آزار جنسی کودکان یکی از موارد جدی نقض‌شده حقوق کودکان است؛ واقعیتی جهانی که در همه گروه‌های اجتماعی و اقتصادی و سنی و در هر مکانی مثل خانه، مدرسه، خیابان، کوچه، بیمارستان، مؤسس‌ها و…روی می‌دهد. برای آگاهی بیشتر نسبت به آزار جنسی کودکان با روزچین همراه شوید.
بعد از پرداختن به تنبیه بدنی کودک در مدارس و حدود تنبیه بدنی کودک توسط والدین می‌خواهیم به یکی دیگر از نقض‌کننده‌های حقوق کودک بپردازیم. موضوع مطلب امروز روزچین، آزار جنسی کودکان است. هدف از این مقاله آشنایی و آگاهی‌بخشیدن در مورد انواع سوءِاستفاده جنسی از کودک و تعیین نیاز آموزشی برای پیشگیری از این جرم است. از‌آنجایی‌که اکثر سوءِاستفاده‌کنندگان بیگانه نیستند و معمولاً بستگان کودک و مرد هستند، باید بیشتر مراقب کودکان باشید.
تعریف آزار جنسی کودکان
تهدید و ترساندن کودک به سکوتمشارکت کودک در فعالیت‌های جنسی بدون آگاهی و رضایت و آمادگی فیزیکی را «آزار جنسی» می‌گویند. سوءاستفاده جنسی از کودک، به‌معنای استفاده یک بزرگسال از کودک با داشتن رابطۀ جنسی یا استفاده از او برای لذت جنسی‌ست. این تعریف به طور خاص شامل هرگونه سوءِاستفاده جنسی می‌شود که ممکن است در کودکان صورت بگیرد. آزار جنسی کودکان انواع مختلفی دارد. توریسم جنسی یا گردشگری جنسی، هرزه‌نگاری (پورنوگرافی) نسبت به کودکان، قاچاق کودکان و جرائم و اعمال منافی عفت علیه کودکان از مصادیق آزار جنسی کودکان هستند. یکی از رایج‌ترین انواع آن سوءِاستفاده است. آزار جنسی کودکان ممکن است تماسی یا غیرتماسی باشد.
آزار جنسی در کنوانسیون حقوق کودک
آگاهی دادن به کودکان برای محافظت از آن‌ها در برابر تجاوزطبق کنوانسیون حقوق کودک همه افراد تا هجده سالگی کودک محسوب می‌شوند. در این مرحله هنوز رشد و توسعۀ جنسی کامل نشده و کودکان آگاهی کافی نسبت به رابطه جنسی ندارند. کنوانسیون حقوق کودک، از کودکان در برابر هر نوع سوءِاستفاده و خشونت محافظت می‌کند. این کنوانسیون توسط 140 کشور امضا شده است که هر کدام از این کشورها تعهد دارند در صورت نیاز، از کودکان محافظت کنند. کمیتۀ حقوق کودک سازمان ملل متحد با تأکید بر الزام قانون‌گذاری خاص در این خصوص، از کشورها خواسته است تا در قوانین کیفری خود استثمار جنسی و فحشا و قاچاق کودکان را به عنوان جرائمی مهم و با حداکثر مجازات برای مرتکبان پیش‌بینی کنند تا بدین‌وسیله اطفال را مورد حمایت کیفری بیشتری قرار دهند. باتوجه‌به مقررات ماده 34 و 35 این کنوانسیون، دولت‌ها موظف هستند کودکان را از تمام مواردی که به استثمار و آزار جنسی آن‌ها منجر می‌شود محافظت کنند. این حفاظت شامل عدم اجبار برای حضور در فعالیت جنسی، روسپیگری و فاحشگی و… است. کشورهای امضاکننده کنوانسیون همچنین موظف به جلوگیری از قاچاق، فروش و تجارت کودکان هستند.
