دکتر برلیانت بزرگمهر؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
یکی از سوالات مهمی که در این روز‌های گرم تابستان در ذهن بسیاری از خوانندگان عزیز و علاقمند مجله مطرح است این است که آیا تغذیه در تابستان تفاوتی با سایر فصول دارد و آیا گرمای هوا می‌تواند تاثیری بر سلامت افراد داشته باشد؟
پاسخ این سوال آن است که تغذیه در فصل گرم سال یعنی تابستان تفاوت فاحشی با سایر فصول دارد و این تفاوت می‌تواند اثرات قابل توجهی بر سلامت افراد بجا بگذارد.
تغییراتی که در فصل تابستان در زندگی و تغذیه افراد حاصل می‌شود عبارتند از:
1- تعریق زیاد
در ماه‌های گرم سال بطور معمول جهت دفع گرما و تنظیم تعادل حرارتی در بدن، عمل تعریق شدیدتر از سایر اوقات سال انجام می‌شود.
تعریق شدید موجب دفع مقدار زیادی آب از بدن می‌شود. چنانچه میزان آب دفع شده، از طریق نوشیدن مقدار کافی آب تامین نشود، انسان در معرض کم‌آبی قرار می‌گیرد که از بارزترین عوارض آن، کاهش کارایی، احساس خستگی، کوفتگی و ضعف و سستی است و در مراحل شدید کم‌آبی، عوارض بسیار وخیم و ناگواری در بر دارد.
همراه دفع آب مقداری الکترولیت نیز از بدن خارج می‌شود که مقدار دفع آن بستگی به میزان تعریق دارد. در مراحل تعریق شدید، بدن دچار کاهش الکترولیت‌ها شده و این امر می‌تواند به سلامت انسان لطمات بسیار مهم و گاه جبران ناپذیری وارد سازد.
2- حذف یکی از وعده‌های اصلی غذایی
معمولا بعلت گرمای هوا، افراد در وعده ناهار تمایلی نسبت به مصرف غذاهای پخته و گرم از خود نشان نمی‌دهند. در بسیاری از موارد وعده ناهار در برنامه غذایی حذف می‌شود و یا به مصرف میان وعده اکتفا می‌گردد.
حذف یک وعده غذایی و یا مصرف غذایی مختصر و ناکافی بجای وعده ناهار، موجب می‌شود که معده مدت طولانی خالی از غذا بماند و شخص در طول روز دچار گرسنگی و دل ضعفه بشود، در نتیجه به استفاده از هله هوله‌های پر کالری پناه می‌برد.
این نوع میان وعده‌ها معمولا حاوی شکر و چربی زیاد یا نمک و روغن بالا می‌باشند که نه تنها فاقد ارزش تغذیه‌ای کافی هستند بلکه افراط در مصرف آن‌ها مضر بوده و عوارض زیان‌باری برای شخص در بر دارد از جمله آن که موجب بالا رفتن وزن و چاقی، افزایش چربی‌های نا مطلوب خون، بالا رفتن فشار خون و عوارض ناگوار دیگر می‌شوند علاوه بر آن چون این قبیل میان وعده‌ها بدون داشتن ارزش تغذیه‌ای بالا جانشین یک وعده غذایی اصلی می‌شوند، لذا نمی‌توانند نیاز‌های تغذیه‌ای شخص را برآورده کنند و موجب کمبود‌های تغذیه‌ای و سوء‌تغذیه‌ای می‌شوند.
3- پر خوری در وعده شام
حذف یک وعده غذای اصلی اکثرا موجب پرخوری در وعده‌های دیگر می‌شود حذف وعده ناهار یا مصرف میان وعده‌های مختصر به جای غذای اصلی موجب گرسنگی در طول روز شده و به هنگام شام شخص از غذاهای مفصل و معمولا چرب و پرکالری استفاده می‌نماید این فرم تغذیه علاوه بر آن که موجب چاقی و اختلالات قلبی عروقی می‌شود، عواقب ناگوار دیگری نیز در بر دارد از جمله آن که:
- در تابستان به علت بلند بودن روز‌ها و دیر تاریک شدن هوا، وعده شام در ساعات دیر وقت شب و نزدیک به ساعت خواب میل می‌شود این امر باعث اختلال در خواب و بروز بی‌خوابی یا بد‌خوابی می‌گردد و آرامش و آسایش شخص را دچار اختلال می‌نماید.
