تنوع شیوه های وقف در کشورهای جهان وقف در جوامع غربی چه اروپا و چه امریکا به معنای صرف کردن بخشی از اموال و دارایی ها و یا حتی توان و نیروی کاری شخص در امور خیریه است. به این معنا که شخص چه در قید حیات بوده باشد و یا حتی نباشد بخشی از مال و دارایی خود را صرف امور خیریه می کند و یا به مؤسساتی که امور خیریه انجام می دهند می بخشد تا صرف کارهای خیر و عام المنفعه شود.
کمک به مؤسسات خیریه، گسترده ترین نوع وقف در غرب
مؤسسات خیریه در فرهنگ غربی پیشینه ای تقریباً طولانی دارد. در سال 1941 درخواست کمک و دریافت اعانه توسط اسقف اعظم beovich اعلام شد. این دریافت اعانه که در کلیسا و یا توسط افرادی منزل به منزل دریافت می گردید را می توان به نوعی پیشینه و سبب ساز پیدایش مؤسسات خیریه به شکل امروزی آن دانست. البته برخی نیز معتقدند که پیشینه مؤسسات خیریه در غرب به عهد عتیق برمی گردد و اولین پادشاه رومی مؤسس مؤسسات خیریه بوده است که با تخصیص درآمد دولت به پاداش برای مجروحان جنگی و خانواده فقیران به نوعی آغازگر این راه بوده است. دریافت اعانه و یا کمک های مردمی همیشه به صورت نقدی نبوده و گاهی در شکل البسه و وسایلی که غالباً مردم به آنها نیاز نداشتند پرداخت می شد تا به افراد نیازمند برسد.
این روند ادامه یافت و با تأسیس نوانخانه ها و مراکز نگهداری کودکان یتیم وارد مرحله جدیدی شد. نوانخانه ها معمولاً با کمک های مالی افراد خیّر اداره می شد و از کودکانی بی سرپرست نگهداری می کرد. اما این مؤسسات خیریه به مرور تغییر کردند و این روزها فعالیت خود را با شیوه های جدید گسترش داده و هم چنین نحوه دریافت وجوهات مردمی خود را نیز تغییر داده اند. به طوری که با توزیع کارت های خاص بین مردم متمول سالانه و یا ماهانه بخشی از درآمد افراد مورد نظر به حساب خیریه پرداخت می شود و یا خود فرد به صورت داوطلبانه برای مدتی و یا تمام عمر بخشی از درآمد خود را به امور خیریه اختصاص می دهد. لازم به ذکر است که این نوع کمک به مراکز خیریه در بین متوفیان متمول رواج بیشتری دارد که وصیت می کنند بعد از مرگ بخشی از عواید حاصل از محل درآمدشان صرف امور خیریه شود.
جلوگیری از گسترش فقر و کمک به فقرا، انجام کارهایی برای پیشرفت آموزش و پرورش، امور مذهبی، پیشرفت های بهداشتی، پیشرفت و توسعه جامعه شهروندی، پیشرفت هنر، فرهنگ، میراث و علم، پیشرفت ورزش آماتور، پیشرفت حقوق بشر، حل اختلافات و یا آشتی و یا ارتقاء هماهنگی نژادی یا مذهبی و یا بهبود آن کمک به کسانی که به دلیل کهولت سن و شرایط بد زندگی و ناتوانی و مشکلات مالی به کمک نیازمندند، ارتقاء بهره وری نیروهای مسلح و پلیس، آتش نشانی و خدمات نجات و یا آمبولانس و خدمات، و حتی کمک و حمایت از حیوانات از اهداف این مؤسسات خیریه است.
امروزه در این مراکز خیریه به افراد بی خانمان، پناهندگان، افرادی که به هر دلیلی از خانه فراری هستند، افرادی که مشکل روانی، فیزیکی و یا جسمی دارند و به نوعی شاید مورد سوء استفاده قرار بگیرند، سیاهپوستان، ناشنوایان، زنان تنها و بدون خانه، زنان جوان باردار بدون پشتیبان و...خدمات گوناگونی داده می شود. این خدمات شامل یک طیف وسیعی از خدمات برای خانواده ها و افراد می شود. مانند عرضه مسکن، آموزش و پرورش، بهداشت و خدمات حقوقی، پناهندگی و مهاجرت، مراقبت از کودکان، کمک های اضطراری، برنامه های غذایی، مراقبت های پرورشی، بارداری و خدمات فرزندخواندگی و... مؤسسات خیریه از مالیات معاف هستند به شرطی که متعهد باشند که فعالیتشان محدود به امور خیریه است و برای همیشه خود را وقف اهداف خیریه نمایند. و باید اطمینان حاصل شود که درآمدشان به نفع هیچ فرد نیست.
وقف نیروی انسانی
اعمال خیریه و یا وقف کار و توانایی انسانی برای امور خیریه یکی دیگر از انواع وقف در کشورهای غربی است. این نوع وقف به این صورت است که شخص کار و وقت خود را در اختیار مؤسساتی غیردولتی و NGO هایی که برای منافع عمومی کار می کنند قرار می دهد.
این مسئله به نوعی دیگر در مورد هنرمندان و ورزشکاران و افراد مشهور و محبوب اجتماع نیز صادق است. به طوری که این افراد توانایی خود و بخشی از درآمد حاصل از فعالیتهای خود را صرف امور بشردوستانه می کنند.
چیزی که تا به حال بسیار رواج داشته است این است که بازیگران نامی سینما و یا بازیکنان مشهور ورزشی مبلغی از دستمزد خود را به مؤسسات خیریه می بخشند. و برخی نیز نوع مصرف آن را پیش از پرداخت تعین می کنند.