دلیل آزار جنسی کودکان
ترس طردشدن از خانواده یکی از دلایل سکوت کودکان در برابر آزار جنسیازآنجاییکه کودکان به راحتی اعتماد می‌کنند و حتماً لازم نیست که برای سوءِاستفاده جنسی از آن‌ها به زور متوسل شد، راحت‌ترین گزینه برای آزار جنسی محسوب می‌شوند. آزار جنسی کودکان به معنی بهره‌کشی جنسی از کودک برای ارضای فرد بزرگسال است و معمولاً توسط اقوام درجه یک انجام می‌شود. اکثر مطالعات نشان می‌دهند که حدود هفتاد درصد از کودک آزاری‌ها در محیط خانواده صورت می‌گیرد؛ چراکه بسیاری از کسانی که دست به آزار جنسی کودکان می‌زنند، به طور معمول جزو آشنایان کودک هستند. مواجه‌شدن کودکان با این اتفاقات در خارج از منزل، اغلب ناشی از عدم توجه و مراقبت ناکافی والدین است. وجود اختلاف بین زن و شوهر، فقر و وضعیت اقتصادی نامناسب، بسته بودن محیط خانواده، بیماری جسمانی یا اختلالات روانی مادر، ضعیف بودن مادر خانواده در مدیریت و کنترل اعضا و ناآگاهی فرزندان، ارتکاب آزار جنسی را در خانه مخصوصاً برای دختران افزایش می‌دهد.
فرد آزاردهنده کیست؟
اکثرا فرد مهاجم هیچ اختلال روانی یا شخصیتی نداردمهمترین مسئله در سوءِاستفاده جنسی، استفاده از زور است که معمولاً در خانه توسط اقوام درجه یک، آشنایان، همسایه‌ها، دوستان خانوادگی و در مدارس و مهدکودک‌ها توسط معلمان و مربیان یا پرستارهای کودک انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث ارتکاب آزار جنسی کودکان می‌شود این است که خود فرد سوءِاستفاده‌کننده، در کودکی مورد آزار جنسی قرار گرفته است. این افراد ممکن است به هیچ اختلال روانی یا شخصیتی دچار نباشند، اما تأثیر منفی اتفاقی که در کودکی برای آن‌ها افتاده، آن‌قدر عمیق و تلخ است که باعث شده در بزرگسالی خودشان هم به این عمل دست بزنند. این فرد به این دلیل که مورد تجاوز قرار گرفته، احساس گناه می‌کند و از خودش متنفر است. به همین دلیل مرتکب آن می‌شود. در بسیاری از موارد پس از این اقدامات شنیع، کودکان را از بین می‌برند. سوءِاستفاده جنسی ممکن است توسط کودک دیگری که قدرت یا جایگاه قابل‌توجه و کنترل یا سن بیشتری نسبت به فرزند دیگر دارد صورت بگیرد.
اهمیت رابطه والدین با کودکان
ترس طرد از خانواده یکی از دلایل سکوت کودکان در برابر آزار جنسیشناخت و اطلاع‌رسانی در مورد سوءِاستفاده جنسی از کودک به دلیل تأثیرات قابل‌توجه روی کودک مهم است. معلمان از لحاظ شناخت و متوقف‌شدن سوءِاستفاده بسیار مهم هستند؛ زیرا آن‌ها اولین متخصص‌هایی هستند که از نزدیک و برای مدت طولانی با فرزندان بیرون از خانواده ارتباط برقرار می‌کنند.
اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم نسبت به سوء رفتار با کودک در کشورهای غربی و آمریکا تعهدی قانونی و اجبار است. آگاه‌سازی کودک نسبت به سوءِاستفاده جنسی که ممکن است در آینده با آن مواجه شود تا حد زیادی او را از این عمل محافظت می‌کند. گاهی کودکانِ در معرض استثمار و سوءِاستفاده دچار تردید هستند. حتی اگر متوجه آزار جنسی علیه خود شوند، به دلایل مختلفی از مطرح‌کردن آن خودداری می‌کنند. این کودکان به دلیل ترس، فشار روانی، تهدید از طرف مهاجم و برخورد نامناسب والدین و اطرافیان از بازگوکردن این تجربه منفی امتناع می‌کنند. از جمله این دلایل می‌توان به احساس شرم، احساس گناه، ترس از طردشدن، ترس از پاشیده‌شدن خانواده، باعث بی‌آبرویی خانواده شدن و مورد تهدید قرارگرفتن خود یا خانواده از طرف فرد مهاجم اشاره کرد.
افسردگی و دوری از اعضای خانواده از علائم کودکان آزاردیده استبسیار پیش آمده است که کودک تا زمان بلوغ و حتی بزرگ‌تر از آن سن نیز این تجربه تلخ را بازگو نکرده است. در تحقیقی معلوم شده است که شصت درصد از افرادی که مورد این آزار قرار می‌گیرند، با اینکه درهمه‌حال این خاطره تلخ را با خود همراه دارند، اما حاضر نشدند آن را با کسی در میان بگذارند و تنها پنج درصد از این افراد این موضوع را فقط با پزشک خانواده مطرح کرده‌اند.
متخصصان هشدار می‌دهند که خانواده‌ها به تغییرات رفتاری کودکانشان توجه کنند؛ چراکه فرزندانی که در معرض آزار جنسی قرار گرفته‌اند، در بیان مشکل پیش‌آمده توانایی‌های لازم را ندارند. به واسطۀ آزار و تهدیدی که در این موارد کودک متحمل می‌شود، امکان آسیب و ناکامی در او افزایش می‌یابد. نشانه‌ها می‌توانند از یک کودک به کودک دیگر متفاوت باشند؛ کودکی افسرده می‌شود، گریه می‌کند و در رابطه با بدن خود اعتراضاتی دارد و کودک دیگر عصبانی‌تر و آشفته‌تر از قبل می‌شود. مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده، تغییر در رفتار معمول کودک است. بسیار مهم است که ببینیم رفتار مادران و پدران در وضعیت عادی کودک چگونه بوده است تا حدس بزنیم که اگر کودک در چنین موقعیتی قرار بگیرد آن را با پدر و مادر خود در میان می‌گذارد یا نه.
قوانین و مجازات کودک‌آزارها
گریه‌های بی‌دلیل و مداوم یکی از نشانه‌های آزار جنسیهمه کشورهای جهان علیه استثمار جنسی (استثمار کودکان) قوانین جزایی و جنایی خاصی دارند.
مثلاً در آلمان از سال 1969 با موافقت کمیسیون پزشکی، کودک‌آزارهایی را که بالای 25 سال سن داشته باشند با استفاده از دارو عقیم می‌کنند.
در سوئد نیز قانون مشابهی از سال 1993 اجرا می‌شود. در فرانسه و اسپانیا هم تمهیداتی برای اجرای موارد مشابه درنظر گرفته شده است.
در کشور اسپانیا براساس قانونی جدید، در کنار افزایش مجازات کسانی که متهم به کودک‌آزاری و سوءِاستفاده جنسی از کودکان و نوجوانان هستند، این افراد پس از طی دوران محکومیت در زندان و آزادشدن، به مدت بیست سال تحت‌نظر قرار خواهند گرفت تا در آینده و پس از آزادی نتوانند به استخدام نهادهایی که با کودکان و نوجوانان سروکار دارند دربیایند.
