مجموعه تاریخی بسطام در 6 کیلومتری شهر شاهرود واقع شده است. این مجموعه تاریخی که به دلیل قرار داشتن آرامگاه شیخ بایزید بسطامی مشهور به سلطان العارفین مورد توجه علاقمندان به عرفان قرار گرفته در شهر کوچک و زیبای بسطام قرار دارد. شهر بسطام هم به دلیل حالت عارفانه ای که آرامگاه بایزید این عارف شهیر به آن بخشیده بسیار آرام است و چنارهای قدیمی و تنومندی که آن را پوشانده زیبایی دوچندانی به آن بخشیده است. اشخاصی که فصل پاییز به بسطام سفر کرده اند هیچ گاه رنگ های زیبای چنارهای بسطام را از خاطر نمی برند. این مقاله درباره آرامگاه شیخ بایزید بسطامی و قدمت آرامگاه شیخ بایزید بسطامی است و اینکه شیخ بایزید بسطامی کیست.
بایزید کیست؟
بایزید بسطامی که نام کامل وی بایزید بسطامی ابوزید طیفور است فرزند عیسی نامی است که او هم پسر سروشان بسطامی بوده است و نسل در نسل در شهر بسطام متولد شده و در آن زیسته اند. بایزید بسطامی که در حوزه عرفان به سلطان العارفین ملقب و مشهور است در خانواده ای زاهد مسلک متولد شد. وی در محله موبدان چشم به دنیا گشود و بعضی محققین معتقدند پدران بایزید بسطامی دنباله رو آیین مهر بوده اند. حتی ذکر شده است که جد بزرگ بایزید بسطامی یعنی سروشان خود زرتشتی بوده و بعد به دین مبین اسلام گرویده است. هر چند که به دلیل اطلاعات ناچیز آن دوره زندگی بایزید بسطامی در هاله ای از ابهام قرار دارد اما در این شکی نیست که او با تزکیه نفس، مراقبه و ریاضت در میان عارفان دارای جایگاه بلند مرتبه ای است و به همین دلیل نامش به لقب «سلطان العارفین» مزین گشته و طی این قرن ها خللی بر آن وارد نیامده است. این عارف بزرگ در سال 261 هجری قمری چشم از جهان فرو بست و کنار خلوت گاه همیشگی اش که یک صومعه بوده و سالیان دراز در آن جا به ذکر و ریاضت مشغول، به خاک سپرده شد. ایم مقاله درباره آرامگاه شیخ بایزید بسطامی و قدمت آرامگاه شیخ بایزید بسطامی است و اینکه شیخ بایزید بسطامی کیست.
با احترام وارد شوید
مجموعه تاریخی بسطام یکی از مجموعه های مهم از لحاظ تاریخی و زیبا از نظر معماری شهر شاهرود است. این محوطه در دوره های مختلفی ساخته شده است که طبق تحقیقات انجام شده از قبل از دوره سلجوقیان تا زمان قاجار می توان در آن نمونه هایی یافت. مجموعه تاریخی بسطام شهر شاهرود شامل بقعه متبرکه امام زاده محمد بن جعفر صادق (ع)، مدرسه شاهرخیه، برج کاشانه، مسجد جامع، مسجد و منار سلجوقی، آرامگاه غازان، ایوان الجایتو، مسجد بایزید، صومعه بایزید و آرامگاه سلطان العارفین بایزید بسطامی است. وجود این تعداد اثر تاریخی، ارزشمند و زیبا در یک مجموعه هر بازدید کننده ای را وادار به احترام می کند، علی الخصوص حس و حال عارفانه ای که همچنان می توان از میان این معماری ها احساس کرد. بیشترین آثار مجموعه تاریخی بسطام شاهرود، مربوط به دوره ایلخانی و سلجوقی است که تزیین با کاشی و گچبری و کار با آجر در آن سنوات رواج فراوانی داشته است. این درباره این است که شیخ بایزید بسطامی کیست.
