یوز «رویانی» یوز ایرانی نمی‌شود

حتما اسم یوزپلنگ ایرانی را شنیده‌اید. همان حیوان زیبایی که اکنون جغرافیای ایران تنها زیست‌گاه آن در سطح جهان است و بر اساس آخرین آماربیشتر از 50 قلاده از آن در کشور باقی نمانده که زندگی آنها نیز با خطرات زیادی مواجه است. به عبارت ساده‌تر تنها جمعیت باقی‌مانده از یوزها، همین جمعیتی است که در ایران پراکنده شده‌ و در صورت از بین رفتن این 50 یوز یک گونه ارزشمند برای همیشه در کل دنیا منقرض می‌شود.

به گزارش به نقل از همدلی ،یوزپلنگ زمانی در اکثر نقاط آسیا از شبه ‌قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره عربستان و سوریه پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های ایران شده‌است. آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال 1974 بر می‌گردد از آن زمان به بعد یوزپلنگ به همان سرعتی که می‌دود از سرتاسر قلمرو خود ناپدید گردید. امروزه ایران آخرین پناهگاه یوزپلنگ آسیایی در دنیا به‌شمار می‌رود.

آخرین قرائن و شواهد نشان می دهد که یوزپلنگ آسیایی فقط در ایران وجود دارد و در هیچ یک از کشورهای دیگر آسیایی نه مشاهده و نه گزارش شده است. به این خاطر یوزپلنگ آسیایی را نیز یوز پلنگ ایرانی می نامند.
در دهه 50 خورشیدی جمعیت یوزپلنگ بین 300 تا 400 قلاده در کشور بوده و 44 نقطه ایران نیز محل زیست آنان بوده است. بعد از آن به علت اینکه از یک سو طعمه‌های آنان پراکنده شدند و از سوی دیگر جنگ ایران و عراق زیستگاه آنان را ناامن کرد سال به سال از جمعیت آنان کاسته شد و در دهه هفتاد به طور ناگهانی کارشناسان بین المللی در پایشی که در ایستگاه‌ها انجام دادند گفتند که کلا یوزپلنگ آسیایی در حال منقرض شدن و از بین رفتن است. تا مدت‌ها نیز این ذهنیت وجود داشت که یوز ایرانی منقرض شده است تا اینکه در اواخر دهه 70 یک قلاده یوزپلنگ در جاده طبس تصادف کرد و این گونه بر همگان معلوم شد که یوزپلنگ ایرانی هنوز در این جغرافیا نفس می‌کشد.

خبر خطر انقراض این گربه‌سان ارزشمند محدود به جغرافیای ایران نشد، مرزها را در نوردید و دوستداران محیط زیست را در سراسر جهان به تکاپو انداخت. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع و برای حفاظت از این گونه نادر جانوری، سازمان ملل با همکاری «ای یو سی ان»آمدند و در سال 1380(2001) تفاهم نامه ای با سازمان حفاظت از محیط زیست در جهت حفاظت از یوزپلنگ در سه بخش آموزش، تحقیقات و حفاظت منعقد کردند و همچنین یک دبیرخانه‌ای به نام پروژه حفاظت از یوزپلنگ تشکیل دادند و از سال 2001 تاکنون این پروژه فعال است و تاکنون نتایج خوبی نیز از فعالیت‌هایش حاصل شده است. همچنین از سال 2010 ، چهارم دسامبر همزمان با 13 آذر به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نام گذاری شده است تا یادآور شود زمانی برای از دست دادن نداریم.
در داخل کشور نیز فعالیت‌هایی برای حفظ یوزپلنگ صورت گرفت. به نحوی که بیم از دست رفتن این حیوان زیبا، حتی پای او را به تیم ملی فوتبال نیز باز کرد. یوز آسیایی برای اولین بار در مسابقات جام جهانی 2014 برزیل بود که به تیم ملی راه یافت، در آن سال علاقه‌مندان به فوتبال در جریان بازی‌های تیم ملی ایران شاهد تصویر یوزپلنگ آسیایی روی پیراهن بازیکن‌های ایرانی بودند. تصویری که در پس‌زمینه خود حاوی پیام مهمی بود. پیامی که خطر انقراض این گونه نادر جانوری و ضرورت حفاظت از آن را گوشزد می‌‎کرد.

حک شدن تصویر یوز آسیایی بر پیراهن ملی‌پوشان فوتبال کشور، یک حرکت زیست محیطی بود که توسط نهادهای مختلف از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت ورزش و فدراسیون فوتبال و به امید حفظ این گونه جانوری صورت گرفته بود. به گفته کارشناسان محیط زیست این پیام از سوی جامعه به درستی دریافت شد و این حرکت در کاهش شکار و مقابله مردم محلی با این گونه کمیاب ارزشمند اثر مثبت داشت.