- نظر به اینکه با فاصله کوتاهی بعد از صرف شام شخص آماده خوابیدن می‌شود در هضم و جذب غذا اختلال ایجاد شده و این مکانیزم طبیعی بدن به طور طبیعی انجام نمی شود در نتیجه مواد غذایی مصرفی به طور کامل به مصرف سلول‌ها نمی‌رسند که این امر موجب سوء‌تغذیه می‌شود ضمنا اختلالات گوارشی از قبیل احساس پری و سنگینی در دستگاه گوارش، نفخ، دل درد و سایر عوارض گوارشی از پیامدهای آن است.
- مهم‌تر از همه آنکه مصرف شام سنگین و مفصل (غذاهای سرخ کرده و چرب همراه برنج یا نان به مقدار زیاد) احتمال بروز چاقی را بسیار افزایش می‌دهد.
زیرا پس از مصرف چنین غذایی شخص تحرک کافی ندارد و معمولا با فاصله کوتاهی بعد از شام آماده خوابیدن می‌شود.
در نتیجه سوخت مواد انرژی‌زا که بطور معمول بمقدار زیاد و بیش از حد لزوم در وعده شام به بدن رسیده است، دچار اختلال شده و بجای آنکه این مواد بطور کامل متابولیزه شده و انرژی مورد نیاز سلول‌ها را تامین نمایند، تبدیل به چربی می‌شوند و در بدن ذخیره می‌گردند که نتیجه آن بروز چاقی است.
4- سفرهای تابستانی
مسافرت به نقاط خنک و خوش آب و هوا در فصل تابستان و در بحبوحه گرما یکی از تفریحات بسیار لذت بخش هموطنان عزیزمان است.
این قبیل سفرها با وجود آنکه بسیار شیرین و خاطره‌انگیزند و موجب آرامش و رضایت خاطر افراد می‌شوند، اما می‌توانند در عین حال اشکالات و پیامدهایی نیز در بر داشته باشند. از جمله آنکه:
- در مسافرت معمولا برنامه غذایی شخص دچار اختلال می‌شود. بسیاری از افراد تصور می‌کنند در ایام خوش و شاد زندگی نبایستی هیچ‌گونه تحریم و ملاحظه‌ای در مورد الگوی غذایی مصرفی خود داشته باشند و استفاده از انواع مواد خوراکی (حتی فاقد ارزش تغذیه‌ای و مضر) را برای خود مجاز می‌دانند.
این امر بخصوص در اوقات سفر توسط مسافران اعمال می‌شودکه پیامد آن بروز عوارض و بیماری‌های مختلف است.
- در سفرها اکثرا افراد در رستوران غذا صرف می‌کنند. غذاهای تهیه شده در رستوران‌ها معمولا بسیار چرب و پرنمک است و برای تمام افراد اعم از بزرگ و کوچک، پیر و جوان، زن و مرد و افراد سالم و بیمار، زیان‌آور و پرخطر می‌باشد.
حتی برای افراد در سنین پایین عمر و نیز افراد سالم هم می‌تواند مضر و بیماریزا باشد. علاوه برآنکه چنانچه رستوران‌های مورد نظر از جنبه بهداشتی مورد اعتماد نباشند می‌توانند موجب بروز مسمومیت‌های غذایی بشوند.
- در ایام مسافرت بطور معمول از تنقلات مختلف بخصوص انواع آجیل شور و نیز شیرینی به مقدار بیشتری استفاده می‌شود که از پیامدهای آن، عوارضی از قبیل چاقی، افزایش فشارخون (بخصوص در افراد میانسال و سالمند) بالا رفتن چربی‌های نامطلوب خون و نهایتا اختلال در سلامت قلب و عروق می‌باشد.
