نقش امگا ۳ در بارداری

دکتر محمد رادفر؛ دکترای عمومی داروسازی، دکترای تخصصی تغذیه

بارداری، یکی از مهمترین و پرمخاطره‌ترین تجربه‌های زندگی یک زن است.

در یک نگاه کلی فرآیند حاملگی با لقاح تخمک بالغ و اسپرم آغاز می‌شود و با جایگزینی سلول تخم پس از چهار هفته و تبدیل آن به رویان در هفته پنجم و شروع دوره جنینی در هفته دهم بارداری ادامه می‌یابد و در نهایت پس از هفته چهلم با زایمان و خروج جفت و جنین پایان می‌یابد.

رژیم غذایی درست و الگوی غذایی سالم علاوه بر اینکه دوران حاملگی فرح بخش و بدون عارضه‌ای را برای مادر به همراه دارد، می‌تواند به تولد یک نوزاد با سلامت کامل جسمی و روانی منجر شود.

امگا 3 یکی از اسیدهای چرب ضروری است که با داشتن ویژگی‌های منحصر به فردی در ساختمان برخی چربی‌های بدن و ساختار اعضای بدن نقش دارد.

ویژگی خاص این اسیدهای چرب دریافت آنها را برای بدن ضروری ساخته و به دلیل اینکه بدن انسان قادر به ساخت امگا 3 نمی‌باشد دریافت آن توسط رژیم غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است.

امگا 3 در عملکرد صحیح سیستم‎های عصبی، تولیدمثل، ایمنی، قلب و عروق، فرایندهای بیوشیمیایی، تنظیم تقسیم سلولی، تنظیم فشار خون و کاهش التهاب نقش مؤثر و مهمی دارد.

اسیدهای چرب امگا 3 حاوی دو ترکیب مهم EPA و DHA می‌باشند که در دوران بارداری نقش مهمی در سلامت و شکل گیری صحیح شبکیه چشم و مغز جنین دارند.

امگا 3 بخصوص نوع (DHA) برای رشد و تکامل سیستم عصبی مرکزی جنین و شبکیه چشم وی مهم است.

منابع عمده امگا 3 ماهی‌های آب‌های سرد (تمام انواع ماهی‌ها از نظر نوع و مقدار اسیدهای چرب یکسان نیستند)، ماهی‌های ماکرل، آزاد، قزل آلا، شاه ماهی (هرینگ)، ساردین و آنچووی (ماهی کولی)، غذاهای دریایی و جلبک سرشار از اسیدهای چرب امگا-3 می‌باشند.

به نظر می‌رسد مصرف دو تا سه وعده غذایی در هر هفته در جریان بارداری، مقادیر کافی مورد نیاز را تأمین می‌کند.

منابع گیاهی چربی‌های امگا 3 شامل تخم کتان، روغن کانولا، لوبیای سویا و روغن لوبیای سویا، بذرهای کدو تنبل و روغن بذر کدو تنبل، گردو، سبزیجات با برگ سبز تیره، خرفه و ... است.

نکته قابل توجه اینکه ماهی‌های تازه نسبت به ماهی‌های منجمد حاوی امگا 3 بیشتری هستند.

مطالعه اخیر نشان داده است نوزادان و کودکان متولد شده از زنان بارداری که در طول دوران بارداری اسیدهای چرب امگا 3 مصرف می‌کنند با خطر کمتر از آلرژی غذایی و اگزما و سایر مشکلات پوستی مواجه هستند.

اسیدهای چرب امگا 3 می‌تواند با افزایش مقاومت بدن نوزاد در رحم مادر، در ماه‌های اولیه زندگی مانع ابتلایشان به اگزما شود.

همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که این کودکان زودتر به سطح ادراک مناسب می‌رسند و هماهنگی بین چشم‌ها، دست‌ها و مهارت اجتماعی در این کودکان بهتر بوده است و سرعت عمل بالاتری دارند.

از آنجایی که کمبود وزن در بدو تولد با ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت در بزرگسالی رابطه مستقیمی دارد، از این رو جلوگیری از بروز این بیماری‌ها در حفظ سلامت کودک در بزرگسالی نیز اهمیت بالایی دارد.

بر اساس تحقیقات پژوهشگران مجله علمی BMJ، مصرف ماهی و روغن ماهی باعث کاهش زایمان زودرس وجلوگیری از تولد نوزادان با وزن کم می‌شود. خانم‌هایی که هرگز در این دوران ماهی (یا روغن ماهی) دریافت نکردند، در 7/1 درصد موارد دچار زایمان زودرس شدند در حالیکه این میزان در خانمهایی که حداقل یک وعده در هفته ماهی (یا روغن ماهی) مصرف می‌نمودند، فقط 1/9 درصد بوده است.

 در دوران بارداری ممکن است برای خانم‌ها مشکلاتی از جمله برخی تنفرهای غذایی، حالت تهوع ناشی از حاملگی، عدم تحمل بو و مزه برخی از غذاها از جمله ماهی پیش بیاید که مصرف غذاهای دریایی که منابع عمده امگا 3 هستند را کاهش دهد.

لذا این افراد جهت تأمین امگا 3 مورد نیاز خود باید یا از منابع گیاهی این ماده ضروری استفاده کنند و یا از مکمل‌های امگا 3 موجود در بازار استفاده نمایند.

اما در استفاده از مکمل‌های امگا 3 باید به مطالب زیر توجه داشت

روغن ماهی موجود در مکمل‌ها

روغن‌های ماهی موجود در مکمل‌ها به دو صورت می‌باشد:

1- روغن کبد ماهی

2- روغن ماهی (گرفته شده از بدن ماهی)

گروه اول مثل Cod Liver Oil (روغن کبد ماهی کاد) حاوی شکل رتینول ویتامین آ (A) هستند که نیاز است در طی بارداری مصرف آنها محدود می‌شود و به علت عوارض ویتامین آ بر جنین مصرف این نوع مکمل‌ها توصیه نمی‌شود.

گروه دوم از این مکمل‌ها از این نظر مشکلی ندارند و به صورت دو عدد در هفته توصیه می‌شود.

البته در مورد مصرف مکمل‌ها نگرانی که وجود دارد حضور ترکیبات سمی جیوه و سرب ناشی از آلودگی‌های صنعتی در ماهی‌های دریا که مکمل از آنها گرفته می‌شود است که مادران باردار باید به این نکته توجه کنند و مکمل‌های امگا 3 فاقد جیوه و سرب را مصرف نمایند.

از مزایای دیگر امگا 3 می‌توان به اثر آن در پیشگیری از افسردگی بعد از بارداری اشاره کرد.

افسردگی بعد از بارداری (P.P.D) عموماً در طی 4 هفته اول بعد از زایمان کودک آغاز می‌شود اما می‌تواند تا 6-4 ماه بعد از زایمان نیز رخ دهد.

در طی دوران بارداری جنین امگا 3 خود را از بدن مادر دریافت می‌کند و اگر مادر باردار در طی این دوران در رژیم غذایی خود مقدار کافی امگا 3 وجود نداشته باشد بدن مادر به مرور تا زمان زایمان دچار کمبود این ماده مغذی شده و به افسردگی بعد از زایمان ممکن است مبتلا شود.

زیرا مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به افسردگی، سطح امگا-3 مغزی پایین‌تری دارند.