مثلاً این که صرف کودکان و یا بیماران شود. برگزاری کنسرت ها و مسابقات ورزشی و نمایشگاه های مختلف و بازارچه های خیریه چه به صورت محلی و یا حتی بین المللی همه از این نوع وقف است. به طور کلی ستاره ها با استفاده از شهرت و محبوبیت خود و نفوذ در جامعه مردم را برای شرکت در کارهای عام المنفعه تشویق می کنند و می توان گفت که این حرکت به نوعی یک تلاش انسانی برای کمک به مؤسسات خیریه است.
وقف کسب و کار
برخی نیز درآمد حاصل از محل کسب و کار خود را برای همیشه و یا برای مدتی صرف امور خیریه می کنند مثلاً برای کودکان سرطانی و...
این امر در اکثر مشاغل رایج است و محدود به شغل و کسب و کار خاصی نمی شود. به طور مثال: رستوران ها و گل فروشی ها و مراکز پوشاک، کافه ها، کتاب فروشی ها، جواهر فروشی ها و... از جمله این مراکز هستند.
بناهای یادبود و خیریه
نوع دیگری از اشکال وقف که فراگیر است ایجاد و احداث مراکز عام المنفعه برای استفاده عموم مردم و یا گروهی خاص از آنها مانند بیماران، بی خانمان ها و افراد مبتلا به بیماری های لاعلاج مانند ایدز و سرطان است که معمولاً به نام شخص وقف کننده و یا فردی که شخص وقف کننده به خاطر او دست به این عمل زده نام گذاری می شود.
بیمارستان ها و کلینیک های درمانی تخصصی و مراکز مددکاری و خدمات مشاوره و روانپزشکی، خانه های سالمندان و مراکز نگهداری از افراد خاص و... بیشترین موارد را در این گروه به خود اختصاص می دهند.
وقف هدایا و هدایای وقفی
برخی از زوجین جوان هدایای ازدواج خود را تماماً صرف امور خیریه می کنند. البته این امر هرگونه هدیه ای را اعم از هدایای سالگرد ازدواج، تولد و حتی حلقه های نامزدی را شامل می شود و مراکز خیریه ای هستند که هدایا را صرف امور خیریه و عام المنفعه می کنند. بیشتر این مراکز مربوط به مراکز نگهداری کودکان سرطانی است.
نوع دیگری از این گونه وقف ها به این صورت است که برخی افراد بخشی از درآمد و یا سود سالیانه خود را صرف مراکزی می کنند که با دریافت کمک های مردمی آرزوهای کودکان و نیازمندان را محقق می سازند و به آنها هدیه می دهند.
وجوه وقفی و مراکز درمانی
کینگ کالج در انگلستان بیمارستانی است که با وجوه وقفی اداره می شود. در این بیمارستان به شخص وقف کننده اجازه داده می شود تا نحوه هزینه شدن وجه پرداختی خود را تعیین کند. مثلاً دریافت وجه به منظور ارائه سرویس های بهتر به بیماران که صرف اموری مانند خرید تجهیزات پزشکی و یا اعزام پرسنل برای دوره های آموزشی می شود و یا دریافت وجه برای بخش خاصی از بیماران خدمات سرطان، پیوند استخوان و یا نگهداری از سالمندان و...
بیمارستان های خیریه معمولاً تمامی و یا بخش عمده ای از هزینه های خود را از محل وجوه وقفی تأمین می کنند.
صندوق های خیریه و وجوه وقفی
صندوق بین المللی خیریه کودکان جهان
این صندوق وجوه وقفی را از سراسر دنیا جمع آوری کرده و صرف کودکان می کند.
این صندوق هم چنین با کمک به مراکز درمانی امکان ارائه امکانات بهتر به بخش کودکان را فراهم می سازد. این کمک ها صرف توانبخشی پزشکی و خدمات درمانی و اجتماعی به کودکان و بهبود شرایط کار پزشکان می شود.
در این مراکز امکان تحصیل برای کودکان تحت پوشش نیز فراهم می گردد. دریافت و جمع آوری وجوه وقفی و هزینه آن در بخش آموزش از دیگر فعالیت های این مؤسسه است. این وجوهات صرف توسعه مراکز آموزشی و پرورشی، ارتقاء امکانات بهداشتی مراکز، ارائه امکانات در صورت حضور کودکان در مدرسه برای مطالعه و ایجاد کتابخانه ها... می شود.
صندوق های خیریه بسیار متنوع است و در اکثر کشورهای جهان می توان نوعی از این صندوق ها را مشاهده کرد. کارکردهای متنوع این صندوق ها در زمینه های مختلف آموزشی، بهداشتی، مشاوره ای، خدماتی و... از دلایل گسترش این صندوق ها در کشورهای دنیا است. این صندوق ها بعد از مؤسسات خیریه پر رونق ترین و گسترده ترین مراکز برای دریافت وجوه وقفی و خیریه است. این صندوق ها بر خلاف مؤسسات خیریه ارائه خدمات ندارند. بلکه تنها حامی مالی مراکزی هستند که به نوعی به ارائه خدمات می پردازند. پرداخت های مالی صندوق های خیریه به صورت عام و یا اختصاصی برای مواردی خاص است.
منابع:
oboulo,face for children need, catholic charities, en. wikipedia fund children, king.s college hospital charity, charities, lepoint, modviven-... , di, fr.encarta.msn, cancer research
نشریه متهدین شماره 13 