آزار جنسی کودکان در قوانین ایران
احساس شرم و احساس گناه در کودکان مورد تعرض قرارگرفتهبراساس قانونی که در سال 1381 تصویب شد، کودک‌آزاری از جرائم عمومی محسوب می‌شود و نیاز به شاکی خصوصی ندارد. یعنی هرکس می‌تواند به‌محض دیدن مورد کودک‌آزاری آن را گزارش دهد و دادستان هم به‌عنوان مدعی‌العموم ملزم به پیگیری موضوع است. حداکثر مجازاتی که در این قانون پیش‌بینی شده است شش ماه حبس و یک میلیون تومان جزای نقدی‌ست. در قوانین کیفری ایران، تنها در ماده 640 قانون مجازات اسلامی و در فصل هجدهم تحت عنوان جرائم ضد عفت و اخلاق عمومی، به‌طورکلی و عام آمده است که: «هرکس نوشته یا طرح، گراور، نقاشی، تصاویر، مطبوعات، اعلانات، علائم، فیلم، نوار، سینما و یا به‌طورکلی هر چیز که عفت و اخلاق عمومی را جریحه‌دار کند، برای تجارت و توزیع… نگه دارد، به حبس از سه ماه تا یک سال و جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد». در قوانین فعلی ایران در مورد قاچاق کودکان نیز جرم‌انگاری خاصی انجام نشده است و قوانین و مقررات جداگانه‌ای برای ممنوعیت قاچاق اطفال وجود ندارد.
بین اعضای خانواده، آزار جنسی دختران توسط پدرانشان در رتبۀ نخست قرار دارد. یکی از نواقص قوانین مربوط به آزار جنسی کودکان، معاف بودن پدر و جد پدری از قصاص است. از‌آنجایی‌که پدر و جد پدری ولیِ کودک به‌شمار می‌روند، در صورت قتل فرزند خود تنها محکوم به پرداخت دیه مقتول و تعزیر هستند که این قانون باعث سوءِاستفاده برخی از پدران شده است.
چه سنی؟ کدام جنسیت؟
بیشترین آمار مربوط به آزار جنسی دختر توسط پدرازآنجاییکه کودکان به‌آسانی اعتماد می‌کنند، می‌ترسند و فریب می‌خورند، بیشتر در معرض سوءِاستفاده و آزار و اذیت قرار می‌گیرند. معمولاً نزدیک‌ترین افراد این عمل را انجام می‌دهند که سخت‌ترین شناسایی و درمان را در پی خواهد داشت.
در بررسی دسته‌بندی سنی کودکانی که در معرض آزار جنسی قرار گرفته‌اند، سی درصد از آن‌ها در رده سنی دو تا پنج سال، چهل درصد در سنین شش تا ده سال و سی درصد نیز در گروه سنی یازده تا هفده قرار دارند. به‌عبارت‌دیگر، هفتاد درصد از کودکانی که مورد سوءِاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند، در سنین پایین قرار دارند. نسبت دخترانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند نیز نسبت به پسران، سه به یک است. همچنین، نود و شش درصد از سوءِاستفاده‌کنندگان از کودکان را مردان تشکیل می‌دهند. جالب است بدانید که هشتاد درصد از این افراد، آشنایان و نزدیکان کودک هستند.
اثرات احساسی و رفتاری بلندمدت آزار جنسی
آموزش نقاط خصوصی بدن به کودکاندر میان عواقب سوءِاستفاده جنسی از کودکان، مواردی مانند گریه‌های بدون علت در کودکان، افسردگی، افت تحصیلی، اختلالات جنسی و روانی در سنین بعد، ناامنی، مصرف الکل و مواد مخدر وجود دارد. ترس، افسردگی، خشم، خصومت، رفتار نامناسب جنسی نیز ممکن است رخ دهند.
سن کودک، درجه نزدیکی مهاجم، شدت سوءِاستفاده، مدت‌زمان و تکرار آن با اثرات روانی که بر کودک دارد، رابطۀ مستقیم دارد. شناخت فرد سوءِاستفاده‌کننده، کاهش فشار روانی واردشده بر کودک، توقف آزار جنسی و حمایت سریع سازمان‌های اجتماعی، باعث کاهش پیامدها و آسیب‌های روحی در کودک می‌شوند. این کودکانِ مورد آزار و اذیت قرارگرفته همیشه با حس تکرار آزار جنسی و ترس از طردشدن از سمت والدین زندگی می‌کنند. کودکان به خاطر احساس گناه و ترس سکوت کرده و ممکن است دوباره مورد سوءِاستفاده قرار بگیرند. بهتر است بدانید که آزار جنسی در دوران کودکی باعث بیماری روانی در دوران بزرگسالی می‌شود.
