و پارچه بافی را شامل می شود.

تلفن های ضروری شهرستان زابل

کد شهرستان: 054
هتل آرام: 32295500
مهمانپذیر حجت: 32222394
فرودگاه: 32224333
حمل و نقل و پایانه ها: 32295722
خانه معلم: 32226440
فرمانداری: 32224018
هلال احمر: 32228424
آموزش و پرورش: 3228511
شهرداری: 32233800
هواشناسی: 32222939
راهنمایی و رانندگی: 32186522
میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری: 32291116
موزه مردم شناسی سیستان: 32228301