-کمبود مصرف آب بعلت آنکه افراد بیشتر اوقات خود را به بازدید از نقاط دیدنی، صرف میان‌وعده و غذا در تریاها و رستوران‌ها و یا در اتومبیل مصرف می‌کنند، بسیار معمول است.
این امر می‌تواند لطمات مهمی به سلامت شخص وارد سازد.
کمبود مصرف آب علاوه بر عوارضی که گفته شد موجب احساس گرمای بیشتر و حتی گر گرفتگی و نیز اختلال در انجام واکنش‌های حیاتی داخلی بدن شده و عوارض ناگواری در شخص بجا گذارد.
5- کمبود ورزش و تحرک جسمی
در فصل تابستان اکثرا بعلت گرمای هوا،ورزش ،پیاده روی و... معمولا از برنامه روزانه افراد حذف می‌شود.
بهانه این قبیل اشخاص اینست که در هوای گرم، هرنوع تحرک جسمی می‌تواندایجاد گرمای بیشتر و احساس ناراحتی در شخص بنماید، غافل از آنکه برخورداری از تغذیه صحیح، مصرف آب کافی و انجام ورزش در ساعاتی که گرمای هوا کمتر و هوا خنک تر است، نه تنها به سلامت انسان لطمه نمی‌زند، بلکه موجب حفظ سلامت بیشتر و ایجاد شادابی و نشاط در شخص می‌شود.
ضمنا از پرخوری، مصرف غذاهای پرکالری، بروز افزایش وزن و چاقی، افزایش چربی‌های خون و فشارخون، اختلالات قلبی - عروقی پیشگیری می‌نماید.
6- جانشین کردن نوشابه‌های گازدار و انواع شربت‌ها بجای آب
این امر نیز از دیگر عوارض تغذیه غلط در فصل تابستان است. زیرا مصرف نوشابه‌های گازدار علاوه بر آنکه بعلت دارا بودن قند بالا منجر به بروز چاقی و نیز افزایش احتمال ابتلا به دیابت می‌شود، موجب دفع بیشتر کلسیم از کلیه‌ها (افزایش دفع ثانوی کلسیم از بدن) شده و باعث بروز پوکی استخوان در سالمندان و افراد میانسال، نرمی استخوان در جوانان و نوجوانان و راشی‌تیسم در کودکان می‌گردد.
انواع شربت نیز با داشتن قند بالا موجب بروز چاقی و افزایش فشارخون می‌شوند و ضمنا به سلامت دندان‌ها نیز لطمه وارد ساخته و باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌گردند.
ترفندهایی جهت برخورداری از تغذیه صحیح و حفظ سلامت بیشتر در فصل تابستان
- استفاده از سه وعده غذایی اصلی و دو میان وعده در روز. در وعده ناهار می‌توان از غذاهای سبک از قبیل نان و پنیر و هندوانه، طالبی، انگور و امثال آن استفاده نمود.
- در وعده شام از مصرف غذاهای پرچرب، پرنمک و غنی از گوشت قرمز پرهیز شود و بیشتر از غذاهای پخته،کم چرب و کم نمک استفاده گردد.
- وعده شام نزدیک به خواب نباشد و با آن فاصله داشته باشد.
- از مصرف تنقلات چرب و شور یا چرب و شیرین پرهیز گردد.
- از وفور میوه‌های تازه در فصل تابستان استفاده شودواز این گروه غذای مفید، خوشمزه و پرخاصیت بعنوان میان وعده استفاده شود.
- مصرف آب کافی، سالم و بهداشتی در طی روز و بخصوص در ساعات گرم روز فراموش نشود.
- انواع ورزش (پیاده‌روی، ورزش‌ها کششی، نرمش، کوهنوردی، شنا و ...) با توجه به وضعیت سنی و سلامت شخص، حتما انجام شود زیرا به دفع سموم از بدن، پیشگیری از پرخوری و بدخوری، ایجاد شادابی و نشاط بیشتر در شخص، پیشگیری و درمان چاقی، پیشگیری از افزایش فشارخون و چربی‌های نامطلوب خون، حفظ سلامت قلب و عروق، کمک به افزایش قدرت ایمنی بدن و پیشگیری از بیماری‌ها نقش مهمی بعهده دارد.