مجموعه تاریخی آرامگاه بایزید بسطامی
بعد از گذر از شاهرود و رسیدن به شهر بسطام، وقتی پای درون این محوطه می گذارید انگار در زمان سفر کرده اید و همراه خیال خود به چند قرن قبل بازگشته اید. از هر کدام از سه در ورودی این مجموعه داخل شوید گنبد فیروزه ای و هنر بی نظیر کاشی کاری آن درکنار آسمان معمولا آبی و سفید و کبوترانی که گراگرد آن در حال چرخیدن هستند قاب عکسی رویایی جلو چشمان تان می گستراند. با تمام شهرت بایزید بسطامی، آرامگاه این عارف برجسته همچون دوران زیستنش که سالکانه و در خلوت بوده، در فضایی بیرون از معماری و در گوشه ای از صحن قرار دارد. بر روی مدفن این عارف جلیل القدر سنگ مزاری نصب گردیده که کلمات روی آن برگرفته از مناجات معروف امام نخست شیعیان جهان حضرت علی (ع) است که بر سنگ مرمرین حک شده است. در نزدیکی مزار بایزید بسطامی دو اتاق کوچک قرار دارد که ظاهرا همان صومعه بایزید و محل عبادت این پیر عارف بوده است و نشانه ای است از ساده زیستی، زهد و پرهیز از مال دنیای بایزید. آرامگاه بایزید بسطامی یک مسجد و چند بنا و مزاربیشتر نیست. مزار گنبدی شکل و مدور که فاصله چندانی با مدفن بایزید بسطامی ندارد به یکی از فرزندان امام صادق (ع) منسوب است. گفته می شود وی جهت راهنمایی و ارشاد اهالی بسطام به این منطقه فرستاده شده و پیش از بایزید دعوت حق را لبیک گفته است. بنای ساختمان امام زاده ذکر شده شباهت زیادی به گنبد غازان و قنیه آن دارد. تعمیرات و بازسازی این بقعه مربوط به دوره الجایتو است که روی بنای اولیه که در قرن 7 قمری توسط غازان خان صورت گرفته است. ایوان امام زاده بسیار بلند است و تزیینی که با آجر چینی شده و در مشبک آن جلوه ای دو چندان به آن بخشیده است. این متن درباره این است که شیخ بایزید بسطامی کیست.
دیگر بناها
در مجموعه تاریخی بسطام، مسجدی است مابین بقعه امام زاده و مسجد سلجوقی که به صورت حیاط کوچکی به چشم می خورد که البته همان هم در دوره قاجار پوشیده شده است. در بخش جنوبی مسجد سه در وجود دارد که کارشان ارتباط با مسجد سلجوقی است. کنده کاری بی نظیر و فوق العاده روی این درها بسیار جالب است و حیرت تماشگران را به همراه دارد. آیاتی از کتاب خدا، قرآن کریم بر روی سر در با دستان هنرمندان زمانه خود گچ بری شده است. متاسفانه تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست و هبچ سندی حتی در شهر شاهرود مبنی بر سال ساخت آن وجود ندارد اما با توجه به کتیبه موجود، تعمیراتی در سال 1242 هجری قمری روی آن صورت گرفته است. در بخش شرقی مسجد بایزید بسطامی مناره بسطام قرار دارد که به آن متصل است و تاریخ بنای آن به سال 414 هجری قمری باز می گردد. نور داخل مناره به وسیله روزنه های روی بدنه مناره تامین می شده است و برای دسترسی به بخش های فوقانی پلکانی مارپیچ داخل آن تعبیه شده است.
شکوه معماری مقبره
مجموعه تاریخی بسطام که باعث رونق شهر بسطام و حتی شاهرود گردیده و هر سال عاشقان معماری و عرفان را به آنجا می کشاند یک مجموعه آرامگاهی بزرگ و بدون نظمی خاص است که بناهایی از قرن سوم هم در خود دارد اما بهترین بخش ها مربوط به دوره ایلخانیان و بعد از آن است. برای ورود به این محوطه هزینه ای دریافت نمی شود. مسجد بایزید هم یکی دیگر از بناهای این محوطه تاریخی است که شکوه و عظمتی خاص به بسطام، این شهر کوچک همجوار شاهرود بخشیده است. مسجد بایزید دارای بخش مردانه و زنانه مجزا است که دو شبستان عمود بر هم دارد. قسمت مردانه بر روی مسجدی از دوره سلجوقی قرار گرفته است که محراب آن با گچ بری بی نظیر خود و نقش های هندسی و اسلیمی و گیاهی هوش و حواس هر بیننده ای را با خود می برد. از دیگر طرح های روی این محراب گل های چهار پر است. از دیگر تزیینات بالای محراب کتیبه هایی است که با خط نستعلیق و ثلث نگاشته شده و یادگار دوران ایلخانی و قاجار است. هنوز هم بعد از گذشت چند قرن از وفات عارف بزرگ بایزید بسطامی، می توان فضای عرفانی آکنده به زهد و خلوص را در این محوطه تاریخی شهر بسطام حس کرد و از آرامشی که بر روح آدمی مستولی می شود، لذت برد. این متن درباره قدمت آرامگاه شیخ بایزید بسطامی است.