پس از اطمینان از امنیت فیزیکی کودک و محافظت از او، کودک باید بدون چون و چرا و در آرامش استراحت کند. اگر کودک موضوع را با معلم خود در میان گذاشته باشد، معلم وظیفه دارد آن را با والدین کودک و مراکز مربوطه مطرح کند. چون آزار جنسی یک جرم محسوب می‌شود و فرد خاطی باید محاکمه شود. کودک باید بلافاصله از فرد مهاجم دور نگه داشته شود و نسبت به امنیت خود اطمینان یابد.
کمک به کودک
در اولین فرصت کودک را نزد متخصص روان‌شناسی برده و برای درمان او اقدام کنید. اگر نسبت به درمان تخصصی اقدام نشود، به احتمال زیاد در دوران بلوغ و بعد از آن فرد دچار ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی خواهد شد. اختلالات در رشد هویت جنسی، افسردگی مزمن، اختلالات شخصیت، روابط نامناسب و ناسالم، مشکلات جنسی متضاد و… نمونه‌هایی از آسیب‌های بلندمدت آزار جنسی کودک هستند. حواس پرتی، عصبانیت‌های بی‌جا، فراموشی، دوری از دوستان و بی‌رغبتی نسبت به تحصیل و کاهش ارتباط با اعضای خانواده از دیگر آسیب‌های آزار جنسی کودکان هستند.
راه‌های پیشگیری
تصویب قوانین حمایتی موثر برای محافظت از کودکانبا اینکه آزار جنسی کودکان یکی از مهم‌ترین انواع خشونت است، اما مشخص نیست به چه دلایلی در برخی کشورها به‌عنوان یک تابو توسط جامعه موردتوجه قرار گرفته است. طبق تحقیقات، سوءِاستفاده جنسی از کودکان در حال افزایش است و مطالعات آگاهی درباره این نوع انحراف در جامعه به طور جدی توسط مؤسسات و سازمان‌های غیردولتی مورد توجه قرار گرفته است. آموزش به کودکان، نظارت و سرکشی به کودکانی که به خانه‌ای که در آن مورد آزار بوده‌اند بازگشته‌اند، تصویب قوانین بیشتر و مؤثرتر برای حمایت از حقوق کودکان، تأسیس خانه‌های امن برای کودکان آسیب‌دیده و ایجاد معاضدت‌های قضایی و حقوقی (عوامل بازدارنده برای پیشگیری از جرائم) برای کودکان می‌توانند راه‌هایی برای پیشگیری و یا به حداقل‌رساندن میزان آزار جنسی باشند. دوستان کودکان و خانواده آن‌ها را به خوبی بشناسید. با فرزندانتان رابطه مناسب عاطفی برقرار کنید و از آنان بخواهید درباره سؤالاتی که در ذهن خود دارند صحبت کنند و بگویید که مسائل آنان برای شما بااهمیت است. به کودکان خود آموزش‌های ابتدایی جنسی را بدهید و بگویید که هیچ‌کس حق ندارد قسمت‌های خصوصی بدن آن‌ها را لمس کند. اگر در بازگوکردن این مسائل با کودک راحت نیستید، می‌توانید از مشاور کمک بگیرید. کودکان باید بدانند که رابطه جنسی میان کودکان و افراد بزرگ‌تر برخلاف قانون محسوب می‌شود. به آن‌ها یاد بدهید در‌صورتی‌که هرگونه رفتار مشکوک را مشاهده کردند به شما اطلاع بدهند. طرز برخورد با غریبه‌ها را به کودک خود آموزش دهید.
با مطالعه متون مرتبط با حقوق کودک همراه روزچین باشید.
