خواص چشمگیر گیاهان سِس

گیاه شناسی و رویشگاه

سِس، نام کُلّی گیاهان انگل و پیچنده‌ای است که چون کلروفیل ندارند، به‌ناچار به‌صورت مهمان بر روی گیاهان میزبان می‌پیچند و می‌چسبند تا از آب و اندوخته‌های غذایی آنها استفاده کنند. اغلب دیده می‌شود که بر ساقه برخی از سبزی‌های خوراکی مانند ریحان، رشته‌های زردرنگِ نازک و ظریفی پیچیده شده است که همان ساقه‌های سِس می‌باشند و در خراسان به‌نام “سیم” شناخته می‌شوند. این گیاهان، برگ ندارند و گُل‌های آنها بسیار کوچک است. نام علمی آنها    Cuscuta است و از خانواده پیچک‌ها (Convolvulaceae )‌ می‌باشند.

Cuscuta epithymum در طبّ سنتی به نام “افتیمون” شناخته می‌شود که دارای ساقه‌های نخی‌شکل قرمز یا قرمز متمایل به زرد است و گُل‌های آن، سفید مایل به صورتی یا زردرنگ است. گونه معروف دیگر آن، Cuscuta monogyna است که به‌نام “کشوت” معروف است. این گونه نیز دارای ساقه‌های رشته‌ای زرد یا زرد مایل به قهوه‌ای است؛ ولی گُل‌های آن، سفید کِدِر می‌باشد. سِس‌ها به‌عنوان علف‌هرز و انگلِ گیاهان وحشی و زراعی، به‌خصوص جالیزها به‌شمار ‌می‌آیند؛ بنابراین در همه‌جا ممکن است مشاهده شوند.

ترکیبات شیمیایی

به‌طور کلّی، ترکیبات شیمیایی موجود در سِس‌ها، بسته به گیاه میزبان آنها متفاوت خواهد بود؛ به‌همین دلیل، سِس‌هایی که میزبانشان گیاهان دارویی باشند، می‌توانند اثرات درمانی مفیدتری داشته باشند. بااین‌وجود، دراکثر آنها مواد شیمیایی کوسکوتالین و کوسکوتین وجود دارد.

خواص و کاربردها

“افتیمون” و “کشوت”، هردو طبق نظر حکمای طبّ سنّتی، طبعی نسبتاً گرم و خشک دارند و عصاره آنها مخلوط با سکنجبین، برای رفع اختلالات صفراوی و درمان یرقان بسیار مؤثر است. تخم آنها مُدِرّ و و قاعده‌آور بوده و به‌صورت ضماد برای کاهش درد مفاصل، مفید است.

1- افتیمون: نام گیاه Cuscuta epithymum (افتیمون رومی) از واژه یونانی اپتومون به‌معنای داروی دیوانگی گرفته شده است که برای درمان بیماری‌های عصبی و روانی به‌کار می‌رفته است. نوع دیگر این گیاه که در “مخزن‌الادویه” و برخی کُتب طبّ سنتی ذکر شده است،Cuscuta reflexa  یا افتیمون هندی یا نبطی است.

افتیمون، مُسهِل سودا و بلغم است و برای رفع سردرد، کابوس، لرزش دست‌وپا و سرطان توصیه شده است. همچنین اشتهاآور، مُلَین، ضد اسکوربوت، صفرابر و بادشکن است و در رفع یبوست‌های ناشی از ضعف دستگاه گوارش یا کَمی ترشح ‌‌صفرا و دفع گازهای روده‌ای مؤثر است. محلول دم‌کرده آن در آب، برای شستشوی زخم‌ها و جراحات به‌کار می‌رود.

2- کشوت: برگرفته از واژه Cuscuta می‌باشد و به‌عنوان مُسهِل، مُقوّی و مُعَرِّق، معرفی شده است. کشوت، ترشح عرق و شیر را افزایش داده و از آن در سابق، برای درمان بیماری سِل استفاده می‌کرده‌اند. دم‌کرده آن برای رفع یرقان و تقویت معده، مفید بوده و با سرکه، برای رفع سکسکه مؤثر است. آنچه به‌عنوان “افتیمون” و “کشوت” در بازار گیاهان دارویی ایران عرضه می‌شود، هیچ‌کدام از این دو گونه مفید نیستند و شامل گونه‌های دیگر آن می‌باشند.  

احتیاط

افراد دارای طبع گرم صفراوی نباید از این گیاهان استفاده کنند. همچنین در مواردی که تخم آن تجویز می‌شود، نباید کوبیده شود. در تهیه جوشانده آن نیز باید خیلی‌کم جوش داده شود؛ زیرا جوش زیاد، خواص آن را از بین می‌برد.