استاد علامه سید محمد حسین طباطبائی

آثار هر کس نمودار دارایی اوست

بهترین معرف آن جناب، سیر و سلوک انسانی و آثار علمی، از تدریس و تألیف اوست . افاضل حوزه علمیه قم که شاغل کرسی تدریس اصول معارف حقه جعفریه اند، از تلامذه اویند، و تفسیر عظیم الشأن المیزان که عالم علم را مایه فخر و مباهات است، یکی از آثار نفیس قلمی و أم الکتاب مؤلفات اوست . (ص 17)

جایگاه علامه طباطبائی در عرفان عملی

موقعیت جناب علامه طباطبائی (رضوان الله علیه) در عرفان عملی این بود که دریافته بود و به این باور رسیده بود که: «إن هذا القرآن یهدی للتی هی أقوم» . ⁽¹⁾ راه این است و جز این نیست . و دقیقا بدین جهت، رفتار او، گفتار او، سکوت او، قلم او و مطلقا آثار وجودی او، حکایت کننده وارستگی و عظمت ذخایر علمی و عملی او بود .

انسان وقتی حضرت علامه طباطبائی را زیارت می کرد، به یاد این حدیث شریف می افتاد که جناب کلینی در کتاب فضل العلم کافی به اسنادش از حضرت امام صادق (ع) نقل می کند و فرموده است:

من تعلم العلم و عمل به و علم لله، دعی فی ملکوت السماوات عظیما: فقیل تعلم لله و عمل لله و علم لله . ⁽²⁾

آن کسی که دانش تحصیل کند و بدان عمل کند و به دیگران برای خدا تعلیم بنماید، در ملکوت سماوات و عالم اله که خودش عالم عظیم است او را به عظیم صدا می کنند: ای بزرگ، ای آقا، ای کسی که برای خدا تحصیل علم کرده ای، برای خدا بدان عمل کرده ای، برای خدا به دیگران تعلیم داده ای، تو آقا و بزرگ و عظیمی .

بنده هفده سال در محضر شریف او با ایشان انس داشتم و از ایشان کار لغوی ندیدم . حرف لغوی نشنیدم . بسیار مواظب کلام خود بود . (ص 49 51)

علامه طباطبائی و مراقبت از نفس

به حقیقت، دل این مرد بزرگوار معدن تقوا بود؛ زیرا بسیار مواظب خود بود . همواره اهتمامش بر این بود و می گفت در شب و روز زمانی را برای حسابرسی خود قرار بدهید و ببینید که این 24 ساعت چگونه بر شما گذشته . اهل محاسبه باشید . همان طور که یک بازرگان و یک کاسب دخل و خرج خود و صادرات و وارداتش را حساب می کند، شما ببینید در این شب و روز که بر شما گذشت، چه چیزی اندوخته اید . چه گفته اید . یک یک رفتار و گفتارتان را حسابرسی کنید . از نادرستی ها استغفار کنید و سعی کنید تکرار نشود، و برای آنچه شایسته و صالح و به فرمان حاکم عقل بود، خدا را شاکر باشید، تا بتدریج برای شما تخلق به اخلاق ربوبی ملکه بشود . «و لاتکونوا کالذین نسوا الله فأنساهم أنفسهم» . ⁽³⁾

حضرت علامه همواره مراقب نفس خویش بود و از خدا غافل نمی شد و این امر در صورت و رفتار و حرفشان پیدا بود که ایشان در پیشگاه دیگری قرار گرفته . هر چند به صورت ظاهر، جسمش با دیگران بود، پیدا بود که در محضر دیگری نشسته است .

در این باره، مصباح الشریعة می فرماید که: «العارف شخصه مع الخلق و قلبه مع الله» ؛ عارف بدنش با خلق و دلش با خداست؛ «و لامونس له سوی الله، و هو فی ریاض قدسه متردد و من لطائف فضله متزود» ؛ توشه اش آن سویی است . قلبی که او دارد در پیشگاه ملکوت عالم آمد و شد دارد . مونسش ملکوت عالم است .

چنین کسی مراقبت دارد و انسان بر اثر این مراقبت، یواش یواش به صفات ملکوتی متصف می شود و بدان خو می گیرد . (ص 54 55)

از خاطرم نمی رود که مرحوم علامه طباطبائی وقتی به من فرمود: «آقا، من هر روز مراقبتم قوی تر است . شب، مشاهدات من، مکاشفات من زلالتر است» . هر چه روز مراقبت شدیدتر باشد، شب مکاشفات زلالتر و صافی تر است . ⁽⁴⁾

پی نوشت:

1) سوره اسراء (17): . 9

2) اصول کافی، تعریب حضرت استاد حسن زاده آملی، ج 1 ، ص . 27

3) سوره حشر (59): . 19

4) برای اطلاع از شرح حال و آثار حضرت علامه طباطبائی (قده) ر ک: «نجوم امت: زندگانی آیةالله علامه سید محمد حسین طباطبائی، ناصر باقری بیدهندی، نور علم، ش 33، آذر 1368 ؛ ص 44 . 87 تازه ترین کتاب در باره علامه طباطبائی، کتابشناسی علامه طباطبائی است که در آن تمام منابع شرح حال و آثار علامه به دست داده شده است .