آغاز تکثیر یوزپلنگ ایرانی
‌اکنون پس از مدت‌ها بیم و دلهره از دست دادن یوز ایرانی، شاهد انتشار خبر جدیدی در رابطه با یوزپلنگ‌های ایرانی هستیم، امسال به مناسبت روز جهانی یوزپلنگ (13 آذرماه) سازمان حفاظت از محیط زیست خبر داد که در راستای تکثیر این حیوان زیبا و خاص قدم‌هایی برداشته شده است.
«عیسی کلانتری»، معاون رئیس جمهور در این زمینه به رسانه‌ها چنین گفت: «سازمان حفاظت از محیط زیست، پرورش یوزپلنگ‌های ایرانی را از طریق موسسه‌ رویان پیگیری خواهد کرد و قرار است یوزپلنگ آسیایی به روش کشت بافت تکثر پیدا کند و هزینه این کار هرقدر هم که باشد پرداخت می‌شود.»
کارشناسان محیط زیست با تردید به خبر جدید کلانتری نگاه می‌کنند. به اعتقاد آنها این علم قادر به جلوگیری از انقراض یوزپلنگ‌ها نیست و شبیه سازی جنین یوز پلنگ ایرانی نمی‌تواند امید را برای نجات یوزپلنگ ایرانی زنده کند. چرا که یوزپلنگ ایرانی در طبیعت مهارت‌های زیستن را فرا می‌گیرد نه در آزمایشگاه.
یک فعال محیط زیست با بیان اینکه وضعیت یوزپلنگ های ایرانی خوب نیست و نیازمند توجه بیشتر است. به همدلی گفت: با توجه به خطر انقراض این گونه جانوری در دنیا از سال 1390 پروژه‌هایی برای حفاظت از یوز ایرانی آغاز به کار و همین موضوع باعث شد که شمار یوزپلنگ‌های آسیایی تا حدودی افزایش یابد اما بازهم یوزپلنگ ایرانی در معرض انقراض قرار دارد.

«مریم مرادیان» مهمترین دلایل کم شدن شمار یوزپلنگ‌هایی آسیایی در ایران، را شکار بی‌رویه و نامناسب بودن محیط زندگی این جانوران دانست و افزود: خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها هم نقش مهمی در زمینه‌ کاهش تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی در کشورمان دارد، چرا که این تغییرات اقلیمی باعث تخریب زیستگاه این حیوان شده است. وی فعالیت معادن، جاده کشی، سگ های گله و کاهش طعمه را از عواملی ذکر کردکه حیات این گونه های ارزشمند را تهدید می کند.
مرادیان به آمار تلفات جاده ای یوز در کشور اشاره کرد و گفت: از سال 1380 تا 1396 حدود 13 مورد تصادف جاده ای داشته ایم که بر اثر آن 19 یوزپلنگ تلف شده‌اند، از این تعداد 13مورد تا قبل از سال 93 در جاده های استان یزد و خراسان جنوبی بود و بقیه در محور سمنان رخ داده است.
مرادیان با بیان این که خوشبختانه در زمینه حفاظت از این گونه جانوری در کشور و در میان مسئولان یک اجماع کلی صورت گرفته است و همه متفق‌القول به دنبال حفظ این گربه‌سانان نادر هستند، افزود: سازمان حفاظت محیط زیست تمام تلاش خود را برای حفظ این گونه ارزشمند جانوری انجام می‌دهد و در این راستا حتی از مشاوران خارجی و کارهایی که در نقاط مختلف دنیا انجام شده است، بهره می‌برد.

وی با تردید به سخنان اخیر کلانتری در راستای تکثیر یوز ایرانی از طریق شبیه سازی نگاه می‌کند و گفت: من به نتایج این فعالیت خوشبین نیستم. شاید شبیه سازی در مورد حیوانات خانگی جواب دهد اما در مورد حیات وحش جوابگو نیست. یعنوان مثال یوز پلنگ مهارت‌های زندگی و طریقه شکار کردن را در حیات وحش از مادرش می‌آموزد تا بتواند بقایش را تداوم بخشد، در آزمایشگاه این اتفاق نخواهد افتاد حتی به فرض محال یوز هم تولید شود کارکرد واقعی یوزپلنگ را نخواهد داشت. از طرفی این کار فوق‌العاده حساسی است و یک اشتباه و یا یک بی‌احتیاطی در انجام چنین تحقیقی ممکن است نژاد خالص ایرانی چندین میلیون ساله این گونه‌ها را تغییر دهد و به عنوان مثال موجب کاهش طول عمر، قدرت جسمانی و یا مشکلات دیگری برای این گونه‌ها شود. بدون شک حل این مسائل احتیاج به دلسوزانی مصمم و خبره و آگاه و با قدرت دارد و آموزش می خواهد و مسئولانی کار کشته وفهیم و با دانش و تجربه توامان نیاز دارد تا سایه انقراض از سر یوز ایرانی پرچیده شود. .

فعالان محیط زیست امیدوار هستند که اظهارات عیسی کلانتری در رابطه با تکثیر یوز ایرانی به واقعیت بپیوندد. با توجه به تعداد محدود یوز آسیایی، چنانچه هر چه زودتر اقداماتی برای حفظ آنان انجام نشود، این گونه کمیاب جانوری که اکنون جغرافیای ایران تنها زیست‌گاه آن در سطح جهان است، با همان سرعتی که می‌دوند، با همان سرعت رو به انقراض می‌روند و به زودی به سرنوشت گونه‌های جانوری مانند شیر ایرانی و ببر مازندران که از آنان فقط عکس‌هایی برجا مانده است دچار خواهند شد و برای همیشه از سرزمین‌مان رخت برخواهند بست. اکنون ایرانیان حافظان آخرین بازمانده‌های یوز آسیایی هستند و وظیفه سنگینی را بر دوش دارند که این امانت را به نسل‌های بعدی منتقل کنند.